HAVAS QILINADIGAN INSON
38- وَلِلْكَرَّارِ فَضْلٌ بَعْدَ هَذَا عَلَى الأَغْيَارِ طُرًّا لاَ تُبَالِ
Ma'nolar tarjimasi:
Shundan so'ng Qaytmas botir (roziyallohu anhu)ning qolgan jamiki barchalardan afzalligi bor (shu so'zni mahkam ushlagin va bundan boshqa so'zlarga) e'tibor bermagin.
Nazmiy bayoni:
Shundan so'ng Botirga afzal ko'rilish,
Qolgan barchalardan tortma hech tashvish.
Lug'atlar izohi:
لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.
كَرَّارِ – jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.
فَضْلٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado. Lug'atda “ziyodalik” ma'nosiga to'g'ri keladi.
بَعْدَ – zarflikka ko'ra nasb bo'lib turibdi.
هَذَا – ismi ishora ذَا ning oldidan tanbeh هَ kelgan. Oqil va g'oyri oqil mufrad muzakkarga nisbatan ishlatiladi.
عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.
الأَغْيَارِ – jor majrur فَضْلٌ ga mutaalliq.
طُرًّا – tamyiz. Lug'atda “jamiki” ma'nosini anglatadi.
لاَ – nahiy harfi.
تُبَالِ – “ahamiyat berish” ma'nosidagi مُبَالاَةً masdaridan olingan fe'l. بَالٌ lug'atda “qalb” ma'nosini anglatadi. Shunga ko'ra لَا تُبَالِ so'zidan “qalbingni mashg'ul qilma” ma'nosi tushuniladi.
Matn sharhi:
O'shiy rahmatullohi alayhning “shundan so'ng” degan so'zlariga ikki xil ma'no bersa bo'ladi:
Ushbu baytda Ali roziyallohu anhuni yuqoridagi uchchalalaridan ham ortiq hisoblaydigan toifalarga ham, faqat Usmon roziyallohu anhudan ortiq hisoblaydiganlarga ham, ikkalalarini bir-birlaridan ortiq ko'rmaydiganlarga ham raddiya bordir. Ya'ni shijoati bilan ajralib turgan Ali roziyallohu anhu yuqoridagilaridan keyin barcha valiylarning ulug'idir.
Ali roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abu Tolibning o'g'li bo'lib, milodiy 600 yoki 603 yilda Makka shahrida tug'ilgan.
Ali roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Ali ibn Abu Tolib ibn Abdulmuttalib ibn Hoshim.
Ali roziyallohu anhuning oilalari
Albatta, yuqorida bayon qilinganidek ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan.
Ali roziyallohu anhu Badr, Uhud, Handaq, Bay'atur Rizvon kabi barcha voqealarda ishtirok etgan. Faqatgina Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o'rinbosar qilib ketganlari sababli Tabuk g'azotida ishtirok eta olmagan.
Ali roziyallohu anhuning fazllari
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ali roziyallohu anhu haqlarida har bir musulmonning havasi keladigan juda ko'plab maqtovlarni aytganlar:
– “Sen dunyoda ham, oxiratda ham mening birodarimsan”;
– “Kim Aliga aziyat bersa, menga aziyat beribdi”;
– “Kim Alini yaxshi ko'rsa, meni yaxshi ko'ribdi, kim meni yaxshi ko'rsa, Allohni yaxshi ko'ribdi, kim Alini yomon ko'rsa, meni yomon ko'ribdi, kim meni yomon ko'rsa, Allohni yomon ko'ribdi”;
– “Ali Qur'on bilan, Qur'on Ali bilandir, ikkalalari to Havzga kelgunlaricha bir-birlaridan ajramaydilar”;
– “Alining musulmonlar zimmasidagi haqqi otaning bolasidagi haqqi kabidir”.
Usmon roziyallohu anhuning vafotidan so'ng milodiy 656 yilda 53 yoshida ko'pchilik musulmonlarning ittifoqi bilan xalifa etib saylangan. Halifaligining beshinchi yilida milodiy 661 yilning 19 yanvar kuni fitnachi Abdurahmon ibn Muljim suiqasdi tufayli masjidda qattiq jarohatlangan va ikki kun o'tgach, shamsiy hisob bilan 59 yoshida vafot etgan.
Sahobai kiromlar o'rtasida ba'zi ko'ngilsizliklar bo'lib o'tgan bo'lsa ham, ularning bu ishlari o'z nafslari uchun emas, balki Alloh roziligi yo'lidagi ijtihodlari bo'lgan. Imom Ahmad ibn Hanbaldan “Jamal” voqeasi ishtirokchilari haqida so'rashganlarida u zot javob sifatida quyidagi oyatni o'qib bergan:
﴿تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسَۡٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ١٤١﴾
“Ular bir ummat edilar, o'tib ketdilar. Ularga o'zlari kasb qilganlari bo'lur. Sizlarga o'zingiz kasb qilganingiz bo'ladir. Ularning qilgan amallaridan sizlar so'ralmassiz”[2].
Imom Shofi'iy rahmatullohi alayh: “O'sha qonlardan Alloh bizning qo'llarimizni pok qildi, endi ular bilan tillarimizni bulg'amaymiz”, – deb javob bergan.
Muhammad sollallohu alayhi vasallamga sahoba bo'lishdek baxtga musharraf bo'lgan insonlarning barchasiga Alloh taoloning roziligi bo'lsin, ularni yaxshi ko'rishni burchimiz deb bilamiz[3].
KYeYINGI MAVZU:
SIDDIQA VA ZAHRO roziyallohu anhumo FAZILATLARI
[1] Ibn Sa'd “Tobaqot”da “Ali ibn Abi Tolibning o'n to'rtta o'g'il va o'n to'qqizta qiz farzandlari bo'lgan” deya keltirgan. Qarang: Muhammad Rizo. Mavsu'atu xulafai roshidin. Bayrut: “Maktabatul Asriya”, 2006. – B. 12.
[2] Baqara surasi, 141-oyat.
[3] Ibrohim Laqqoniy rahmatullohi alayh: “Salafi solih so'zi mutlaq ishlatilsa sahobalar tushuniladi”, – degan.
Shuningdek salafi solihlar so'zidan to'rtala mujtahid imomlar, Avzo'iy, Mujohid, Sufyon Savriy, Sufyon ibn Uyayna kabi ulamolar ham tushunilishi mumkin.
Halaf ulamolar deganda hijriy 3-asrdan keyin yashab o'tgan ulamolar tushuniladi.
Imom Zahabiy: “Mutaqaddim va mutaaxxir ulamolar orasini ajratuvchi chegara uchinchi asrning boshidir”, – degan.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Nihoyat, Makka fath bo‘ldi. Bir paytlar g‘ordan vahiy dahshatidan titrab-qaltirab yolg‘iz tushib kelgan bir nafargina Inson butun bir ummatga aylandi.
Tun zulmatida Quraysh o‘ldirishga qasd qilgan Inson Makkadan sodiq do‘sti bilan Madina tomon chiqib, bir necha yildan so‘ng Makkaning to‘rt darvozasidan kuppa-kunduz kuni g‘olib bo‘lib kirib keldi! Kuraysh esa, o‘sha kuni o‘zlaridan qasos olinishini kutib, u zotning oldida bosh egib o‘tirardi. Ularni nima qildi deb o‘ylaysiz?
U kishini yolg‘onchiga chiqarganlarni, aziyat berganlarni, Ka’ba atrofida sajda qilayotganida ustiga tuyaning eshini (ya’ni, ko‘p kitoblarda " سَلَى جَزُور"ni tuyaning ichak-chavog‘i deb yozishadi. Ustoz Abdul Azim Ziyouddin domla «Nurul yaqiyn» kitoblarida yozgan izohda bunday tushuntirganlar: «Imom Buxoriy rivoyatida سَلَى جَزُور va Muslim rivoyatida سَلَى جَزُور, ya’ni «tuyaning qog‘onog‘ini» deyilgan. Qog‘onoq — homilani o‘rab turuvchi shilliq parda, yo‘ldosh.) ag‘darganlarni, Abu Tolib darasida qamal qilganlarni, u kishini yolg‘onchi, sehrgar, majnun deb ayblaganlarni, so‘ngra u kishini o‘ldirish uchun har bir qabiladan bittadan kishi tanlab, u kishining qoni barchaga tarqalishi uchun birgalikda o‘ldirmoqchi bo‘lganlarni nima qildi deb o‘ylaysiz?
U zot sollallohu alayhi vasallam ulardan qasos olmadilar. Balki ularga: «Boraveringlar, sizlar ozodsizlar!» dedilar!
Abu Bakr roziyallohu anhu uyiga borib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam duo qilishlari va islomga kirishi uchun qartayib qolgan, oyoqlarini ko‘tarishga ham majoli yo‘q otasi Abu Quhofani olib keldi. U hali-hamon iymon keltirmagan edi. Uni ko‘rgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qariyani ovora qilibsan-ku, uni uyida qoldirsang bo‘lmasmidi, biz o‘zimiz uning oldiga borar edik», dedilar.
Abu Bakr roziyallohu anhu aytdi: «Yo Allohning Rasuli! Sizning borishingizdan ko‘ra otam kelishi to‘g‘riroqdir».
Nabiy sollallohu alayhi vasallam uni o‘tirishga taklif qildilar. Uning ko‘ksini siladilar va: «Musulmon bo‘l», dedilar. Abu Quhofa iymon keltirdi. Abu Bakr roziyallohu anhu yig‘ladi. Qo‘lida ko‘p sahobalar islomga kirgan, ko‘p buyuklar iymonga kirgan buyuk sahobaning otasi endi Islomga kirdi...
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning odoblariga qarang! U kishi yoshi bir joyga borib qolgan qariyaning huzurlariga kelishini noo‘rin bildilar. O‘zlari uning oldiga borishga tayyor ekanliklarini aytdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam doimo yoshi kattalarga shafqatli edilar. Doimo: «Sochlari oqargan musulmonni ikrom qilish Allohni ulug‘lashdandir!» der edilar.
Bir qariya Nabiy sollallohu alayhi vasallamni qidirib keldi. Sahobalar unga yo‘l berishmadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga: «Kichigimizga rahm qilmagan, kattamizni hurmat qilmaganlar bizdan emas!» dedilar.
Qariyalarga xuddi otamiz yoki bobomiz kabi muomalada bo‘lishimiz lozim. Onaxonlarga esa onamiz yoki buvimiz kabi muomalada bo‘lishimiz kerak. Inson qariganda o‘zining zaifligi, bemorligi va ojizligiga qarab qachonlardir yosh bo‘lganini, kuchli bo‘lgan paytlarini eslaydi, eziladi. Garchi boshqalarga ko‘rsatmasa-da, qalbida siniqlikni his qiladi. Bu siniqlikka faqatgina atrofdagilar beradigan e’tibor va hurmatgina davo bo‘la oladi! Ko‘ngil olish ibodatdir!
«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi