Sayt test holatida ishlamoqda!
26 Sentabr, 2025   |   4 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
04:56
Quyosh
06:14
Peshin
12:19
Asr
16:27
Shom
18:17
Xufton
19:29
Bismillah
26 Sentabr, 2025, 4 Rabi`us soni, 1447

Maryam Usturlobiya – islom olimasi

14.01.2021   2696   3 min.
Maryam Usturlobiya – islom olimasi

Yulduzlar insoniyat hayotida har doim muhim o'rin tutgan. Dengizchilarga yo'l ko'rsatuvchi, sayyohlarga xarita, musulmon ummatiga qiblani aniqlovchi vositadir yulduzlar. Astronom va geograflar yulduzlar turkumini o'rganishga hayotlarini bag'ishlashadi. Milodiy X asrda Suriyada yashagan musulmon olima Maryam Usturlobiya Ijliya usturlob yasovchi mohir ustalardan biri edi.

Maryamning otasi bag'dodlik mashhur ustaga shogird tushgan muhandis edi. Maryam esa otasidan shu sohaning sir-asrorlarini o'rgandi.

Tarixchi Ibn Nadimning so'ziga ko'ra, Maryam otasi tufayli Bag'dodning usturlob yasovchi mashhur ustasi, astronom Muhammad ibn Abdulloh Nastulusga shogird tushgan (Dodge, Bayard (1970).

Yillar o'tib Maryam ushbu kasbning mohir ustasiga aylandi. Hatto unga “Usturlobiya” (usturlob yasovchi) laqabi berildi va shu nom bilan dunyoga tanildi. Uning ishlari hamadoniylar sulolasining amiri Sayfuddavla (944–967) tomonidan yuqori baholandi va shu sababli Maryam o'z faoliyatini saroyda davom ettirdi (Salim Al-Hassani. “Women᾿s Contribution to Classical Islamic Civilisation)

O'sha davrda soat hali keng ommalashmagani bois olimaning asosiy maqsadi vaqtni aniq ko'rsatadigan usturlob yasash bo'lgan. Maryam necha asrlardan beri qo'llanilayotgan usturlobga o'zgartirishlar kiritib, uni takomillashtirdi. Natijada u yasagan usturlob yordamida osmon jismlarining ufqdagi balandligini o'lchash imkoniyati paydo bo'ldi.

Usturlob qanday asbob?

Usturlobning diametri 15 santimetrdan bir necha metrgacha bo'lishi mumkin. O'rta asr astronomlari uni cho'ntak soatidek yonlarida olib yurishgan. Usturlob – joyning geografik koordinatalarini, vaqt, yulduzlarning chiqish va botish paytlarini aniqlashda, shuningdek, amaliy astronomiyaning boshqa masalalarini hal qilishda ishlatiladigan asbob. U darajalarga bo'lingan doira, chizg'ich va vizirlovchi dioptrdan iborat.

Usturlob haqida arab va lotin tillarida yuzlab asarlar yozilgan. Rassomlar uni asarlarida aks ettirishdi, shoirlar she'rlar bitishdi. Usturlob shohlarga, sultonlarga va yuqori amaldorlarga xos sovg'a sifatida tortiq qilingan. U bir vaqtda ham soat, ham masofa o'lchagich, navigator, hisoblash mashinasi hamda koordinat va trigonometrik amallar uchun ma'lumotnoma vazifasini bajargan. Usturlobdan ming yil davomida olimlar, sayyohlar, savdogarlar, astrologlar, ustoz va talabalar unumli foydalanishdi.

Usturlob yordamida namoz vaqtlari qayd etildi, yil hisoblari yuritildi. Ramazon oyi va qibla yo'nalishi aniqlandi. Shubhasiz, uni tayyorlash ham sharafli kasblardan biri bo'ldi.

Maryam Usturlobiya Islom ummati uchun zarur ishga qo'l urgan olimalardan hisoblanib, uning nomi hanuzgacha tarix sahifalarida yulduzdek porlab turibdi. Jumladan, 1990 yili Genri Holt tomonidan aniqlangan asteroidga “7060 Ijliya” nomi berildi.

