Avval xabar qilganimizdek, Hiva shahrida "Markaziy Osiyo jahon tsivilizatsiyalari chorrahasida" xalqaro madaniy forumi bo'lib o'tdi.
Madaniy meros haftaligi doirasida o'tkazilayotgan ushbu forumda dunyoning 60 mamlakatidan 300 dan ortiq ishtirokchi qatnashdi. O'zA muxbirining Istanbul universiteti doktori Emek Ushenmez bilan suhbati "Markaziy Osiyo jahon tsivilizatsiyalari chorrahasida" xalqaro madaniy forumi ahamiyati va O'zbekiston olimlari bilan hamkorliklarga bag'ishlandi.
– Avvalo, xalqaro madaniy forumda ishtirok etayotganimdan juda xursandman. Chunki bu xalqaro tadbir ko'plab davlatlar madaniy-tarixiy yodgorliklaridan xabardor etish va bu borada o'zaro muloqot maydoni vazifasini o'taydi.
Haftalik doirasida men Toshkentda bo'lib o'tgan yirik anjumanda Buyuk Britaniya kutubxonalarida saqlangan Chig'atoy qo'lyozmalari haqidagi ma'ruzam bilan qatnashdim.
Aytish joizki, bugungi kunda London shahridagi kutubxonada 200 dan ziyod Chig'atoy qo'lyozmalari saqlanadi. Unda Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Mansur Chig'atoy, Atoiy, Sakkokiy kabi ijodkorlarning qo'lyozmalari bor. Biz ularni o'rgandik, tahlil qildik. Muhimi, ularning har birini qo'limiz bilan ushlab ko'rganimizning o'zi biz uchun sharafdir.
– Ta'kidlaganingizdek, Chig'atoy qo'lyozmalarini chop ettirishda O'zbekiston olimlari bilan hamkorlik qilinadi. Bu borada qanday ishlar amalga oshiriladi?
– Hozir Chig'atoy qo'lyozmalari asosida 200 sahifani jamlagan kitob ingliz tilida tayyor turibdi. O'zbekiston olimlari bilan mana shu kitobni avval ingliz, so'ngra o'zbek tilida chop ettirishda hamkorlik qilamiz. O'zbek olimi shu kitobni tarjima qiladi.
– Siz o'zbek adabiyotini ancha yillardan buyon o'rganasiz. Bu sizning ilmiy ishlaringiz bilan bog'liqmi yoki qiziqishingiz tufaylimi?
– 2007 yildan buyon o'zbek tili va adabiyotini o'rganaman. 2008 yil tadqiqotchi sifatida Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan qo'lyozmalarni o'rganganman. So'ngra Londonda tadqiqotlarimni davom ettirdim. So'ngra AQShning Harvard universitetida o'zbek tili, Usmoniylar tarixi va O'rta Osiyo qo'lyozmalari haqida bir yarim yilga yaqin dars berganman.
– "Markaziy Osiyo jahon tsivilizatsiyalari chorrahasida" xalqaro madaniy forumi ishtirokchilar faoliyatida qanday ahamiyat kasb etadi?
– Halqaro madaniy forum doirasida tarixiy Hiva shahrida ushbu katta tadbir tashkil etildi. Bu forum nafaqat Markaziy Osiyo madaniy-ilmiy boyliklarini targ'ib qilishda, balki ko'pgina davlatdan kelgan shu soha vakillarini bir maqsadda birlashtirib, katta muloqot maydoniga aylanadi. Yana bir yangilikni aytishni istar edimki, buyuk mutafakkir Alisher Navoiyning 580 yilligi munosabati bilan 800 sahifalik "Zamonaviy o'zbek adabiyoti" kitobini nashrga tayyorladik. Tez kunlarda bu kitob chop etiladi.
O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
O‘tgan solih zotlar jamoat bilan namoz o‘qiyolmay qolsalar, bir-birlariga ta’ziya izhor qilishar ekan. Shunday zotlardan biri Hotamul Asom aytadi: “Men jamoatga ulgurmay qoldim, shunda menga Abu Is'hoq Buxoriyning bir o‘zi ta’ziya bildirdi. Agarda o‘g‘lim o‘lib qolsa minglab odamlar ta’ziya izhor qilishadi. Buning sababi odamlar nazdida din musibati dunyo musibatlaridan ko‘ra arzimas sanalganidandir”.
Bugungi kunda oramizda qanchalab odamlar jamoat namozlarini o‘tkazib yuboradilar, jiddiy e’tibor qaratmaydilar. Ba’zida ish, g‘am-tashvishlarning ko‘pligini bahona qilamiz, to‘g‘rimi?! Yana ko‘plar tuni bilan uxlamasdan, bomdod namoziga yaqin uxlab qolishlari ham bor gap.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning “Zimistonda masjidlar sari odim tashlovchilarga qiyomat kunidagi tamomiy nurning xushxabarini beringlar”[1] deganlarini nahot eshitmagansiz?!
Shayton sizning ustingizdan g‘alabaga erishib, namozda xotirjamligingizni ketkazishiga imkon bermang!
Omir ibn Abdulloh o‘lim to‘shagida yotganlarida azon ovozini eshitib: “Meni qo‘limdan tutinglar”, dedilar. Omir ibn Abdullohga “Axir siz betobsiz-ku”, deyishganida: “Allohning chaqirig‘ini eshitib turib, unga rioya qilmaymanmi”, dedilar. Keyin u kishini qo‘lidan ushlab turg‘izishdi. Masjidda imom bilan shom namozining bir rakatini o‘qidilar va jon taslim qildilar.
Yana bir misol: Sufyon ibn Uyayna azon aytilishidan ilgari namozga borishga ishtiyoqmand bo‘lganlar va doim: “Namozga azon aytilmagunicha masjidga kelib turmaydigan yomon qul bo‘lma. Chunki yomon qul chaqirmaguningcha kelmaydi”, der edilar.
Oisha roziyallohu anho onamiz aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan suhbatlashib o‘tirardik, u zot ham biz bilan gaplashib o‘tirardilar. Bordi-yu, namoz vaqti kirib qolsa, bir-birimizni tanimaganday bo‘lib olardik”[2].
Shukrki, oramizda masjidda birinchi safga joylashish uchun g‘ayrat qiluvchilar ko‘payib bormoqda. Nabiy alayhissalom: “Agarda odamlar azonda va birinchi safda nimalar borligini bilishsa edi, unga erishish uchun qur’a tashlashdan boshqa chora bo‘lmasa, albatta, qur’a tashlagan bo‘lardilar”, deganlar.
Said ibn Musayyab aytadi: “Men ellik yildan beri biror marta birinchi takbirni o‘tkazib yubormaganman. Ellik yildan buyon namozda birorta kishining boshining orqasiga qaragan emasman”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Termiziy va Imom Abu Dovud rivoyati.
[2] Mursal hadis. Iroqiyning “Ihyo”ga yozgan taxrijiga qarang (1, 205).