Alloh taolo insonlarga behisob ne'matlarni bergan, ularning har biri qadrli va fazilatlidir. Avvalo har bir mo'min eng qadrli bo'lgan ne'mat – iymon va ilm ne'matidir. Bu ikki ne'mat mujassam bo'lgan taqdirda ruyobga chiqadigan eng ulug' ne'mat – Allohga qullikni izhor qilishga sabab bo'ladigan ibodatdir. Shuningdek ko'rish, eshitish, gapirish, sezish, tafakkur, aql, farosat, qo'l, oyoq kabi ne'matlarni sanasak, hargiz sanog'iga etib bo'lmaydi. Bu haqda Alloh taolo Qur'oni karimda bunday marhamat qiladi: “Agar sizlar Allohning ne'matlarini sanasangiz, sanog'iga etolmaysizlar”(Ibrohim surasi, 34-oyat)
Ana shunday ne'matlardan biri, bu farzand ne'matidir. Bu ne'matning ulug'ligini, uni Alloh taolodan boshqa zot bera olmasligini to'liq anglab etish uchun befarzandlarning holiga nazar solish kerak. Ana shunda inson farzand ne'mati qanchalik ulug' ne'mat ekanini tushunadi. Demak, har bir ota-ona ularga farzandni Alloh taolodan boshqa hech qanday zot bera olmasligini chuqur his qilishlari zarur. Har bir bolaning sog'-salomat tug'ilishi butun insoniyat uchun Allohning tengsiz lutfu karami, in'omi va marhamati ekanini anglab etish uchun Qur'oni karimga bir nazar solishning o'zi etarli.
Alloh taolo “Sho'ro” surasida bunday marhamat qiladi: “Osmonlaru erning mulki Allohnikidir. (U zot) xohlagan narsasini yaratur. (U zot) xohlagan kishiga qizlar hadya etur va xohlagan kishiga o'g'illar hadya etur. Yoki ularni juftlab - o'g'il-qiz qilib berur va xohlagan kishisini tug'mas qilur. Albatta, U Aliym va Qodiyrdir”(49-50 oyatlar).
Darhaqiqat, “Osmonlaru erning mulki Allohnikidir”. Tafakkur qilinsa bizni qurshab turgan borliq osmonlar, er, quyosh, oy, yulduzlar, maxluqotlar va o'simliklarni Alloh taolo yaratgan. Demak, borliqdagi hamma narsaning haqiqiy egasi Alloh taolodir. Mulkning egasi Alloh bo'lgani uchun “( U zot) xohlagan narsasini yaratur”. Yo'qdan paydo qilish, yaratish sifati Allohga oiddir. O'g'il yoki qizni ham Alloh yaratadi. Bu yaratishga hech kim aralasha olmaydi.
“(U zot) xohlagan kishiga qizlar hadya etur va xohlagan kishiga o'g'illar hadya etur”. Alloh “xohlagan kishiga qizlar hadya etur”. Ayrim oilalar faqat qizlardan iborat bo'ladi. O'g'il farzand ko'rish maqsadida diniy va dunyoviy sabablarni qilishadi. Agar qanday farzand ko'rish irodasi insonga tegishli bo'lsa, o'zi xohlagan vaqtda, xohlagan farzandga ega bo'lar edi.
Demak, o'g'il yoki qiz bo'lishi Allohning irodasiga bog'liq ekan. Inson bu masalada ojiz. Shuningdek, “va xohlagan kishiga o'g'illar hadya etur”. Ayrim oilalar faqat o'g'illardan iborat bo'ladi. Qiz farzandga muhtoj bo'ladi. Insonning qiz farzandga ega bo'lishida ham o'zida ixtiyor yo'q, bu ham Allohning irodasiga bog'liq ekan. “Yoki ularni juftlab - o'g'il-qiz qilib berur”. O'g'il va qizdan iborat oilalar odatda jamiyatda ko'p uchraydi. Aralash farzand ko'rish ham Allohning irodasiga bog'liqdir.
“Va xohlagan kishisini tug'mas qilur”. Er va xotin farzand ko'rish borasida ojizligi va ular bir sabab ekanligini insonlarga bildirish maqsadida Alloh taolo ayrim oilalarni tug'mas qilib qo'yadi. Farzandga zor bo'lib mutaxassislarga ko'rinib yurishadi, lekin insonning farzand ko'rishi Allohning irodasiga bog'liqligi uchun farzand ne'matidan bebahra bo'lib o'tib ketishadi. “Albatta, U A'liym va Qodiyrdir”.
Ya'ni, Alloh hamma ishni bilib qiladi. Hohlagan bandasiga qiz, xohlagan bandasiga o'g'il va xohlagan bandasini tug'mas qilib qo'yadi. Bu ishlar Allohga osondir, chunki U zot barcha ishga qodirdir.
Farzand tug'ilishi ko'p takrorlangani sababli, insonlar orasida er-xotinlik munosabatidan keyin farzand tug'iladi degan noto'g'ri tushuncha mavjud. Homilaning paydo bo'lishi, uning rivojlanib borishi va onadan sog'-omon tug'ilishi bu – Allohning irodasi va insoniyatga qilgan lutfi-karamidir. Homilaning rivojlanishi va sog'lom tug'ilishi insonga bog'liq emasligin eslatish maqsadida Alloh insondan ozgina marhamatini burib qo'ysa, homila ikki, yoki uch oyligida nobud bo'lishi mumkin.
Homila to'qqiz oylik bo'lganidan keyin ham eson-omon tug'ilishiga hech kim kafolat bermaydi. Alloh marhamatini homiladan burib qo'ysa, homila tug'ilish vaqtida vafot etishi mumkin. Ayrim hollarda tug'ruq holatida ayollar vafot etadi. Gohida tug'ruq vaqtida Alloh marhamat qilmasa ayol ham, bola ham vafot etishi mumkin. Demak, homilaning rivojlanishi, bolaning sog'lom holatda dunyoga kelishi Allohning bandasiga qilgan lutfu-karami va marhamati tufaylidir.
Alloh taolo kimga farzand ne'matini bersa, banda o'sha ne'matga shukr qilishi kerak. Shukr qilish uch xil bo'ladi:
I. Valiyev,
“Hoja Buxoriy” nomli o'rtamaxsus Islom bilim yurti o'qituvchisi.
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV