Turkiyadagi ommabop elektron nashrdan biri – «haberakdeniz.com» saytida o'zbek diasporasining faol vakili, professor Salih Aynuralning «O'zbekiston - borib ko'rish shart bo'lgan o'lka» sarlavhali maqolasi e'lon qilindi, deb xabar bermoqda «Dunyo» AA.
Materialda mamlakatimizning boy tarixiy merosi, turizm salohiyati, muqaddas islom dini bilan bog'liq qadamjolari va bugungi zamonaviy rivojlanishi batafsil qalamga olingan. Maqolada ta'kidlanishicha, qadim madaniyatlar chorrahasi bo'lgan O'zbekiston Markaziy Osiyoning barcha davlatlari bilan umumiy chegaradosh.
«O'zbekiston tarixiy, madaniy me'rosi jihatidan Markaziy Osiyo davlatlari orasida eng boy mamlakatdir, - deb yozadi muallif. - Ayniqsa, Samarqand, Buxoro, Hiva va Shahrisabz osmon ostidagi ochiq shahar-muzeylar sifatida e'tirof etiladi. Bu shaharlarda bo'lsangiz, ko'chalarida kezsangiz o'zingizni tarixga tushib qolgandek his qilasiz. Tasavvur qiling, Samarqandni aylanib yurib, maktabda o'rganganlaringiz, kitoblardan o'qib hayratlangan Ulug'bekning rasadxonasiga duch kelasiz. U damda o'zingizni fazo qa'rida his qilasiz. «Ziji jadidi Ko'ragoniy» jadvalidagi 1018 ta yulduzga sayohat qilgandek tassavvur qilasiz».
Nashrda butun hayoti davomida bir marta ham engilmagan, qudratli davlat barpo etgan Sohibqiron Amir Temur haqida alohida ma'lumotlar o'rin olgan. «Samarqandga borganingizda Amir Temur maqbarasini, Mirzo Ulug'bek, Tillakori va Sherdor madrasalarini, albatta, tomosha qiling. Dunyo ilmiga ulkan hissa qo'shgan va O'zbekistonda tug'ilgan Beruniy, Horazmiy, Ibn Sino, Farg'oniy, Ulug'bek va Ali Qushchidek mutafakkir olimlar bilan ayni havodan nafas olgandek bo'lasiz», – deya qayd etiladi materialda.
“Samarqandga borganda turkiy xalqlar ilm va tafakkurga qanchalik ahamiyat bergani va olimlarni ne chog'li e'zozlaganini yurakdan shohid his qilasiz. Buyuk allomalar Imom Buxoriy, Moturidiy, Termiziy, Bahouddin Naqshbandiy va Ho'ja Ubaydulloh Ahror hazratlarining maqbaralari yoki Qusam Ibn Abbosning qabrlari joylashgan Shohi Zinda ansamblini ziyorat kilsangiz o'zingizni xuddi ilohiy olamda his qilasiz. Shuning uchun, O'zbekiston faqatgina Turkiya xalqining emas, butun islom olamining borib ko'rishi kerak bo'lgan mamlakat sifatida ahamiyatlidir”, - deb ta'kidlaydi muallif.
«Buxoroda Minorai Kalon, Chor minor, Ark qal'asi, Somoniylar maqbarasi, Mir Arab, Nodir Devonbegi, Abdulazizxon madrasalari joylashgan. Hivadagi Ichan qal'a, Islomxo'ja minorasi va Kalta minor, Muhammad Aminxon va Sherg'ozixon madrasalari, qadimiy Juma masjidi majmuasi, Qo'xna ark qal'asida esa ertaklar olamining nafasini tuyasiz», - deb yozadi turk olimi.
Maqolada yozilishicha, poytaxt Toshkentga kelganingizda zamonaviylik va tarixni o'zaro uyg'unlashganini ko'rasiz. Toshkent o'zining keng yo'llari, yam-yashil bog'lari va ko'rkam binolari bilan Turkiya uchun na'muna bo'la oladigan shahardir.
«Qisqasi, O'zbekiston biz uchun tabiat go'zalliklari, tarixiy va madaniy boyligi hamda mushtarak qadriyatlari nuqtai nazaridan borib ko'rilishi kerak bo'lgan o'lkalarning avvalida turadi. O'zbekistonga borganingizda o'zingizni zinhor begona his qilmaysiz», - deb yozadi Salih Aynural.
Maqolaning to'liq shakli bilan https://www.haberakdeniz.com.tr/haber-mutlaka-gorulmesi-gereken-kardes-ulke-ozbekistan-53818.html havolasi orqali tanishish mumkin.
O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
Bu ummat boshidan oxirigacha bir aqida – ash’ariy-moturidiylik aqidasida edi. Mufassirlar, hadis shorihlari, fuqaholar, navh va lug‘at ulamolari, bularning deyarli barchasi e’tiqodda bir yo‘lni tutishgan edi. Bu gapni isbotlashga hojat yo‘q, bu haqiqat ekani kundek ravshan aksiomadir. Ulamolarning tarjimayi hollari haqida yozilgan kitoblar olimlarni bu mazhablarga madh va maqtov o‘laroq nisbat berganini ko‘rasiz. Buyuk ulamolar haqida ma’lumotlar keltirilganda Imom Falonchi, mazhabi shofe’iy, yo hanafiy, aqidada ash’ariy yo moturidiy, deyilgan. Ko‘pincha olimning tasavvufdagi tariqatiga ham to‘xtab o‘tiladi. Masalan, Imom Junayd tariqatida bo‘lsa, Junaydiy nisbati beriladi.
Bu odat yaqin-yaqingacha davom etib kelayotgan edi. Bunga birov e’tiroz ham bildirmagan, inkor ham qilmagan. Biron olim haqida gapirilar ekan, fiqhda to‘rt mazhabda qaysiga ergashishi, aqidada ash’ariymi moturidiymi qaysi manhajda ekani va tariqatdagi yo‘li bayon qilinmay qolmagan.
Bu dastur ummatni sharqiyu g‘arbini, shimoliyu janubini ming yildan beri yagona qalbga, yagona fikr atrofiga jamlab keladi. Biron odam og‘risa, butun tana o‘sha kasal a’zo uchun qayg‘urib, davolashga kirishardi.
Tariximizni ziynatlab turgan, bugungi sharmandaliklarni bir muncha to‘sib turgan tarixiy g‘alabalarimiz ham shu aqida, shu tafakkur vositasida qo‘lga kiritilgan.
Hittinda salibchilarni yer tishlatib, Quddusni qaytarib olgan Salohiddin Ayyubiy va uning qo‘shini ayni shu mazhab va tariqatlarda bo‘lishgan. Birontalari bugungi salafiylikni bilgan emas.
Muzaffar Qutz, Zohir Beybars va ular bilan yelkadosh bo‘lgan Izz ibn Abdussalom kabi ulamolar mazhabda bo‘lishgan. Ayni Jolutda mo‘g‘ullarni tor-mor keltirishda ham asosiy qurolimiz birlik edi. O‘sha paytda boshini baland kerib: “Bid’atchisizlar, shirk keltiryapsizlar, qabrlarni ziyorat qilish shirk”, deb qichqiradigan shallaqilar bo‘lmagandi.
Sulton Muhammadxon Fotih va uning qatoridagi olim va murshidlar dinda bir manhajni tutishgan edi. Kofirlar qo‘lida qolib ketgan shahar (Qustantiniya)ni fath qilib, mashhur hadisda kelgan bashoratga* noil bo‘lishdi. Ammo hadis musulmon ash’ariy-moturidiy qo‘mondon va uning qo‘shini haqida ekanidan qalblari yonib, hasad qilayotgan bugungi bemazhab toifalar hadisning tasdig‘ini buzib talqin qilishmoqda. (davomi bor)
Doktor Ahmad Muhammad Fozil,
Istanbuldagi Sulton Muhammad Fotih jome’asi,
islomiy ilmlar kulliyasi doktori
*Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Qustantiniya, albatta, fath qilinajak. Uning amiri naqadar yaxshi amir, qo‘shini naqadar yaxshi qo‘shin!”. (Imom Ahmad va Hokim rivoyati).
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi
Abdulbosit Abdulvohid o‘g‘li tarjimasi