— Ba'zilar Hizr buvani ko'rdim, deydi. Hizr buva o'zi kim va rostdan bor-mi? Odamlar ko'ziga ko'rinadi-mi?
— Qur'oni karimning “Kahf” surasida Hizr alayhissalom haqida qissa kelgan. Bu qissani ulamolarimiz “Muso alayhissalom va solih banda qissasi” deb ataydilar. Chunki Qur'onda Hizr alayhissalom “Hizr alayhissalom” nomi bilan atalmagan, balki “solih banda” deb atalgan.
“Kahf” surasida kelgan oyatlarning tafsirida Imom Buxoriy keltirgan rivoyatda solih banda “Hazr” deb ataladi, biz “Hizr” deb o'rganib qolganmiz. Ana shundan Hizr alayhissalom borligi, Qur'onda “solih banda” nomi bilan esga olinganligi va sahih hadislarda “Hizr” nomi bilan tanilganliklari, mashhur bo'lganliklari kelib chiqadi.
“Hizr alayhissalom bor, doim bo'ladi, odamlarga ko'rinib turadi”, degan ulamolarimiz ham bor. Bu gapni ko'proq ahli tasavvuflar aytishadi. Lekin ochiq-oydin Hizr alayhissalomning barhayot ekanliklari, qiyomatgacha boqiy qolishlari va odamlarga ko'rinib turishlari to'g'risida na Qur'onda va na hadislardan dalil keltira olmaydilar. Agar mabodo hozirgi kundagi ba'zi bir kishilar dalil keltirishayotgan bo'lsa ham, u dalillar noto'g'ri, to'qima va zaif hadislardan olinganligi ma'lum.
Har kim Alloh taoloning O'zidan hojatini so'rab boraversa, yaxshi bo'ladi. Hizr alayhissalomni ko'rib, u kishidan biror narsa so'rash ma'nosidan ko'ra afzali shu. Ibodatlarni vaqtida ado qilib, namozlarni ixlos bilan o'qib, duo qabul bo'lish shartlarini o'rganib, Allohning O'zidan so'rash tajribadan o'tgan haqiqat hamdir. Alloh taolo barchamizning hojatlarimizni ravo qilsin!
Muhammad Ayyub HOMIDOV
Savol: Ba’zi yemakxonlar taom yetkazib berishni kechiktirgani uchun buyurtmadan tashqari qo‘shimcha taom taqdim etar ekan. Shu ish joizmi? Agar reklamada qo‘shimcha bepul taom berish emas, balki yetkazib berilgan taomning pulini olmaslik aytilgan bo‘lsa, hukm qanday bo‘ladi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym.
1. Taomga buyurtma berish bitimi shariatdagi istisno’, ya’ni buyurtma asosida ma’lum mahsulotni tayyorlab berish shartnomasiga to‘g‘ri keladi. Agar savoldagi shart faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida alohida bunday shart qo‘yilmasa, sotuvchi tarafidan berilgan bu va’da joiz hisoblanadi va unga vafo qilishi kerak bo‘ladi.
Agar buyurtma berishda yetkazib berish kechikishi sababli qo‘shimcha taom berish sharti qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Bitimdagi bunday shart moliyaviy jarima sanaladi. Mahsulot tayyorlab berish (istisno’) bitimida sotuvchiga nisbatan moliyaviy jarima qo‘llashga ruxsat etiladi.
Demak, qo‘shimcha bepul taom berish va’da ko‘rinishida bo‘lsa ham, shartnomada aks etgan bo‘lsa ham joiz ekan.
2. Yetkazib berish kechiksa, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida bunday shart qo‘yilmasa, bu ham sotuvchi tarafidan berilgan va’da bo‘ladi va joiz hisoblanadi. Ammo buyurtma berish jarayonida yuqoridagi shart qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Shartnomada esa buyurtma summasidan voz kechish shartini qo‘yish durust emas.
Demak, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik va’da ko‘rinishida bo‘lsa joiz, bitimda shart qilinsa, joiz emas. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi