FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON
37- وَذُو النُّورَينِ حَقًّا كَانَ خَيْرًا مِنَ الْكَرَّارِ فِي صَفِّ الْقِتَالِ
Ma'nolar tarjimasi:
Zunnuroyn (roziyallohu anhu), darhaqiqat, urush saflaridagi Qaytmas botir (roziyallohu anhu)dan afzalroq bo'lgan.
Nazmiy bayoni:
Albatta, Zunnuroyn a'loroq bo'lgan,
Urush saflarida qaytmas Botirdan.
Lug'atlar izohi:
النُّورَينِ ذُو – mubtado.
حَقًّا – mahzuf fe'lning maf'uli mutlaqi. Taqdirida أَحُقُّ fe'li bor.
كَانَ – xabar.
خَيْرًا – noqis fe'lning xabari. Bu kalima, aslida, اَخْيَرُ ismi tafzilning hamzasi hazf qilingan shaklidir.
مِنْ – “ta'liliya” (izohlash) ma'nosida kelgan jor harfi.
الْكَرَّارِ – jor majrur كَانَ ga mutaalliq. Lug'aviy jihatdan jang maydonida o'ta hujumkor ma'nosiga to'g'ri keladi.
فِي – zarfiyat ma'nosida kelgan jor harfi.
صَفِّ – saf deganda to'g'ri chiziqda tekkis turish tushuniladi.
الْقِتَالِ – lug'atda “jang”, “kurash” ma'nolarini anglatadi.
Matn sharhi:
Usmon roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Usmon ibn Affon ibn Abil Os ibn Umayya ibn Abdushshams ibn Abdumannof. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan nasablari Abdumannofda birlashadi. Milodiy 576 yilda Toifda tug'ilgan. Kunyasi avval Abu Abdulloh, u vafot etgach, Abu Amr bo'lgan. Usmon ibn Affon roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ikkita qizlari avval Ruqayya, u vafot etgach Ummu Kulsumga uylangan. Shuning uchun ham u zot “Zunnurayn” (ikki nur egasi) deb atalgan. Rivoyat qilinishicha, “Odam alayhissalom zamonidan to qiyomatgacha biror payg'ambarning ikki qiziga Usmon ibn Affondan boshqa uylangan kishi yo'qdir”[1].
Usmon roziyallohu anhuning oilalari
Albatta yuqorida bayon qilinganidek ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan.
Usmon roziyallohu anhuning fazllari
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Usmon roziyallohu anhu haqlarida hamma havas qiladigan juda ko'plab maqtovlarni aytganlar:
– “ Ey Allohim, men Usmondan rozi bo'ldim, Sen ham undan rozi bo'lgin”;
– “ Usmon mening jannatdagi o'rtog'imdir”;
– “Usmon dunyoda ham, oxiratda ham men bilan birgadir”;
– “Usmon ummatimning eng hayolirog'i va eng ikromlirog'idir”;
– “Usmon hayolidir, undan farishtalar ham hayo qiladilar”.
“Bir kuni Usmon roziyallohu anhu va Abu Ubayda ibn Jarroh roziyallohu anhular tortishib qolishdi. Shunda Abu Ubayda: “Ey Usmon, sen menga qarshi gapiryapsan, lekin men sendan uch xislatda afzalman”, – dedi. Usmon: “Ular nima ekan”, – dedi. Abu Ubayda: “Birinchisi, men bay'at kunida hozir edim, sen yo'q eding, ikkinchisi, men Badrda qatnashganman, sen qatnashmagansan, uchinchisi, men Uhud kunida sobit turganlardan edim, sen sobit turmagansan”, – dedi. Usmon: “To'g'ri aytding, haqiqatda shunday bo'lgan, ammo bay'at kunida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni bir ish bilan jo'natgan edilar. Bay'at vaqtida qo'llarini mening nomimdan uzatib: “Bu Usmon ibn Affonning qo'lidir”, – deganlar. U zotning muborak qo'llari esa, albatta, mening qo'limdan yaxshidir. Badr kunida esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni Madinaga o'rinbosar qilib qoldirgan edilar. Men qarshi chiqib, u zot tayinlagan joyni tashlab ketolmasdim. U zotning qizlari Ruqayya kasal bo'lib yotgandi, men u vafot etgunga qadar xizmatida bo'ldim, vafot etganidan so'ng uni dafn etdim. Uhud kunida qochganimga kelsak, Alloh taolo bu ish to'g'risida meni afv qilgan va qilgan ishimni shaytonga taalluqli ekanini aytgan:
﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَلَّوۡاْ مِنكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِ إِنَّمَا ٱسۡتَزَلَّهُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ بِبَعۡضِ مَا كَسَبُواْۖ وَلَقَدۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٞ١٥٥﴾
“Ikki (harbiy) bo'linma to'qnashgan kunda orangizdan ba'zi qilmishlari bilan (tayin etilgan joydan) yuz o'girib ketganlarni shayton yanglishtirgan edi. Alloh ularni afv etdi ham. Zero, Alloh kechiruvchan va halim zotdir”[3].
Usmon tortishuvda engib chiqdi”[4].
Usmon roziyallohu anhu nihoyatda farosatli kishi bo'lgan. Bir kuni u zotning huzuriga bir kishi kirdi. Shunda Usmon roziyallohu anhu: “Sizlardan biringiz ko'zlaridagi zino asari bilan kirib kelmoqda”, – dedi. Haligi kishi hayrat bilan: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan keyin ham vahiy bormi”, – deya g'alati holatga tushib qoldi. Usmon roziyallohu anhu: “Yo'q, lekin sodiq farosat bor”, – dedi.
Halifa Umar ibn Hattob vafotidan so'ng musulmonlarning o'zaro ittifoqlari bilan u zot 644 yilda 69 yoshida xalifa etib saylangan.
Usmon ibn Affon[5] roziyallohu anhu milodiy 656 yilda, 82 yoshida fitnachilar tomonidan shahid qilingan va Baqi' qabristoniga dafn etilgan. Janozasini Jubayr ibn Mut'im roziyallohu anhu o'qigan.
[1] Mulla Ali Qori. Sharhu Fiqhil akbar. Bayrut: “Dorul kutubil ilmiya”, Ali Muhammad Dandal tahqiqi. – B. 112.
[2] Usmon roziyallohu anhuning 9 o'g'il, 7 qiz, jami 16 farzandlari bo'lgan, ikkita o'g'illarining ismi Abdulloh bo'lgan.
[3] Oli Imron surasi, 155-oyat.
[4] Muhammad Rizo. Mavsuatu xulafoi roshidin. Bayrut: “Maktabatul Asriya”, 2006. – B. 28.
[5] Usmon roziyallohu anhuni Ali roziyallohu anhudan afzal bo'lgan deb e'tiqod qilish Ahli sunna val-jamoa jumhurining qavli bo'lib, moturidiya va ash'ariya mazhablari ittifoq qilgan masalalardan hisoblanadi. Imom Molik rahmatullohi alayh bu masalada jumhur ulamolarga xilof qilgan bo'lsada, keyinchalik jumhurning qavliga qaytgan.
Yarmuk – musulmon va Rum qo‘shinlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan jang. Unda asrlar o‘tsa-da, mangulikka yuz tutgan ajib lavhalar bor. Ularning ba’zilari quyidagilardir:
Urushning ayni qizigan pallasi. Bir kishi Abu Ubayda ibn Jarroh hazratlariga yaqinlashdi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: “Men shahid bo‘lishga astoydil bel bog‘ladim”, dedi. Haligi kishi: “Biror-bir gapingiz bo‘lsa ayting, men Rasululloh bilan ko‘rishgan paytim u zotga yetkazib qo‘yaman”, dedi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: «Ha, u zotga buni yetkaz: “Rasululloh, bizlar Robbimizning va’dasi haq ekanini topdik”», dedilar.
Rum qo‘shinlarining hujumi kuchaygan paytda Ikrima ibn Abu Jahl roziyallohu anhu musulmonlarning orasida: “Alloh taolo meni hidoyat qilmasidan avval men Rasulullohga qarshi jang qilardim, endi bugun Allohning dushmanlaridan qochib ketamanmi!” – deya jar solardi. Oradan ko‘p o‘tmay, Abu Jahl yana: “Kim o‘limga bay’at qiladi?”[1] – dedi.
Musulmonlarning bir jamoasi u zotga bay’at qilishdi va ularning barchasi birgalikda jang maydoniga kirishdi. Ularning maqsadlari g‘alaba va shahidlik edi. Alloh taolo ularning bay’atlarini qabul qildi va ularning bari Allohning inoyati ila shahidlikka erishdilar.
Tarix zarvaraqlariga e’tibor qarating. Buyuk qo‘mondon Xolid ibn Valid 100 kishilik qo‘shini bilan to‘rt ming kishilik Rum qo‘shinlariga qarshi turdilar. Qarang-a! Yuz kishilik qo‘shin to‘rt mingta askarga qarshi chiqib, ularni yengsa-ya?! Bu ularning qalblari Allohga bo‘lgan iymonlari bilan to‘lib-toshgani ekanining belgisi emasmi?!
Urush biroz tinchib turgan paytda Xolid ibn Validning oldiga Jo‘rja ismli Rum qo‘mondoni keldi va: “Ey Xolid, nimaga da’vat qilyapsan? Ayni paytda Islomni qabul qilgan kishiga ham sizlarga berilgandagi kabi ajru savob nasib qiladimi?” – deb so‘radi.
Sahobiy: “Ha. Undan ko‘prog‘i ham nasib etishi mumkin”, dedi.
“Qanday qilib? Axir sizlar avvaldan musulmon bo‘lib, o‘zib ketgansizlar-ku?!” – dedi Rum qo‘mondoni. Xolid ibn Valid roziyallohu anhu: “Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga yashadik va u zotning mo‘jizalariga guvoh bo‘ldik.
Bizning ko‘rganlarimizni ko‘rib, biz eshitgan narsalarni eshitgan odam Islomni osonlikcha qabul qilishi haqiqat. Lekin sizlar u zotni ko‘rmagansizlar, u zotning gaplarini eshitmagansizlar, bunday holda g‘aybga iymon keltirgan bo‘lasizlar. Agar sizlar niyatingiz, qalbingiz ila Allohga iymonda rostgo‘y bo‘lsalaringiz, sizlarning savoblaringiz buyukroq bo‘ladi”, dedilar. Bu gaplarni eshitgan Rum qo‘mondoni oh urdi va: “Ey Xolid, menga Islomni o‘rgat”, deya o‘zini Xolid roziyallohu anhu tarafga tashladi.
Shunday qilib Rum qo‘mondoni Islomni qabul qildi. Alloh taolo uchun ikki rakat namoz o‘qidi, haqiqatda ikki rakat, bundan boshqacha emas. Ikki taraf yana urushga kirishdi. Jo‘rja endi musulmon askarlar safida shahidlik maqomiga erishish ilinjida jang qilardi.
Ha! O‘sha ikki rakat namoz sababidan Allohning izni ila unga jannat nasib etdi, uning bundan boshqa amali yo‘q edi...
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Buning ma’nosi: “Men o‘lgunimcha shu jang maydonidan ortga chekinmayman, to so‘nggi nafasim qolgunicha musulmonlar safida Allohning dushmanlariga qarshi jang qilaman, meni faqatgina o‘lim to‘xtata oladi” (Tarj.).