Ma'naviy tarbiyani to'g'ri yo'naltirish, mafkuraviy immunitetni oshirish, xalqni turli buzg'unchi g'oyalardan himoya qilish va diniy bilimlarni o'zlashtirishda e'tiqod hal etuvchi vazifani bajaradi. Aqida insonning o'y-fikr va harakatlarining natijasini begilab beradi. Bir so'z bilan aytganda, jamiyatning taraqqiyoti sof aqida bilan chambarchas bog'liq.
Bu borada moturidiylik aqidasi bizga namuna bo'la oladi. Zero, yurtimizning ming yillik tarixi moturidiylik ta'limotining sof aqida va musaffo islomiy ko'rsatmalarga asoslanganini isbotlab berdi.
Abu Mansur Moturidiy va Abul Hasan Ash'ariy asos solgan moturidiylik va ash'ariylik ta'limotlari qadimdan ahli sunna val jamoaning ikki yo'nalishi sifatida talqin qilinib, hadisda zikr qilingan “Do'zaxdan najot topuvchi” aqidaviy mazhab deya qabul qilib kelingan.
Olimlarning moturidiylik ta'limoti haqida bildirgan quyidagi ta'riflari fikrimizni tasdiqlaydi: Kafaviy Imom Moturidiy haqida bunday yozadi: “U mutakallimlar imomi, musulmonlar aqidasini to'g'rilovchi shaxs bo'lib, Alloh uni “to'g'ri yo'l” bilan qo'llab-quvvatlagan. U bor kuchini din himoyasi uchun sarflagan va buyuk asarlar yozgan hamda botil aqida sohiblariga raddiyalar bergan”.
Ibn Hajar Haytamiy bunday yozadi: “Ahli sunnadan murod ahli sunna val jamoaning ikki imomi – Abul Hasan Ash'ariy va Abu Mansur Moturidiylar tutgan yo'ldir”. Murtazo Zabidiy “Ithaf assada al-muttaqin bi sharh Ihyo ulum addin” asarida “Ahli sunna val jamoa iborasi ishlatilganda ash'ariylar va moturidiylar nazarda tutiladi” nomli alohida fasl ajratgan.
Sof e'tiqod himoyachilari shuni bilish lozimki, Abul Hasan Ash'ariy va Abu Mansur Moturidiy (Alloh ikkisidan rozi bo'lsin va Islom dini uchun qilgan xizmatlarini yaxshi mukofotlar bilan taqdirlasin) yangicha fikr-g'oyani o'ylab topmadilar va yangi mazhab yaratmadilar, balki Rasululloh sollallohu alayhi va sallam va u zotning sahobalari tutgan yo'lni botil e'tiqodlardan tozalashdi.
Har ikki alloma bid'atchi va adashgan firqalar bilan bahsmunozara qilib, ularni mag'lub qilishgan. Ash'ariy va Moturidiy salafi solihlarning tutgan yo'lini hujjat va dalillar bilan mustahkamlab, uning bardavomligini saqlab qolishgan. Shu bois salafi solihlarning mazkur mazhabiga ergashganlar ash'ariy yoki moturidiy deb ataladi.
Shuningdek, Hakim Samarqandiy, Rustug'faniy, Abdulkarim Pazdaviy, Iyoziy, Abul Lays Samarqandiy, Abu Muin Nasafiy, Umar Nasafiy, Alouddin Samarqandiy, Alouddin Kosoniy, Sa'duddin Taftazoniy, Mulla Ali Qoriy, Nuriddin Sobuniy Buxoriy va boshqa ko'plab mashhur olimlar moturidiylik ta'limotida ijod qilib, uning rivojiga katta hissa qo'shganlar.
Bir so'z bilan aytganda, moturidiylik ahli sunna val jamoa aqidasining asl o'zagi ekani barcha olimlar tomonidan birdek e'tirof etilgan. Ammo hozirda soxta salafiylik va mazhabsizlik ruhidagi ba'zi adashgan firqalar moturidiylik aqidasiga nisbatan salbiy yondashayotgani ayni haqiqat.
Ayrim musulmon tadqiqotchilar moturidiylik yo'nalishini ahli sunna val jamoa tarkibida sanashga ochiq-oydin qarshilik ko'rsatmoqdalar. Moturidiya ta'limotiga bo'lgan mazkur salbiy yondashuvlar nafaqat adabiyot va matbuotda, balki internet sahifalarida ham keng yoritilmoqda.
Soxta salafiylik ruhida yozilgan ushbu adabiyot va maqolalarga yuksak did bilan bezak berilgani o'quvchilar sonining ortishiga xizmat qilmoqda. Ahli sunnaning asl sof aqidasiga xavf solib turgan bu kabi omillar yurtimiz ijtimoiy va ma'naviy barqarorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi tabiiy hol.
Mamlakatimizda Imom Moturidiy va uning ta'limoti borasida bir qator tadqiqotlar amalga oshirilganiga qaramay, moturidiylik ta'limotining asl mohiyati chuqur tadqiq qilinmagan, qolaversa, Imom Moturidiy asarlarining tarjimalari hanuz amalga oshirilmagan.
Mazkur omillar Imom Moturidiy asarlarini keng ommaga etkazish uchun o'zbek tiliga o'girish hamda moturidiylik ta'limotining asl mohiyatini sodda tilda bayon qilib berish kabi ishlarning amalga oshirilishini taqozo etadi.
Moturidiylik aqidasi matnlari tarjimasi va sharhlarini yaratishda jumlalarning qisqaligi va oson yodlanishiga alohida e'tibor qaratish lozim.
Ming yildan ziyod davr mobaynida xalqimiz e'tiqod qilib kelgan ahli sunnaning sof aqidasi – moturidiylik ta'limoti matnlarini yangicha talqinda tadqiq qilish va hozirgi zamon talablariga mos uslublar bilan boyitish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.
Burhoniddin AHMYeDOV,
O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
Manbalar xazinasi mutaxassisi
"AlQuran.uz" portali rahbari, O‘zbekiston musulmonlari idorasi "Qur’on va tajvidni o‘rgatish" bo‘limi boshlig‘i Ustoz Shayx Alijon qori Fayzulloh Maxdumning singlisi, "AlQuran.uz" portali xodimi Abdulloh qori Fayzulloh Maxdumning opasi, shuningdek, "AlQuran.uz" ilmiy xodimi Abdusamad qorining zavjalari vafoti munosabati bilan marhumaning yaqinlariga ta’ziya bildiramiz.
Marhuma al-Azhar universiteti talabasi bo‘lib, Osim qiroatining Hafs va Shu’ba rivoyatlari hamda "al-Muqaddima al-jazariyya", "Tuhfatul-atfol" va "al-Arba’iyn an-nabaviyya" kabi ko‘plab asarlar bo‘yicha ijoza sohibasi sifatida 20 yildan beri Qur’onga xizmat qilib kelayotgan edi. Xususan, Qur’on ta’limi yo‘lida samarali mehnat qilib, ko‘plab shogirdlarni yetishtirdi.
Shuningdek, "AlQuran" mobil ilovasidagi "Al-Fatiha online" dasturining uztozalaridan bo‘lib, ko‘plab ayollarning qiroatini to‘g‘rilashga o‘z hissasini qo‘shganini alohida e’tirof etish lozim.
Turmush o‘rtog‘i Abdusamad qori bilan birga uch nafar qiz farzandni tarbiyalab, barchalarini hofizi Qur’on qilib yetishtirdi.
Uzoq vaqt og‘ir dard bilan kurashganiga qaramay, Qur’on xizmatida bardavom bo‘ldi. Bemorlik mashaqqatlariga sabr qilib, Allohdan savob umidida ilm tarqatishdan to‘xtamadi. Shubhasiz, bu go‘zal xotima, ya’ni shahidlikning bir belgisi. Zero, hadisi sharifda bunday deyilgan: "Kim bemor holatda vafot etsa, shahid holda vafot etadi, qabr fitnasidan saqlanadi va ertayu kech jannatdan rizqi kelib turadi" (Ibn Moja rahimhulloh rivoyati).
"Muslim.uz" portali marhumaning akasi Ustoz Shayx Alijon qori Fayzulloh Maxdum va ukasi Abdulloh qori Fayzulloh Maxdumga, shuningdek, turmush o‘rtog‘i Abdusamad qori va barcha oila a’zolariga hamdardlik bildiradi.
Alloh taolo marhumaning Qur’on yo‘lida qilgan xizmatlarini qabul aylab, Barzax hayotida va oxiratda Qur’oni karim shafoati bilan mukofotlasin! Qur’on bilan jannatdagi darajalarini yuksak qilsin! Bemorlikda chekkan mashaqqatlari jannatdagi martabasining baland bo‘lishiga sababchi bo‘lsin!
Janoza marosimi ertaga seshanba 22 iyul kuni asr namozida, soat 17:45 da Ustoz Shayx Alijon qorining Jizzax viloyati G‘allaorol tumani Boylarovul qishlog‘idagi xonadonida bo‘lib o‘tadi.
Alloh taolo musibat ahliga sabri jamil ato qilsin! Qazo va qadarga rozi bo‘lishlarida Allohning o‘zi madadkor bo‘lsin!
Marhumaga quyidagi hadisda zikr qilingan ulug‘ darajalarni tilaymiz: "Qur’on sohibiga o‘qi va ko‘taril va dunyoda tartil qilganing kabi tartil qil. Albatta, sening manziling oxirgi o‘qigan oyatingdadir", deyiladi" (Abu Dovud, Termiziy va Nasoiy rahimahulloh rivoyati).