Mamlakatimizda istiqomat qilayotgan fuqarolar qaysi dinga mansub bo‘lishidan qat’iy nazar birgalikda, tinch va osoyishta sharoitda, yurtimiz ravnaqi uchun faoliyat yuritib, butun jahonga namuna bo‘layotgani quvonarli. Bosh Qomusimizda ham mamlakatda yashayotgan barcha millat vakillari millati, tili, e’tiqodi, ijtimoiy xolatidan qat’iy nazar O‘zbekiston halqini tashkil qilishi, ularning huquq va manfaatlari, e’tiqod erkinligi ta’minlangani qayd etilgan. Jamiyatimizdagi o‘zaro hurmat, mehr-oqibat va bag‘rikenglik kabi oliyjanob fazilatlar, milliy va umumbashariy qadriyatlarga uyg‘un yashash tamoyili tobora mustahkamlanib borayotgani yurtimizda istiqomat qilayotgan barcha millat va elat vakillari jahon hamjamiyati tomonidan keng e’tirof etilmoqda. 

Insoniyat tarixida kishilar orasidagi teng huquqlikning buzilishiga, o‘zaro ziddiyatlarga, kuchli to‘qnashuvlarga sabab bo‘lgan omillardan biri turli din vakillarining boshqa dinga e’tiqod va amal qiluvchilarga diniy ayirmachilik kayfiyatida qarashi, o‘z diniga bo‘lgan tarafkashlik tuyg‘usi, mutaassibligidir.

Muqaddas dinimizning mo‘tabar manbasi bo‘lgan Qur’oni karimda bunday deyiladi: “Sizlar uchun dindan Nuhga buyurgan narsani va Biz sizga (Muhammadga) vahiy qilgan narsani, (shuningdek) Biz Ibrohim, Muso va Isoga buyurgan narsani shariat qilib: “Dinni barpo qilingiz va unda tafriqaga tushmanglar!”, – dedik”.  

Mana shunday ma’nodagi oyatlar dunyo dinlari tarixini mukamal o‘rganish, o‘zaro hamkorlik qilish, bag‘rikenglik tamoyillariga asoslanib faoliyat olib borishga zamin yaratadi. Musulmonlarda boshqa din vakillariga nisbatan toqatsizlik va g‘araz, adovat, nafrat emas, hurmat va bag‘rikenglik, o‘zaro hamkorlik, inoqlik va boshqa ezgu amallar qaror topdi.

Mantiqan olib qaraganda, turli din vakillarining bir jamiyat, bir hudud, bir muassasa a’zolari bo‘lib jamlanishlariga tabiiy hol, deb qarash kerak. Agar ilohiy ko‘rsatmalarni inobatga olmasdan hamda dinning mohiyatini to‘g‘ri tushunmasdan bu borada turli tafriqachilikka yo‘l qo‘yilsa, jamiyat fuqarolari orasida parokandalik yuzaga kelishi ehtimoldan xoli emas. 

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Madinaga hijrat qilgan paytlarida u yerdagi yahudiylar bilan ahdnoma tuzib, tinch-totuv va jamiyat manfaatlari uchun hamkorlikda yashash asoslarini belgilab, unga amal qilib kelganlar. Jumladan, ularga hadyalar berib, ular tomonidan berilgan hadyalarni qabul qilardilar.  U zotning boshqa din vakillari tomonidan hadya qilingan kiyimlarni kiyib yurganlari bir necha hadislarda zikr etiladi. Bu esa diniy bag‘rikenglikka yorqin misol bo‘ladi.

Bir necha hadislarida ham inson qaysi dinga mansubligidan qat’iy nazar, avvalo, uni insoniylik nuqtayi nazaridan hurmat  qilish lozimligi ta’kidlanadi. Jumladan: Abdurahmon Abu Laylo rivoyat qiladi: “Sahl ibn Nanif va Qays ibn Sa’d Qodisiyada o‘tirishgan edi, yonlaridan bir mayyitning tobutini ko‘tarib o‘tdilar. Shunda ikkovlari o‘rinlaridan turishdi. Buni ko‘rganlar ulardan: “Bu mayyit zimmiylardan-ku?!”–deyishdi. Shunda ular bunday deb javob qildilar: “Bir kuni Rasulullohning yonlaridan bir mayyitning tobutini ko‘tarib o‘tib qoldilar. Shunda u zot o‘rinlaridan turdilar. Keyin uning yahudiy ekanini aytishdi. Rasululloh: “U ruh emasmi?!” – dedilar”.

Islomning bosh manbalarida ta’kidlangan hamda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam tomonlaridan qanday amal qilinishi ifoda etilgan ko‘rsatmalar bugungi kunimizga qadar davom etib kelmoqda. Jamiyatimizda turli konfetsiya vakillarning tinch-totuv hayot kechirishi, dinlar orasida hamjihatlik tamoyillarini qo‘llab-quvvatlovchi do‘stona muloqotlar qilinishi qadimiy an’analarimizning doimiy barqarorligiga dalolat qiladi.

Xulosa o‘rnida shuni aytib o‘tish lozimki, dinlar tarixini o‘rganishda bag‘rikenglik, dinlararo totuvlik tamoyillarining hayotimizdagi ahamiyati uning tutgan o‘rni juda muhim.

Isomiddin AHROROV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi xodimi