O`zbekiston musulmonlari idorasi

Hanafiy va Shofe'iy mazhablariga ko'ra, namoz va tahoratdagi FARQLAR

22.06.2021 5200 10 min.

Ayni damda Rossiyada shifokorlik qiluvchi yaqin do'stimizdan kelgan, ko'pchilik uchun foydali savolga javob.

SAVOL:

Assalomu alaykum Botirjonaka. Bizning hanafiy mazhabimiz bilan shofe'iy mazhabining namoz va tahoratda nima farqlari bor?

JAVOB:

Va alaykum assalom Madaminjon. Bizning hanafiy mazhabimiz va shofe'iy mazhabi orasida tahorat va namoz masalalarida quyidagi farqlar mavjud:

Tahoratdagi farqlar:

1. Hanafiy mazhabimizda niyatsiz tahorat olish joiz. Shofe'iy mazhabida esa niyatsiz qilingan tahorat joiz emas.

2. Hanafiy mazhabimizda og'iz va burunni chayishlik g'uslda farz. Tahoratda farz emas. Shofe'iy mazhabida esa, g'uslda ham tahoratda ham farz emas.

3. Hanafiy mazhabimizda boshga bir marta mash tortiladi. Shofe'iy mazhabida esa uch marta tortiladi.

4. Hanafiy mazhabimizda boshning to'rtdan bir qismiga mash tortish farz. Shofe'iy mazhabida esa, boshning andakkina eriga mash tortsa kifoya. Chegara belgilanmagan.

5. Hanafiy mazhabimizda quloqlar boshning bir qismi hisoblanadi. Shunga ko'ra, ikki quloqqa bosh bilan birga mash tortiladi. Quloqqa mash tortish uchun qo'lni alohida namlash shart emas. Shofe'iy mazhabida esa, quloqlar boshdan ham, yuzdan ham emas. Balki alohida mustaqil a'zolardir. Shunga ko'ra, quloqlar uchun yangi suv olib to'kib mash tortiladi.

6. Hanafiy mazhabimizda maxsiga mash tortishda faqat yuz qismiga mash tortsa kifoya. Shofe'iy mazhabida esa, maxsining yuzi va tagiga qo'shib mash tortiladi.

7. Hanafiy mazhabimizda oyoqning tovoni maxsining boldirigacha chiqsa, oyoq tahoratini yangilash lozim. Shofe'iy mazhabida esa, oyoqning tahoratda yuvilishi lozim bo'lgan biror qismi tashqariga chiqsa oyoq tahoratini yangilash lozim bo'ladi.

8. Hanafiy mazhabimizda jurmuqqa (maxsining ustidan kiyiladigan oyoq kiyim) mash tortish joiz. Shofe'iy mahabida esa joizmas.

9. Hanafiy mazhabimizda uchta barmoq bilan mash tortish lozim. Bir yo ikki dona barmoq bilan mash tortish joiz emas. Shofe'iy mazhabida esa qo'lning biror qismi bilan mash tortib qo'ysa kifoya.

10. Hanafiy mazhabimizda oyoqlarning o'zinigina yuviboq maxsini kiyib olsa va tahorat sindiruvchi ishdan oldin tahoratning boshqa amallarini bajarib qo'ysa, maxsisiga mash tortaveradi. Shofe'iy mazhabida esa tahoratni mukammal qilib keyingina maxsi kiysa shunda mash tortishi mumkin.

11. Hanafiy mazhabimizda bir kecha kunduzdan keyin safarga otlangan odam maxsisini echib tashlaydi. Agar bir kecha kunduzdan oldin safarga otlansa uch kecha kunduzgacha mash tortishi mumkin. (Garchi maxsini muqimlik chog'ida kiygan bo'lsa ham). Shofe'iy mazhabida esa, muqimlik chog'ida kiygan maxsisiga mash tortgan bo'lsa va bir kecha kunduzdan oldin safarga otlansa, bir kecha kunduz mash tortadi xolos. Mabodo safarda maxsi kiyib, mash tortib bir yo ikki kundan keyin muqim bo'lib Vataniga qaytsa uch kungacha mash tortib yuraveradi.

12. Hanafiy mazhabimizda tahoratda barcha a'zolar uch martadan yuviladi. Mash esa bir marta tortiladi. Shofe'iy mazhabida esa, mashni ham uch marta tortiladi.

Namozdagi farqlar:

1. Hanafiy mazhabimizda namozni boshlash jarayonida qo'llarni quloqlar barobaricha ko'tariladi. Shofe'iy mazhabida esa, elka barobaricha ko'tarilsa kifoya.

2. Hanafiy mazhabimizda qo'llar faqatgina namozni boshlashda aytiladigan takbir chog'ida ko'tariladi. Shofe'iy mazhabida esa, namozni boshlashdagi takbir, rukuga ketishdagi takbir, rukudan qaytib sajdaga ketishdagi takbir chog'ida ko'tariladi.

3. Hanafiy mazhabimizda namozni boshlab takbir aytgach “subhanakallohumma…” o'qiladi. Shofe'iy mazhabida esa “vajjahtu vajhiy…” o'qiladi.

4. Hanafiy mazhabimizda qo'llar bog'lanib kindik ostiga qo'yiladi. Shofe'iy mazhabida esa, kindik ustiga qo'yiladi.

5. Hanafiy mazhabimizda imomga iqtido qilganlar imom ortida qiroati jahriy namozda ham, maxfiy namozda ham qiroat qilmaydi. Shofe'iy mazhabida esa, imomga iqtido qilganlar qiroati jahriy namozda ham, qiroati maxfiy namozda ham imomdan tashqari o'zlari ham qiroat qilishadi.

6. Hanafiy mazhabimizda namoz vaqtida kiyimning sidli (englarga qo'lni kirgizmasdan kiyimni elkaga tashlab olishlik) joiz va shu bilan birga makruhdir. Shofe'iy mazhabida esa kiyimini sidl qilganlarning namozi joiz bo'lmaydi.

7. Hanafiy mazhabimizda namozxon qiroatda oyatlarni sanab turishi makruh. Shofe'iy mazhabida esa makruhmas, biroq sanamagan afzal.

8. Hanafiy mazhabimizda bir oyat qiroat qilsa ham namozi joiz bo'laveradi. Shofe'iy mazhabida esa (fotiha surasini biladiganlar) fotiha surasini to'liq o'qimasa namozi joiz bo'lmaydi. Bilmaydiganlar esa “al-hamdu lillah, Allohu akbar” deydi.

9. Hanafiy mazhabimizda imom rukudan qaytishda faqat “sami'al-lohu liman hamidah” deydi. Qavm esa “robbana lakal-hamd” deydi. Shofe'iy mazhabida esa, imom “sami'al-lohu liman hamidah” va “robbana lakal-hamd” deydi.

10. Hanafiy mazhabimizda erkaklar qa'da holatida har doim o'ng oyoqni tik qilib, chap oyoqni to'shab dumbasini chap oyog'i ustiga qo'yib o'tiradi. Shofe'iy mazhabida esa, Peshin, Asr, Hufton va Bomdodning oxirgi rakatidagi qa'da holatida ikkala oyog'ini o'ng tarafiga chiqarib, o'ng oyog'ini tiklab, chap oyog'ini to'shab, dumbasini erga qo'yib o'tiradi. Avvalgi qa'dalarida esa xuddi hanafiylar kabi o'tirishadi.

11. Hanafiy mazhabimizda sajdadan qiyomga turishda orada o'tirmasdan va erga qo'li bilan tayanmasdan turadi. Shofe'iy mazhabida esa sajdadan turishda biroz o'tirib tin oladi va ikki qo'li bilan erga tayanib qiyomga turadi.

12. Hanafiy mazhabimizda Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu rivoyat qilgan tashahhudni o'qiydi. Shofe'iy mazhabida esa, Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu rivoyat qilgan tashahhudni o'qiydi.

13. Hanafiy mazhabimizda bomdod namozida qunut duosi o'qilmaydi. Shofe'iy mazhabida esa bomdodda rukudan keyin qunut duosi o'qiladi. Shuningdek, musulmonlarning duoga hojati bo'lsa har namozda rukudan keyin qunut duosini o'qishlari mumkin.

