Imom Termiziy rahmatullohi alayhning “Sunani Termiziy” asarlariga Habibur Rohman Al-Hoyrobodiy hazratlari “Miskush shaziy” nomli sharh bitmishlar. Hazrat ushbu kitoblarida bir hadisni sharhlab, qiziq va ibratlarga to'la bir voqeani keltiradilar. O'sha ibratli voqeani sizlarga ham aytib bergim keldi...
“Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar:“Imomdan ilgari boshini ko'targuvchi kishi Alloh uning boshini eshakning boshiga o'xshatib qo'yishidan qo'rqmaydimi?!” (Hasan-Sahih hadis).
Ushbu hadisni sharhlab Hazrat quyidagilarni aytadilar: “Ba'zi muhaddislar hikoya qilib beradilar. Ulardan biri hadis ilmida dong'i va shuhrati ovoza bo'lgan bir shayxning huzuriga Damashqqa qarab yo'l oladi. Shayxning dargohiga etgach, uning talabasi bo'lish baxtiga erishadi. Talabalik vaqtlarida hadislarni mukammal tarzda o'rganib, shayxning “hadis maktabi”ni bitirib chiqadi.
Shuncha yillar o'tsa hamki, shogird biror marta ustozining yuzini ko'rmagan, chunki ustozi niqob tutib yurar edi. Hech kim uni yuzini ko'rolmasdi. Boyagi shogird boshqa tolibi ilmlarga qaraganda ustoziga o'zini juda yaqin tutar, xizmatini ham qilar, unga qattiq ixlos ko'rsatar edi. Uning samimiy munosabati va hadis o'rganishga kuchli ishtiyoqini ko'rgan ustoz qadrli shogirdiga bir kun o'z sirini ochdi – yuzidan niqobini tortdi. Ne ko'z bilan ko'rsinki, ustozining yuzi eshakning yuziga o'xshab turar edi. (Allohu Akbar!) Ustoz so'zladi: “Ey, o'g'lim, sen mening holimga tushib qolmaslik uchun men qilgan xatoni qila ko'rmagin! Men “Imomdan ilgari bosh ko'tarmaslik” haqidagi hadisni o'qiganimda, imomdan oldinga o'tib ketuvchining oqibati haqiqatda shunaqa bo'larmikin, deya ishonqiramay qaradim va namozdagi amallarda imomdan oldinga o'tib kettim. Mana, ko'rib turganingdek, yuzim shu holga kelib qoldi”. Ustozini diqqat bilan tinglagan sofdil shogird Allohga duo qildi va unga shifo tiladi. Alloh taolo shogirdning ustoziga qilgan duosini ijobat ayladi – shayx yana asl holiga qaytdi”... (Laa havla va laa quvvata illa billah!)
Ushbu hadis va uning ajib sharhida bir qancha ibratlar bor.
Janobimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Alloh taoloning haq va rostgo'y Payg'ambaridirlar. Hech qachon havoi nafsdan so'zlamaydilar. U zot sollallohu alayhi vasallamning so'zlariga aslo shak qilib bo'lmas. Ishonmaslik va tajriba qilib ko'rish oqibati esa yuqoridagi shayx qissasida o'tdi.
Endi tasavvur qiling-a, kimningdir boshiga ushbu shayxning holatidek kulfat tushsa, deylik birortamiz shu imtihonga duchor bo'lsak, nima qilar edik?! Qilayotgan kasbimiz, olayotgan ilmimiz ham ko'zimizga ko'rinmay, dod solib, yig'lab, holatimizdan o'takamiz yorilib, telba bo'lib qolsak kerak?! (Alloh saqlasin!) Ho'sh, shayx qanday yo'l tutgan edi? Avvalo shayx xato qilganini angladi va darhol tavba qildi.
So'ngra, o'zini yo'qotmadi. Allohdan yaxshi gumonda bo'ldi. Hunuk yuziga niqob tortib bo'lsada, yana o'z ishini davom ettirdi. Tarki dunyo qilmadi. Chunki u Habibimiz sollallohu alayhi vasallamning hadislari, ularni o'rganish va o'rgatish sharafini anglagan, buning uchun butun umrni sarf etishni maqsad qilgandi. Shu holida bo'lsa ham ta'limni davom ettirdi. Sirini, dardini birovga bildirmadi. Birgina xatosini deya, ortga qaytmadi. Yaxshi hamki ortga qaytmagani va Allohdan yaxshi gumonda bo'lgani! Alloh taolo unga samimiy va muxlis bir shogirdni ro'baro etdi. Agar o'z holidan uyalib ilmni tashlab ketganida, balki hech qachon bu yigitni uchratmas, mustajob duosiga erishmas edi. Qilingan xatolarga tavba qilish, Haq taolodan yaxshi gumonda bo'lish hamda ilm uchun umrni baxshida etish kishining yaxshilik ustida ekanligiga bir belgidir.
Yana o'ylab ko'raylik, biz ixlos qilgan ustozimiz, deylik biror domlamiz qandaydir xato qilsa, hayotda, oilasida biz o'ylagandek bo'lib chiqmasa, nima deymiz? Taxminan quyidagicha: “Suf-e, hali shu odamga ergashib, gapini tinglab yuribman-mi? Oddiy odamlardan farqi yo'g'akan. Yana domla emish...” deya xafsalamiz pir bo'ladi. Ixlosimiz o'sha ondayoq so'nadi.
Ne samimiyatkim, yuqoridagi hadis tolibi Damashqqa safar etdi. Uzoq yillar bir shayxning etagidan tutdi. Taxminan biz o'qiydigan o'rta va oliy ta'limni ustozining dargohida tamomladi. Bitiruvdan keyin ham yonida ancha yillar qolib ketdi. Shuncha muddat ustozidan: “Nega niqob taqib oldingiz?” deb so'rab ham ko'rmadi. Sababini bilish uchun payt ham poylamadi. Ustoz aytmaguncha, bilishga intilmadi. Shayx niqobini echgach, shuncha yil yonida yurgani bir “eshak nusxa” bo'lsada, uni tark etmadi va ixlosini qo'ldan boy bermadi. Aksincha, Allohga munojaat aylab, ustozining haqiga duo qildi. Shayxning bu sodiq shogirdi aslida ilm va hadis talabida ustoziga muhabbatli edi. Kimdan emas, nimani o'rganayotganiga ahamiyat berar edi.
Haqiqiy shogirdlar shunday bo'lsa kerak: ustozining boru yo'g'ni, kamu ko'stini qabul qilib, uning haqqiga duo qiladi. Mukammalik kutmaydi. O'rgangan ilmiga amal qiladi. Muallimning ta'limini qadrlaydi. O'zi aytishni xohlamagan sirlarini so'ramaydi, birovlardan bilishga intilmaydi. Maqsad – ilm o'rganish, ustoz yoki imomni o'rganish emas!
Bu dunyoda ilm olish va uni ta'lim berishdan ko'ra sharafli vazifa bo'lmasa kerak. Ayniqsa, Allohning kalomi va Payg'ambarimiz Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamning hadislari hamda ularga aloqador barcha ilmlarning qadri va fazli juda balanddir. Buni muallimlar ham, tolibi ilmlar ham teng anglashlari, Alloh qo'ygan maqomlaridan yuz o'girmasliklari, shu o'ringa munosib bo'lishlari, ilm berish va olish mashaqqatiga sabr qilishlari, ustoz va shogird faqatgina Alloh rizosi uchun muhabbat qilishlari darkor.
Allohim, bizni ilm yo'lida yashaydigan xolis qullaringdan ayla! Hayrli ilm va solih ustozlar ila ne'matlantirgin...
Nilufar SAIDAKBAROVA,
Toshkent islom instituti o'qituvchisi.
Shu yil 23 dekabr kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlarining tashabbusi o‘tkazib kelinayotgan amaliy tadbirlarning navbatdagisi poytaxtimizning Olmazor tumanida bo‘lib o‘tdi.
Tadbirga O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Zayniddin domla Eshonqulov boshchilik qildi. Shuningdek, unda Diniy idora bo‘limi boshliqlari Islomiddin domla Zuhriddinov, Muzaffar domla Kamolov va Masjidlar bilan ishlash bo‘limi yetakchi mutaxassisi Dilmurod Rahimovlar qatnashdi.
Mazkur tumandagi “Islomobod” masjidida o‘tkazilgan tashkiliy yig‘ilishda Toshkent shahar vakilligi rahbariyati, tuman-shaharlar bosh imom-xatiblari va Olmazor tumanidagi masjid imom-xatiblari ham ishtirok etdi.
Tadbir avvalida O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlarining “Inson qadri” kitobi taqdimoti o‘tkazildi. Unda Zayniddin domla Eshonqulov mazkur kitob bugungi hayotimiz bilan naqadar uyg‘un ekani, dinimizda ham inson va uning qadr-qimmati yuksak ulug‘lanishi, har bir diniy soha xodimining faoliyati uchun dasturamal bo‘lib xizmat qilishini alohida ta’kidlab o‘tdi. Ushbu kitob barcha ishtirokchilarga tarqatildi.
Tadbir davomida tuman bosh imom-xatiblari uchun namunaviy maxsus kiyim namunasi taqdimot qilindi. Unda chakmon, duxoba va milliy do‘ppilar namoyish qilindi.
Shuningdek, Toshkent shahri, xususan, Olmazor tumanida 2025 yil davomida amalga oshirilgan ishlar sarhisob qilindi. Unda shahardagi imom-xatiblar faoliyatidagi yutuqlar e’tirof etilib, ba’zi kamchiliklar bo‘yicha tegishli tavsiyalar berildi.
Shundan so‘ng Toshkent shahar bosh imom xatibi o‘rinbosari Rustamov Ergashali boshchiligida tumanlar bosh imom-xatiblari, shuningdek, tajribali imom-xatiblardan tarkib topgan Ishchi guruh tuzilib, ular Olmazor tumanidagi 21 ta masjid va mahallasiga biriktirildi.
Tadbir doirasida amaliyoti nazarda tutilgan yo‘nalishlar bo‘yicha quyidagilar amalga oshirildi:
Birinchi yo‘nalish bo‘yicha imom-xatiblar 7 toifaga mansub 105 ta oilaga kirib, ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot va amaliy yordam tadbirlarini olib bordi: Xususan:
- 20 ta xonadonda yot g‘oyalar ta’siriga moyil bo‘lganlar bilan suhbatlashilib, tushunchalari to‘g‘rilandi;
- 15 ta xonadonda jazo muddatini o‘tayotganlarning oila a’zolari, muqaddam sudlanganlar bilan suhbat qilindi;
- 20 ta notinch oila o‘rganilib, muammoning sabablari bartaraf etish, arazlashganlarni yarashtirish choralari ko‘rildi;
- 15 ta xonadonda ichkilikka ruju qo‘yganlar bilan suhbat qilinib, zararli odatlardan saqlanish to‘g‘risida nasihat qilindi;
- nogiron, kasal, ehtiyojmand fuqarolar, shuningdek, tabarruk yoshdagi qariyalar yashaydigan 20 ta oilaga kirilib, ulardan hol-ahvol so‘rash barobarida sovg‘a-salomlar ulashildi, davolanish va dori-darmon uchun moddiy yordam ko‘rsatildi.
Kirilgan 105 ta xonadonning ichidan moddiy imkoniyati cheklanganlariga homiylarni jalb qilgan holda jami 42 000 000 (qirq ikki million) so‘mlik ro‘zg‘orlik mahsulotlari ehson qilindi. Ular orasidan o‘ta nochor bo‘lganlarining moddiy ta’minotidan xabardor bo‘lib turish rejalashtirildi;
Ikkinchi yo‘nalish bo‘yicha imom-xatib faoliyati o‘rganildi. Jumladan, jamoani boshqarish, masjidni toza va ozoda saqlash, unda qulay sharoitlar yaratish jihatlari ko‘rib chiqildi.
Uchinchi yo‘nalish bo‘yicha Ishchi guruh a’zolari o‘zlariga biriktirilgan 21 ta masjidda peshin namozini ado qilib, jamoatga ma’ruza qilib berdilar. Tinchlik ne’mati, shukronalik, aqidada adashmaslik, mazhabga ergashish kabi muhim mavzudagi chiqishlarda 3800 ga yaqin tinglovchi qamrab olindi.
Shuningdek, yakuniy yig‘ilishda O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Zayniddin domla Eshonqulov qish mavsumini betalofat o‘tkazish bo‘yicha so‘z yuritdi.
Yig‘ilishda mehnat migrantlari va ularning oila a’zolari bilan muloqatni muntazam yo‘lga qo‘yish, kadrlar masalasiga e’tiborni kuchaytirish, ma’ruzalarni Fatvo markazidan chiqarilgan juma tezislari va qo‘shimcha adabiyotlardan foydalangan holda boyitish, haftaning dushanba va payshanba kunlari ma’ruzalar qilish haqida so‘zladi.
Diniy idora Moliyaviy nazorat va tahlil bo‘limi boshlig‘i Islomiddin Zuhriddinov masjidlarda ish yuritish hujjatlarini takomillashtirish, ehson qutilardagi tushumlarni komissiya a’zolari ishtirokida dalolatnoma asosida bankdagi hisob raqamlarga kirim qilish, to‘y va marakalarni ixchamlashtirish, janoza marosimlarda bid’at-xurofatlarga chek qo‘yish to‘g‘risida gapirdi.
Masjidlar bilan ishlash bo‘limi boshlig‘i Muzaffar Kamolov mavjud mahallalarga barcha imom-xatib va imom-noiblarni biriktirish, mahalla yettiligi bilan homkorlikda ishlarni yo‘lga qo‘yish, shar’iy dalil va hayotiy misollar asosida ma’ruza qilish, kiber jinoyatchilikning oldini olish haqida aytib o‘tdi.
Tadbir so‘ngida amalga oshirilgan ishlar tahlil qilinib, Olmazor tumani imom-xatiblari yutuq va kamchiliklari yuzasidan ko‘rsatma va tavsiyalar berildi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati