ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ٢٥٥
"Kursiy oyati" deb nomlangan ushbu oyati karima Qur'ondagi eng buyuk oyatdir, oyatlarning sayyidasidir. Uning fazilati va savobi haqida Payg'ambarimiz Muhammad alayhissalomdan bir qancha hadislar rivoyat qilingan. Hadisi shariflardan birida: "Kim har farz namozidan so'ng Kursiy oyatini o'qisa, jannatga kirishdan uni faqat o'lim to'sadi" (Nasoiy rivoyati), deyilgan.
Alloma Ibn Kasir o'z tafsirida ushbu oyatni o'nta mustaqil ma'noga ajratib tafsir qilgan. "Allohdan o'zga hech qanday iloh yo'qdir, faqat Uning O'zi bordir". Islom dini keltirgan shior, musulmonlar e'tiqodining asosi, tavhidning asl ma'nosi shudir. Sig'iniladigan, topiniladigan, hojatlar so'raladigan, hojatlarni esa ravo qiladigan, rizq beradigan, kengligu nochorlikda dargohiga bosh uriladigan, hidoyatga boshlaydigan va yo'ldan ozdiradigan faqat Uning O'zidir. Kim yagona ilohga sig'insa, Ungagina itoatda bo'lsa, ikki dunyo saodatiga erishadi. Kim Unga shirk keltirsa, Unga kimlarnidir, nimalarnidir sherik qilsa, imon-e'tiqodini boy beradi, abadiy azobga qoladi.
"U tirik va abadiy turuvchidir". Tiriklik Allohning zotiy sifatlaridandir, U hech qachon o'lmaydi, abadiydir. Maxluqotlarining turishi Uning turg'izishi bilandir. U butun koinot, borliq tizimini O'z ilohiy nizomi asosida boshqarib, harakatlantirib turadi. Eng mayda atom zarrasidan tortib milliardlab yulduz va sayyoralarni jamlagan ulkan borliqlargacha, hammasining mavjudligi va harakati ham Uning amriga ko'radir. Hishom ibn Ammor: "Baqara surasidagi Allohning Ismi a'zami "Allohu la ilaha illa huva, al-Hayyul Qoyyum" kalimasidir", degan.
"Uni mudroq ham, uyqu ham olmaydi". Alloh taoloda hech qachon charchoq, uyqu yoki g'aflat bo'lmaydi. Bandalarining biror xatti-harakati yoki lahzasi Uning nazaridan chetda qolmaydi: U hamma narsani ko'rib, kuzatib, boshqarib, tarbiyat qilib turadi. Agar Uni uyqu yoki g'aflat olganida zaminu koinotdagi o'ta daqiq nizom izdan chiqishi, olamlar hayoti ostin-ustun bo'lib ketishi muqarrar edi. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhumo mazkur qavl xususida bunday degan: "Muso alayhissalom farishtalardan: "Alloh ham uxlaydimi?" deb so'radi. Shunda Alloh taolo farishtalarga Musoni uch kun uxlashga qo'ymay, bedor tutishni buyurdi. Ular amr etilganidek qilishdi. Keyin Muso alayhissalomning qo'liga ikkita idishni tutqazib: "Bularni sindirib qo'yma" deya ogohlantirishdi. To'rtinchi kechaga o'tganida hazrati Musoni mudroq bosa boshladi. Qo'lda esa bittadan idish, goh uyg'onib, goh mudroq bosib turibdi. Oxiri uxlab qolib, qo'llaridagi shisha idishlarni bir-biriga urib sindirib qo'ydi". Ibn Abbosning so'zlariga qo'shimcha qilib Muammar: "Bu misol bilan Alloh taolo Musoga: agar U uxlasa, osmonlaru Yer ham xuddi shunday chilparchin bo'lib ketishini anglatdi", deydi. Ibn Abu Hotim Ibn Abbos roziyallohu anhumodan shunday rivoyat qiladi: "Bani Isroil bir kuni Muso alayhissalomdan: "Parvardigoring ham uxlaydimi?" deb so'radi. Hazrati Muso: "Allohdan qo'rqinglar", dedi. Shunda Alloh taolo payg'ambariga nido qilib: "Ey Muso, ular sendan Parvardigoring uxlaydimi, deb so'rashdi. Bas, ikki shisha idishni ol, so'ng ularni kechasi bilan tik holda tutib chiq", dedi. Muso aytilganidek qildi. Kechaning uchdan biri o'tganida uni uyqu bosa boshladi, hatto cho'kkalab qoldi. So'ng zo'rlab uyquni haydamoqchi bo'ldi va idishlarni qo'lga olib turdi. Ammo kechaning uchinchi qismiga borganda uyqu zo'rlik qili uxlab qoldi va shishalarni sindirib qo'ydi. Shunda Alloh taolo: "Ey Muso, agar Men uxlasam, osmonlar va Yer mana shunday chilparchin bo'lib ketadi", dedi. Shunda Alloh azza va jalla payg'ambari hazrati Muhammadga (O'zining sifatini keltirib) Kursiy oyatini tushirdi".
"Samovotu Yerdagi bor narsalar Unikidir". Osmonlar va Yerdagi, butun borliqdagi hamma narsa Alloh taolonikidir, Uning amri va saltanati ostidadir. Jamiki mavjudot yana Uning O'ziga qaytadi. Qur'oni karimda bunday marhamat qilinadi: "Osmonlar va Yerning hukmronligi Allohga tegishlidir. Alloh har narsaga qodirdir" (Oli-Imron, 189); "Osmonlar va Yerning podshohligi Allohga xosdir. Qaytish ham Alloh huzurigadir" (Nur, 42).
"Huzurida hech kim Uning iznisiz qo'llay olmaydi". Bu Alloh taoloning azamati, kibriyosi, buyukligi va ulug'ligidandir. Uning huzurida hech kim boshqa birovni shafoat qila olmaydi. Hatto suyukli payg'ambari Muhammad alayhissalom ham. Faqat Uning izni bilangina yordam berishlari mumkin. Shafoat haqidagi hadisda bunday deyilgan: "Men Arsh ostiga borib, o'zimni sajdaga tashlayman va shu holatimda Alloh xohlagan muddatga qolaman. So'ng menga: "Boshingni ko'tar, gapir – eshitilasan, shafoat qil – shafoating qabul qilinadi", deyiladi. Keyin menga bir chegara belgilab beriladi va ularni jannatga olib kiraman". Dunyo hayotida inson kimlarningdir oqlovi, yordami bilan muammo-mashaqqatlaridan qutulib qolishi mumkin, ammo oxiratda ona o'z farzandiga, aka inisiga, do'st suyukli do'stiga, payg'ambar ummatiga o'zicha yordam bera olmaydi, hammasi buyuk Allohning izni bilan bo'ladi.
"U ularning oldilaridagi va ortlaridagi bor narsani biladi". Alloh taoloning ilmi va hikmati nihoyatda keng, qamrovi ulug'dir. Uning ilmi maxluqotlarning o'tmishiyu kelajagini bus-butun qamrab olgan. U hamma narsani ko'rib-bilib turadi, zarracha narsadan bexabar qolmaydi. Bandalarining oshkora va pinhona qilgan barcha ishlari Unga ayon, hatto ularning xayolidan o'tgan fikrlarni ham bilib turadi. Shunday ekan, nega insonlar biror sirining boshqalarga oshkor bo'lishidan nihoyatda qo'rqishadiyu, ammo barcha sirlardan hamisha xabardor Zot bo'lmish Parvardigorlaridan qo'rqishmaydi, Unga itoatsizlik qilishadi?!
"Va ular Uning ilmidan faqat O'zi istagan narsalarnigina biladilar". Agar Alloh bildirmasa, Uning ilmidan hech kim hech narsani bila olmaydi. Insoniyat tarixi davomida qilingan barcha kashfiyotlar – uy qurish, uchoq, mashina va kemalarni yasash, murakkab dastgohlarni o'ylab topish – bularning bari Alloh bergan ilmu hikmat tufaylidir. Odam alayhissalomdan boshlab inson nasliga hamma narsani, hatto ularning nomigacha Alloh azza va jallaning O'zi o'rgatgan. Ishoq Nyutonga butun olam tortishish qonunini, Dmitriy Mendeleevga elementlar davriy sistemasini, Albert Eynshteynga nisbiylik nazariyasini kashf etishga ham Alloh taolo bergan ilm va iqtidor, zakovat, aql-idrok qo'l kelgan.
"Uning Kursisi osmonlar va Yerni o'zida sig'dira olur". Mazkur oyati karimaning "Kursiy" deyilishi ana shu lafzga ko'radir. Ibn Abu Hotim Ibn Abbosning "Kursi"ni "ilm" deya tafsir qilganlarini aytadi. Bundan "Allohning ilmi osmonlar va Yerdan kengdir, ularni qamrab olgandir", degan ma'no chiqadi. Ba'zilar Kursini Arsh, deya ta'riflashgan. Ammo Arsh boshqa, Kursi boshqaligi, Arsh Kursidan katta ekani haqida sahih hadislar bor. Ayrim ulamolar Kursidan murod Allohning saltanati, deyishadi. Abu Molik: "Kursi Arshning tagida o'rnashgan", deydi, Suddiy esa: "Osmonlar va Yer Kursining ichida, Kursi esa, Arsh oldida turadi", deb tushuntiradi. Allohning Kursisi ana shunday buyuk, Uning Arshi Kursidan ham buyuk, O'zining buyukligiga esa hech bir misl, taqqos yoki qiyos yo'qdir.
"Ikkisini himoyatida saqlab turish Unga og'ir kelmaydi". Alloh taolo shundayin cheksiz qudrat egasiki, osmonlaru Yerni, undagi mavjudotlarni hifzu himoyatda ushlab turish Unga zarracha malollik, mashaqqat yoki qiyinchilik tug'dirmaydi. Maxluqotlarni halokatga uchratish, Yeru osmonlarni ostin-ustin qilish yoki ularni omonlikda tutib turish faqat Uning ixtiyoridadir. Hamma narsa Uning huzurida xor, haqir va zalildir.
"U eng yuksak va buyukdir!" Alloh taoloning eng oliy, eng buyuk ekani hech qanday isbot-dalil talab etmaydigan ulug' haqiqatdir. Allohning buyukligi U yaratgan mavjudotlarda ham yaqqol namoyondir. Ko'zga arang ilinadigan eng mayda chivin va hasharotlarga ko'z, quloq, og'iz bergani, ovqat hazm qilish a'zolari, qon tomirlari va eganini chiqarish uchun teshikkacha yaratib qo'ygani, ularga ovqatni qanday topish, qanday nasl qoldirish yo'llarigacha o'rgatib qo'ygani Alloh azza va jallaning buyukligiga dalolat emmasmi? Yer yuzidagi milliardlab maxluqlarining birortasini esdan chiqarmay bariga rizq berib qo'ygani ham Uning buyukligiga dalil emasmi?
Mo'minlar Alloh taolodan o'zga hech qanday tangri, iloh yo'qligiga, jamiki olamlar va maxluqotlar Uning mulki ekaniga imon keltirishgan. U hamisha tirik va abadiydir. Hech kim boshqalarni Uning iznisiz shafoat qilib, qo'llay olmaydi. U insonlargacha bo'lgan va ulardan keyin bo'ladigan narsalarni ham biladi, insonlar esa Uning O'zi anglatganidan boshqasini bila olishmaydi. Uning Kursisi-Arshi barcha osmonlaru va Yerdan ham kengdir.
Kursiy oyati haqida juda ko'p hadisi shariflar bor: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Oyatul Kursiy Qur'onning to'rtdan biriga teng", deganlar" (Ahmad rivoyati); Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Kim to'shagiga yotayotganida Kursiy oyatini o'qisa, Alloh tomonidan unga bir qo'riqchi qo'yilib, tong otgunicha unga shayton yaqinlasha olmaydi" (Buxoriy rivoyati).
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Milodiy XV asrning yarmiga qadar yer yuzida insonlarni hidoyatga boshlovchi, ularga ilm o‘rgatib, ruhiy tarbiya beruvchi, ichki olamiga go‘zal naqshlar soluvchi, hidoyat mayoqlari bo‘lgan ulamolar, tariqat va tasavvuf murshidlari ko‘p edi. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular birin-ketin boqiy dunyoga rihlat qildilar. Ularning vafotlaridan so‘ng insonlarni nur yuzli zotlarni ko‘rmaslik qo‘rquvi chulg‘ab oldi.
Alloh taoloning va’dasi – haq, bunga aslo shak-shubha yo‘q. Buyuk Robbimiz hech qachon habibi Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatini yordamsiz qoldirmaydi. Darhaqiqat, shunday bo‘ldi ham. Musulmon olami G‘arbiy Panjobdagi Jhang shahridan ufqqa hidoyat mayog‘i bo‘lib ko‘tarilgan oyni ko‘rdi. Uning nuri juda tezlik bilan butun ufqni yoritdi. Qaqrab yotgan dillar rahmat bulutining yomg‘iridan qonib-qonib icha boshladi. Qo‘rquv va noumidlik o‘rnini ishonch va umid egalladi. U ulug‘ zot ulamolar va solihlar suyuklisi, shariat va tariqat piri hazrat Mavlono Pir Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy Mujaddidiy edi.
Tavallud topishlari va yoshlik yillari
Hazrat 1953 yil 1 aprelda Hindistonning Panjob viloyati Jhang shahrida tug‘ilgan. Otasining ismi Alloh Deyeta hofizi Qur’on bo‘lib, Alloh roziligi uchun Qur’ondan dars berardi. Har kuni tahajjuddan keyin Qur’oni karimdan 3-4 pora tilovat qilish odati bor edi. Hazratning volidasi ham obida, soliha, taqvodor ayol edi. U zot onalarini bunlay xotirlaydi: “Men uch yoshimgacha onam bilan birga uxlardim. Kechalari uyg‘onib qolsam, volidam oldimda bo‘lmas edi. Har gal onamni joynamoz ustida tahajjud namozini o‘qiyotganini ko‘rardim. Onam namozini tugatishini ancha kutardim. Namozdan so‘ng yig‘lab uzoq duo qilardi. Onamning tahajjud namozida yig‘laganidek birovning bunchalik ko‘p yig‘laganini ko‘rmaganman. Ba’zan mening ismimni tilga olib, duo qilardi, bundan juda xursand bo‘lib uxlar qolar edim.
Boshlang‘ich ta’lim va tarbiya
Hazratning ta’lim va tarbiyasida u zotning akasi Malik Ahmad Alining hissasi katta bo‘lgan. U kishi qattiqqo‘l va mehribon edi. Hamisha ukalarini yomon xulqli bolalar bilan do‘stlashish va suhbatlashishdan uzoq qilgan.
Mavlono Zulfiqor Ahmad maktab va kollej darslaridan tashqari, Qur’oni karimni to‘liq yod olib, Qur’on hofizi bo‘ldi. Fors va arab tilidagi asarlarni, sarf-nahv (arab tili grammatikasi)ni, ayniqsa, hadisi sharifga doir bir qancha kitoblarni qunt bilan o‘qidi.
Ilohiy muhabbat otashi
Bu davrga kelib hazrat “G‘unyatut tolibiyn”, “Kashful mahjub” va shu kabi kitoblarni o‘qib, juda qattiq ta’sirlanadi. Qalbida muhabbat uchqunlari alanga ola boshlaydi.
Hazratga Shayxul Hadis Mavlono Zakariyo rahmatullohi alayhning “Fazoili zikr” nomli kitobida kelgan bir voqea juda qattiq ta’sir qiladi. Ushbu hikoyada Sirri Saqatiy rahmatullohi alayh aytadi: “Men Jurjoniy hazratlarini quruq talqonni chaynamasdan tanovul qilayotganini ko‘rdim. Shunda men “Axir, bu quvvat bo‘maydi. Non yesangiz-chi”, dedim. Shunda u zot: “Nonni chaynash va talqon yeyish uchun sarflanadigan vaqtni hisoblab chiqib, juda ko‘p vaqt isrof bo‘lishini bildim. Bu vaqtda yetmish marta “Subhanalloh” deb zikr qilish mumkin. Shu bois, yetmish yildan beri non yemayman”, deb javob beradi.
Bu voqea hazratning hassos tabiatiga shu darajada ta’sir etadiki, u zot ertayu kech, har holatda “Subhanalloh” zikrini tilidan tushirmaydi. Buning natijasida hazrat o‘ziga kamgaplik, oz yeyish, kam uxlashni odat qildi. Hazrat ikki yarim yil “Subhanalloh” zikrini tilidan qo‘ymadi. Ikki yil davomida har kun hojat namozini o‘qib Allohdan: “Yo Ilohiy, biror-bir komil piri murshidga uchrashtirgin, uning suhbatini menga nasib etgin”, deb duolar qildi.
Ilohiy rahmat jilvasi
Alloh taolo hech qachon xolis duoni rad qilmagan, qilmaydi ham. 18 yoshida hazrat bilan bog‘liq ajoyib voqea yuz berdi. Mavlono Zulfiqor Ahmad masjidda e’tikofda edi, tahajjud namozidan so‘ng zikrlardan forig‘ bo‘lgach, tong otishiga chamasi bir soatcha vaqt qolganda, joynamoz ustida uxlab qoladi va tushida hazrat Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuni ko‘radi. U zot barmoqlarini hazratning qalbga qo‘yib, “Alloh…”, “Alloh…” “Alloh…”, deydilar. Hazrat uyg‘onib ketadi, butun badani esa titrar edi.
Ustoz tutishlari
Bu voqeadan so‘ng hazrat namoz, zikr, tilovatlarida ajib bir lazzat tuya boshlaydi. Qalbi qattiqroq, lekin yoqimli tarzda ura boshlaydi. Hatto bir necha kun ko‘kslarini bog‘lab yuradi. Oxiri universitetdagi do‘stlari Janob Muhammad Aminga bo‘lib o‘tgan voqeani aytib beradi. U kishi Lohurga borib, Shayx Vajihuddindan maslahat oladi. Unga piri komil Abdulloh rahmatullohi alayhga xat yozishni tavsiya qilishadi. Xatga bir necha kundan keyin bunday mazmundagi javob keladi: “Ma’lum bo‘lgan narsa shuki, sizning qalbingiz ravshan bo‘libdi. Darhol bir ustozdan ta’lim oling, Alloh taolo siz bilan yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi. Agar ustoz tutmasangiz, la’natlangan shayton sizni fitnaga solishi mumkin”.
Bu xatni o‘qigach, hazrat Zulfiqor Ahmad o‘sha davrning mashhur naqshbandiya tariqatining Shayxi Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhning huzuriga borib, u zotni ustoz tutib, ta’lim oladi. Ustozlari vafotidan so‘ng, o‘sha davr naqshbandiya tariqatining yetuk murshidi hazrat Xoja G‘ulom Habibdan ta’lim olishni davom ettiradi.
1983 yil ustozidan xalfalik maqomini oladi va naqshbandiya tariqati asosida insonlarga ta’lim bera boshlaydi. Natijada naqshbandiya tariqatining yetuk shayxlaridan biriga aylanadi.
Albatta, avliyolarning karomatlari haqdir. Bundan bir necha yil oldin Xoja Mavlono Abdulloh: “Alloh sizni sababchi qilib yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi”, degan edi. Hozirgi kunda Shayx Mavlono Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazratning shogirdlari va izdoshlari million nafardan oshib ketdi.
Hazrat zamonamiz muammolarini naqshbandiya tariqatining ta’limotiga ko‘ra, mohirona va zamonaviy misollar bilan tushuntirib beradi. Shayx hazratning nutq va ma’ruzalari diltortar bo‘lib, ruhiy tarbiyani isloh qilishga qaratilgan. Hazratning ma’ruza va suhbatlarini insonlar ko‘zda yosh bilan tinglab, gunohlariga chin ko‘ngildan tavba qilishadi. Eng muhimi, hayotda sunnatga amal qilishni odat tusiga kiritishadi.
Shayx Zulfiqor Ahmad hazratning asarlari kitobxonlar orasida qo‘lma-qo‘l, sevib mutolaa qilinadi. U zot diniy va dunyoviy ilmlarni puxta egallagani, bir necha xorijiy tillarda bemalol ma’ruza qilishi tufayli XXI asrda naqshbandiya tariqati ta’limotlarini nafaqat Osiyo, balki Yevropa va AQSHda ham keng targ‘ib qilmoqda. Hazrat yetmishdan ortiq mamlakatlarga, xususan, bir necha marta O‘zbekistonga ham tashrif buyurgan. U zot safarlarini xotirlab “Lohur se to xake Samarqandu Buxoro” (Lohurdan Samarqand va Buxoro tuproqlarigacha) nomli kitob yozgan.
Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazrat Xoja Muhammad Abdulmolik Siddiyqiyning Qur’on hofizi bo‘lgan kichik qizlariga uylangan. Ulardan ikki o‘g‘il: Mavlono Pir Habibulloh Naqshbandiy va Mavlono Sayfulloh Naqshbandiy dunyoga kelgan.
Ta’lim olgan joylari
– 1967 yil – o‘rta maktab
– 1971 yil – Panjobda o‘rta maxsus ta’lim (kollej)
– 1976 yil – Lohurda elektr muhandisligi ixtisosligi
– 1990 yil – Shvetsiyada o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirgan
Diniy ta’lim yo‘li
– Otasidan Qur’onni to‘liq yod olgan.
– Jomiya Rehmaniya Jahaniya Mandi universitetida hadis fanidan to‘liq hadis davrasida bilim oldi.
– Jomia Qasim ul-ulum Multan universitetida ham hadis fanidan to‘liq hadis davrasida ishtirok etdi.
– 1971 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvuf ta’limotidan Shayx Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhdan saboq oladi.
– 1983 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvufdan hazrat Xoja G‘ulom Habib rahmatullohi alayhdan ta’lim oladi.
Yozgan kitoblari
“Ilohiy ishq”, “Ishqi Rasul”, “Habibimiz hayotlari”, “Suluk darajalari”, “Suluk maqomotlari”, “Naqshbandiya tariqatining zikrlari”, “Naqshbandiya shayxlari silsilasi”, “Dil davosi”, “Qalb xotirjamligi”, “Foydali ilm”, “Namunali ayol”, “Gunohlardan qanday saqlanamiz?”, “Erkak kamolotida ayolning o‘rni”, “Noumid bo‘lmang”, “Imonning ahamiyati”, “Qalbni poklash usullari”, Mag‘firat qilinish shartlari”, “Ayollar uchun islohiy tarbiyalar”, “Turmushning namunali ko‘rinishi”, “Muslima ayollar uchun yo‘riqnoma”, “Tasavvuf va suluk”, “Odobli nasibalidir”, “O‘limga tayyorlanish”, “Lahurdan Buxoro va Samarqand tuproqlarigacha”, “Islomning ayollarga mehribonligi”.
Xulosa o‘rnida shunday deyish mumkin, insoniyat taraqqiyoti tarixida shunday shaxslar bo‘lganki, ularning faoliyati mahalliy, madaniy hudud chegarasidan tashqariga chiqibgina qolmay, balki davrlar chegarasini yorib o‘tib, g‘oyalar rivojlanishida umumjahon jarayonining bir qismiga ham aylangan. Ularning asarlari barcha nodir hodisalar singari avval o‘tganlar tajribalarni eng qimmatli tomonlarini o‘zida gavdalantiradi, jamiyat ilmiy fikri hamda ma’naviy madaniyatning keyingi ko‘p asrlarda sodir bo‘ladigan olg‘a harakatini belgilab beradi. Mana shunday buyuk siymo bu so‘zsiz shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiydir.
Nodir Odinayev