14. Hanafiy mazhabimizda qunutda vojiblik ma'nosida biror duo tayinlangan emas. Shofe'iy mazhabida esa “allohumma ihdiniy fiman hadayta” duosini o'qish shart.

15. Hanafiy mazhabimizda uchinchi va to'rtinchi rakatlarda fotiha o'qiladi. Mabodo o'rniga tasbeh aytsa joiz. Shofe'iy mazhabida esa har bir rakatda fotiha surasini to'liq o'qish shart. Biron harfi tushib qolsa namozni qaytarib o'qiydi.

16. Hanafiy mazhabimizda avvalgi qa'dada tashahhudga hech narsani (duo ham, salovat ham) qo'shimcha qilinmaydi. Darhol turib keyingi rakat qiroatiga kirishadi. Shofe'iy mazhabida esa birinchi qa'dada tashahhudni o'qib qiyomga turgach tashahhud miqdoridan ozroq duo o'qiydi (keyin qiroatga kirishadi).

17. Hanafiy mazhabimizda tashahhuddan keyin Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallamga salovat o'qimasa namozi buzilmaydi. Biroq gunohkor bo'ladi. Shofe'iy mazhabida esa, oxirgi qa'dada salom va tashahhud orasida salovat o'qimasa namozi buziladi.

18. Hanafiy mazhabimizda namoz so'nggida salom berish farz emas. Shofe'iy mazhabida salom farz. Salom bermasdan tugatilgan namozni qayta o'qish lozim.

19. Hanafiy mazhabimizda vitr namozi vojibdir. Shofe'iy mazhabida u vojib emas, sunnat deyilgan.

20. Hanafiy mazhabimizda ulov ustida vitr o'qish mumkin emas. Shofeyi mazhabida esa mumkin.

21. Hanafiy mazhabimizda vitr namozi bir salom bilan uch rakat. Shofe'iy mazhabida esa o'n bir rakat.

22. Hanafiy mazhabimizda imomning yolg'iz o'zi jamoatdan ajrab alohida tepalikka chiqib olishi makruh. Shofe'iy mazhabida iqtido qiluvchilarga ko'rinib turishi uchun imomning yolg'iz o'zi baland joyga chiqib olishi makruh emas.

23. Hanafiy mazhabimizda sallaning kavriga (o'ramiga) sajda qilsa (ya'ni peshonasi erga tegmasdan sallasining dokasiga tegsa) joiz bo'ladi. Shofe'iy mazhabida esa joiz bo'lmaydi.

24. Hanafiy mazhabimizda balog'atga etmagan go'dakka farz namozlarda iqtido qilinmaydi. Shofe'iy mazhabida esa iqtido qilinaveradi.

25. Hanafiy mazhabimizda imom va qavm orasida yo'lak yo ariq bo'lsa qavmning namozi joiz bo'lmaydi, illo saf ulansa joiz bo'ladi. Shofe'iy mazhabida esa imom va qavmning orasi ikki-uch yuz ziro'gacha masofada ochiq bo'lsa ham joiz bo'laveradi. Undan ortig'i joizmas.

Fiqhiy manbalar asosida Botirjon qori tayyorladi.

MAQOLA

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Yangiliklar

O‘zbekistonda 52 metrli “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yaratilmoqda

21.07.2025 1844 7 min.

Bugun O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” bo‘ylab joylashtiriladigan miniatyuralarning tayyorlanish jarayoni bilan tanishish uchun olimlar, mutaxassislar ishtirokida ommaviy axborot vositalari vakillariga press tur tashkil etildi.

Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” uzunligi qariyb 52 metr, bo‘yi bir metrli ganchkor bezak bilan hisoblaganda 5 metrni tashkil etadi.

Devor bo‘ylab jami 10 dan ortiq miniatyura o‘rin oladi. Devoriy suratning hajmini hisobga olgan holda miniatyuralarni 50 ga yaqin rassomlar ikki oydan buyon tinim bilmay mehnat qilmoqda.

San’atshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori, rassom Behzod Hojimetovning ma’lum qilishicha, devor uchun Hirot Buxoro, Samarqand va qisman hind miniatyura maktablari asosida ishlangan miniatyuralar saralab olingan.

“50 ga yaqin miniatyuralar orasida Sheroz, Isfahon, Tabriz miniatyura maktablari uslubida ishlanganlari ham bor edi, ammo o‘zimizning allomalar, tarixiy voqeliklar aks etgan rasmlar tanlab olindi. Bundan tashqari ov, jang kabi manzaralardan voz kechildi. Sababi devoriy suratlar konsepsiyasi birinchi o‘rinda sivilizatsiyalar, shaxslar hamda kashfiyotlar mavzularini o‘z ichiga oladi. Miniatyuralar ham shu mavzulardan chetlab o‘tilmagan holda saralangan. 10 dan ortiq miniatyura chizish ishlarining 80 foizini bajarib bo‘ldik. Muzey devorining balandligi 8 metrni tashkil qilib, uning 3 metrdan yuqori qismiga aynan ushbu miniatyuralar devori joylashtirishi ko‘zda tutilgan. Miniatyuralar hajmini inobatga oladigan bo‘lsak, uni Ginness rekordlar kitobiga ham kiritishimiz mumkin. Kompozitsiyalarimiz yuqori sifatli matoga, sifatli bo‘yoqlar bilan chizildi hamda Italiyadan keltirilgan tilla suvi bilan ishlov berildi. Endilikda ustaxonada ishlangan barcha ishlarni O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazining qurilishi yakuniga yetgan binosiga olib borib, maxsus yelimlar bilan devorga joylashtirish ishlari qolgan. Miniatyuralarni tanlashda ekspozitsiyada joylashtirilgan faksimellar, eksponatlar va qo‘lyozmalarni takrorlamaslikka e’tibor qaratildi. Shuningdek, bosh g‘oya sifatida kashfiyotlar va sivilizatsiyalar mavzusiga e’tibor berildi.

Miniatyuralarning ayrimlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan, ularni devor hajmiga moslashtirib, o‘z uslubidan chiqmagan holda kompozitsiyani to‘liq tikladik. Shuningdek, har bir miniatyuralar orasiga o‘sha davrda ishlatilgan naqshlar bilan hoshiyalar chizildi. Ushbu naqshlarni ikki xil – Buxoro hamda Hirot maktabi uslubida chizdik. Naqshlardan aynan bittasi ilmiy kengash a’zolari tomonidan tanlanib, barcha miniatyuralar orasiga joylashtiriladi” – dedi rassom Behzod Hojimetov.

Qayd etilishicha, devordagi miniatyuralardan Amir Temurning Movarounnahr hukmdori deb e’lon qilinishi va uning ilm-fan, madaniyat va me’morchilik rivojiga qo‘shgan hissasiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tarixiy jarayonni ifodalashda Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” asarining Londonda, Britaniya kutubxonasida saqlanayotgan nusxasidagi miniatyuralardan foydalanilgan. Devor markazida Amir Temurning toj kiyish marosimi aks etgan “Balx qurultoyi” miniatyurasi joylashtirgan. Asosiy e’tibor Amir Temurning ma’rifatparvar hukmdor sifatidagi siymosini ko‘rsatib berishga qaratiladi. Jumladan, ushbu yirik tasviriy san’at asarida Amir Temur davrida qurilgan imoratlar tasvirlanadi. Shu bilan birga Samarqandda Behzod tomonidan aks ettirilgan Bibixonim masjidining qurilish jarayoni ham alohida ko‘rsatiladi. Mirzo Ulug‘bek va uning jahon ilm-faniga qo‘shgan hissasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Ulug‘bekning hayotligida chizilgan ikkita miniatyura – ulardan biri Nizomiy “Xamsa”sidan olingan miniatyura, ikkinchisi As-Sufiyning “Kitabi sivaril-kavakib as-sabita” kitobidagi Sefey yulduz turkumi suratidir. Mirzo Ulug‘bekning asl qiyofasini tiklashda bu suratlar katta o‘rin tutadi. Shu bois rangtasvir asarida ushbu miniatyuralarni ham aks ettirish nazarda tutiladi.

Xurosondagi Temuriylar davri Renessansida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiyning hissasi alohida ko‘rsatiladi. Bunda qadimiy miniatyuralar orqali Hirot manzaralari, Navoiy, Husayn Boyqaro, ularning davrasida turgan Abdurahmon Jomiy, Kamoliddin Behzod, Xondamir singari Hirot madaniy muhiti namoyandalari ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, Husayn Boyqaroning ilm va madaniyat homiysi sifatidagi rolini ham ko‘rsatib berish maqsad qilingan. Bunda ham turli qo‘lyozmalarda aks etgan ana shunday miniatyuralardan foydalaniladi.

Mazkur ekspozitsiyada Bobur va Boburiylar merosiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Boburga bag‘ishlangan qismda uning tarixiy qo‘lyozmalardagi miniatyuralaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa, Amir Temurning Bobur va va uning avlodlari qurshovida yaratilgan miniatyurasi alohida o‘rin tutadi.

Shuningdek, Markaziy Osiyoda Temuriylardan so‘ng davlatni uzoq vaqt idora qilgan Shayboniylar va Ashtarxoniylar davridagi ilm-fan, ta’lim va madaniy hayot o‘sha davrda chizilgan tarixiy suratlarda o‘z aksini topadi.

O‘tkazilgan taqdimotda bir qator tarixchi va san’atshunos olimlar, ishchi guruh a’zolari hamda rassomlar ishtirok etib, “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” yuzasidan o‘z fikr va mulohazalarini bildirib o‘tdi. Ayrim ko‘zga tashlangan kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha takliflar berildi.

O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy kotibi Rustam Jabborov ham miniatyuralar devorini shakllantirishda rassomlar bilan birgalikda fikr almashib, o‘zining tavsiyalarini bergan.

“Markazning muzey ekspozitsiyasi ichki kontentini boyitish, markaz devorlarini o‘z davriga xos miniatyura hamda suratlar bilan bezatish yuzasidan qizg‘in jarayon davom etmoqda. Markazning kengaytirilgan yig‘ilishlari muhokamasida olimlar va mutaxassislar tomonidan aynan “Ikkinchi Renessans davri” bo‘limini miniatyuralardan iborat kompozitsiya bilan boyitish taklifi berilgan edi. Ikkinchi Renessans davri Amir Temur taxtga o‘tirgan paytdan boshlanishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu devorda aynan shu mavzuga mos miniatyura ham joylashtiriladi. 1450 yilga oid Sharafiddin Ali Yazdiyning «Zafarnoma» asaridagi miniatyura bugungi kunda Britaniya kutubxonasida saqlanadi. Endilikda biz ushbu miniatyurani O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ekspozitsiyasida ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi. 35 yoshli navqiron Amir Temur beklar, sarkardalar, saroy amaldorlari hamda ustozlari qurshovida tasvirlangan surat qo‘sh sahifada chizilgan. Uni rassomlarimiz devor hajmiga moslashtirgan holda yaxlit kompozitsiya sifatida tiklagan. Ushbu miniatyuralarning har birining asosi mavjud. O‘ylashimcha, Markazga tashrif buyuradigan tomoshabin "Ikkinchi Renessans davri" zalida aynan o‘sha paytdagi muhitni his qiladi. Sababi ayni shu davrda miniatyura san’ati taraqqiy etgan. O‘sha davrning eng buyuk rassomlaridan Kamoliddin Behzod, Mahmud Muzahhib singari musavvirlar ijod qilishgan. Devor uchun tanlangan miniatyuralar ham aynan shu musavvirlar hamda ularning shogirdlari tomonidan ishlangan. Bu miniatyuralarda o‘sha paytdagi davlatchilik, xalq hayoti, ijtimoiy himoya, ayollar, yoshlar kabi masalalar aks ettirilgan”, – deydi Rustam Jabborov.

O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazi muzeyida Ikkinchi Renessans davri miniatyuralarini o‘z ichiga olgan “Sivilizatsiyalar va kashfiyotlar devori” tashrif buyuruvchilar ko‘z o‘ngida tarixni jonlantirsa, ajabmas.

Islom sivilizatsiyasi markazi Axborot xizmati

O'zbekiston yangiliklari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati