Bugun xalqaro maydonda, rivojlangan mamlakatlarda ustoz-muallimga qanday baho berilmoqda, degan haqli savol tug'ilsa, aslo ikkilanmasdan jonkuyar soha fidoyilari yuksak e'tirofga munosib ekanligini kuzatamiz. Misol uchun, Yaponiya imperatoridan bu davlatning shunchalar ildam rivojlanish siri nimada degan savolga, u: «Men o'qituvchiga prezident obro'sini, bosh vazir maoshini, diplomat daxlsizligini berdim», degan ekan.

Bundan 3 yil muqaddam Germaniya kantsleri Angela Merkelga bir guruh shifokorlar maoshlari ustozlarinikidan kam ekanligi uchun shikoyat qilganda, unga javoban kantsler: «Men sizlarga ustozlaringizdan ko'p pul to'lashimga umid ham qilmanglar. Axir men sizlarga ustozingizdan qanday qilib yuqori maosh to'layman», deydi. E'tiborli jihati, kunchiqar mamlakatda eng obro'li xonadonga qo'shni bo'lish niyatida ustoz bilan qo'shni bo'lishar ekan.  

Shvetsiyalik bir obro'li xonadan vakilidan «Siz nasib qilsa, farzandingizni qayerda o'qitmoqchisiz?» deb so'rashsa, u «Biror-bir yaxshiroq joyda, ya'ni, iloji bo'lsa o'qituvchi bo'ladi», deb javob qaytaradi.  

USTOZ MAQOMI  

Ustozsiz hech bir jamiyat, inson kapitali shakllanib kamolga etmagan. Qolaversa, ustozning ham ota-onadek haqlari bor. Farzandlarimizni ustozni hurmat qilishga o'rgatishimiz lozim. Shunda ular harf o'rgatgan, yomon yo'llardan qaytargan kishining qadriga etadi.

Hasan Basriy roziyollohu anhu aytadilar: Ustozlar, olimlar yulduzlarga o'xshaydi. Agar ko'rinib tursa, odamlar ular bilan yo'l topishadi. Agar ko'zdan yo'qolib zulmatda qolsa, qayoqqa yurishini bilmay, hayron qolishadi. Olimlar o'limi bilan Islomda bo'shlik paydo bo'ladi. Vaqt o'tsa-da, bu bo'shliqni biror narsa to'ldira olmaydi.  

Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytadilar: «Otaning yuziga qarash – ibodatdir, Mus'hafga (Qur'on) qarash – ibodat, Ka'batullohga (qiblamiz)ga qarash ibodatdir. Olimning yuziga qarash ham ibodatdir».

Tabiiyki, muallimni hurmatlab, uning mehnatini daraxtga, ya'ni mevali daraxtga o'xshatishadi. Shogird har doim ustoziga tavozeli bo'lishi, har ishda undan maslahat olishi lozim. Ustoz oldida o'zini xokisor tutishi ham, kibrlanmaslik ham farz va shartdir.  

Imom Shofeiy roziyallohu anhu: «Molikning huzurida u kishini hurmatlab, qog'ozning shitirlashini eshitmasin deb, kitobni sekin varaqlardim, dedilar».  

 ZAMON VA DAVR USTOZI

O'tgan asrda yashab, faoliyat olib borgan allomalaridan biri, Amin Umariy ta'kidlaganidek: «Sen o'zingdan shunday shogirdlarni tarbiyalaginki, sening qarigan chog'ingda ham sen bergan tarbiya sezilib tursin».  

Mazkur fikrni keltirib o'tishimizdan maqsad shuki, qaysi bir ustoz bergan saboq bir umrga tatiydi, yana qaysi beri bergan bilim ma'lum bir muddatga tatiydi, yana boshqasiniki, o'sha kuniyoq qumga quyilgan suvday izsiz yo'q bo'lib ketadi.

Albatta, bu erda kimdir zamon allomasi sifatida jamiyat o'qituvchisi, yana kimdir maktab o'qituvchisi va yana kimdir sinf o'qituvchisi sifatida gavdalanadi. Ustoz o'z kasbi, bilimi va hayotda to'plagan tajribasi bilan obro' topadi.  

«Qars ikki qo'ldan», deganlaridek, bir tomondan o'qituvchi ma'lum ma'noda obro'yi va imijining tushishiga o'zi sababchi bo'lib qoladi. O'z ustida muntazam ishlamaslik, ilm va ijodda, pedagogik faoliyatda innovatsion g'oyalarga asoslanmaslik, konservativ tarzda kasbiga yondashish, albatta, salbiy asoratlar qoldiradi.  

Ikkinchidan, o'qituvchiga va umuman, har qanday kasb egasiga nisbatan imkon qadar munosabatni ijobiy tomonga o'zgartirish, moddiy va ma'naviy qo'llab-quvvatlash va shundan keyin talabni qo'yish maqsadga muvofiqdir.

Bu esa eng avvalo, davlat va jamiyat tomonidan amalga oshirilishi kerak. Bunga tarixdan o'nlab misollarni keltirish mumkin. Hazrat Alisher Navoiy, sohibqiron Amir Temir, Mirzo Ulug'bek bobolarimizning ustozlarga otalarcha g'amxo'rlik qilganlarini unutmasligimiz kerak. Manbalarda muallimlarga nisbatan rioya qilish lozim bo'lgan odoblar sanalganda ayrim diqqatni tortadigan jihatlarga duch kelamiz: «O'quvchi agar muallimini bir to'da insonlar ichida uchratib qolsa, jamoaga salom bergach, muallimiga alohida salom berib, mulozamat qilishi kerak».

Zotan, haqiqiy ilm sohibi ichi boshqa, tashi boshqa bo'lmaydi.  

RENESSANSNI YaRATUVChI LOKOMOTIV

Tabiiyki, bugungi kunda yangilanayotgan O'zbekiston sharoitida barcha muammolar, oxir-oqibat raqobatlashgan mehnat bozorida kadrlar masalasiga kelib taqaladi. Buning uchun nima qilmoq kerak va ustozlar oldida turgan ziyolilik mas'uliyati nima bilan o'lchanadi, degan savol paydo bo'ladi.  

Keyingi yillarda birgina xalq ta'limi tizimiga 160 mingdan ziyod erkak o'qituvchi qaytgani quvonarli hodisa, albatta. Zero, bugun jamiyatimizda bilim berishdan ko'ra, yoshlar tarbiyasi oqsayotgani va shunga jiddiy ahamiyat berish zarurligi kechiktirib bo'lmaydigan vazifamizga aylandi.

Uchinchi Renessans haqida gapirar ekanmiz, shunga mos tarzda bu jarayonda ustoz-pedagogning kasbiy mahorat maqomini belgilashda jamiyat bugun ustoz-murabbiydan nimani kutadi? Bu borada gap kasbiy, ma'naviy, pedagogik, qolaversa, ilmiy-nazariy jihatdan mezonlarni belgilash haqida ketmoqda. Uzoq yillar mobaynida pedagogik faoliyat bilan shug'ullanish va jarayonni ichidan kuzatish, uni ikir-chikirlariga qadar bilish hamda bir qator chet mamlakatlarida (Janubiy Koreya, Germaniya, Rossiya, Ukraina va boshqalar) tashriflarimizdan kelib chiqib sohaning ayrim jihatlari bo'yicha fikr bildirish o'rinli. Birinchidan, fikrimizcha, kadrlarni chetdan olib kelish masalasini o'ylab ko'rish lozim. Ularga bu erda anchagina pul to'lanishini nazarda tutsak, shu pulni ular oqlaydimi, degan masala ko'tariladi. Bir vaqtlar turk maktablarini ochganimizda, yoki yoshlarimizni u yurtga jo'natganimizda, mafkuralashtirish qanday oqibatlarga olib kelganligini yaxshi bilamiz. Chet elda bir qator ustozlar bilan malaka oshirganimiz yoki xizmat yuzasidan borganimizda, u yoqdagi kadrlardan ko'ra, bizning ustozlarimiz bilimi va malakasi, axloq va ma'naviyati yuqori bo'lganligiga amin bo'lganmiz.OMONAT

Chindan ham, har bir o'quvchi, yosh-avlod ota-onasi va jamiyat tomonidan ustozning qo'liga topshirilgan buyuk omonat! Bu borada ustozning zimmasiga ulkan mas'uliyat yuklatilgan bo'ladi. Ustoz o'quvchi-talaba shaxsiyatining shakllanishi, fikrlarining o'sishi, nafsining tarbiyalanishi, ilm olishi, ma'rifat hosil qilishi kabi bir qancha o'ta ahamiyatli narsalarda mas'uldir. Zero, ustoz sharafi uning aql-idroki, bilimi, madaniyati va ma'naviyati bilan go'zal. Ustozi qanday bo'lsa, uning shogirdi ham shunday sifat va xislatlarga ega bo'lib ulg'ayadi. Hatto, husnixati boshlang'ich sinfda chiroyli bo'lmagan ustozdan chiroyli husnixatga ega shogirdni tarbiyalab bo'lmaydi. Komil va kamolga etgan ustozgina o'zidan kuchli, barkamol shaxsni tarbiyalaydi. Alloma bobomiz Abu Ali ibn Sinoning yoshlik chog'larida ustozi uyiga kelib mashg'ulot o'tsa-da, besh-olti saboqdan so'ng bo'lajak allomaga dars berolmasdan, uning zehniga qoyil qolgan ekan. Bu shundan dalolat beradiki, bugungi talabga javob beraman, degan ustoz tinmasdan, muttasil o'z ustida ishlashi va shu orqali shogirdlarga ham ma'nan, ham ilm borasida bahsga kirisha olish san'atini o'rgatishi, bilim bilan oziqlantirishi kerak. Har bir mamlakatning taqdiri muallimga, ta'lim tizimining sifatiga bog'liq. Biz tarbiyalayotgan shaxs jamiyatda etakchi kuch, ammo fikrlay boshlasagina, u davlatga suyanchiq bo'la oladi.  

Muallimlar –  inson ruhining injenerlari yoxud uchinchi Renessans lokomotivlari hisoblanadi. Yurtboshimiz tili bilan aytganda, o'qituvchi – kelajak bunyodkori!  

Vahob  Qo'chqorov, O'zbekiston xalqaro islom  

akademiyasi professori, siyosiy fanlar doktori.  

Baxtiyor Omonov, O'zbekiston milliy universiteti professori, siyosiy fanlar doktori