Manbalar asosida Munira NIYoZALIYeVA tayyorladi

“Mo'minalar” jurnalining 2020 yil, 5-sonidan

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Qiyomat kuni insonlar nimadan yaratiladi?

25.09.2025   543   4 min.
Qiyomat kuni insonlar nimadan yaratiladi?

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

Odamning qiyomat kuni qayta tiriltirilishi haqidagi hadisi shariflarda kelgan bayonni hozirgi zamon ilmi tasdiqladi.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ الْأَرْضُ، إِلَّا عَجْبُ الذَّنَبِ، مِنْهُ خُلِقَ، وَفِيهِ يُرَكَّبُ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَأَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ وَابْنُ مَاجَهْ وَأَحْمَدُ وَمَالِكٌ.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: «Odam bolasning hamma joyi yer yeb bitiradi, faqat ajbuz-zanab* chirimaydi. Inson undan yaratilgan edi, (qiyomat kuni) yana undan yaratiladi».

Imom Buxoriy, Nasoiy, Abu Dovud, Ibn Moja, Ahmad va Molik rivoyat qilishgan.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَلَيْسَ مِنَ الْإِنْسَانِ شَيْءٌ إِلَّا يَبْلَى، إِلَّا عَظْمًا وَاحِدًا، وَهُوَ عَجْبُ الذَّنَبِ، وَمِنْهُ يُرَكَّبُ الْخَلْقُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Abu Hurayra roziyallohu anhu aytadi:

«Nabiy alayhissalom shunday dedilar: «Insonning bir suyakdan boshqa hamma narsasi chiriydi. Bu chirimagani – «ajbuz-zanab» deb ataluvchi suyakdir. Qiyomat kuni maxluqotlar o‘shandan tiklanadi».

Muslim rivoyat qilgan.

*«ajbuz-zanab» – dumg‘azaning uchidagi juda kichik suyak.

Ushbu ikki hadisda kelgan ma’nodagi gapni tasdiqlovchi yana bir qancha hadislar ham kelgan.

Buning ustiga, olimlar mazkur «ajbuz-zanab»ni topib, sinab ko‘rishgan, uni hech narsa bilan yo‘qotib bo‘lmagan.

Musulmon kishining odobi sahih hadisda kelgan gapni gap-so‘zsiz tasdiqlashdir. «Men bunga ishonmayman», deyishning o‘rniga «Buni tushunish uchun mening ilmim yetmayapti», deyish kerak.

Bundan bir necha yil oldin Kuvaytda «Qur’oni Karim va Sunnatdagi ilmiy mo‘jizalar» borasidagi sakkizinchi umumjahon ilmiy anjumani bo‘lib o‘tdi. O‘sha anjumanda AQSHdan kelgan katta ilmiy guruh ushbu hadis haqida yangi olamshumul kashfiyot qilganini e’lon qildi. Ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bundan bir ming to‘rt yuz yil ilgari aytgan hadislari ilmiy mo‘jiza ekani, bu hadis u zotning haqiqiy payg‘ambar ekanlariga dalil bo‘lishini ta’kidladilar.

Ma’ruza qilgan g‘ayrimusulmon odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni har tilga olganida u zotga arab tilida salavot va salom aytib so‘zladi. Ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ushbu hadislari yuzasidan erkaklarning urug‘ligida tajriba o‘tkazishibdi. Bir urug‘likning dumini – «ajbuz-zanab»ini kesib olib, boshqa uruqqa yopishtirishibdi. O‘sha urug‘ni urchitishgan ekan, birinchi urug‘ egasiga o‘xshash bola tug‘ilibdi. Bundan ular «ajbuz-zanab» insonning kodi ekan, degan xulosaga kelibdilar.

Doktor Usmon Jiyloniy va shayx Abdulmajid Zindoniylar ham 2003 yilning Ramazon oyida Sanodagi Zindoniyning uyida dumg‘aza bilan bir necha ilmiy tajribalar olib borishdi. Umurtqa dumg‘azasi to‘la alanga olib yonmagunicha gaz alangasiga o‘n daqiqa tutib turildi (suyak oldin qizil rangga kirguncha lovullab yondi, keyin esa qorayib ketdi).

Ular kuydirilgan bo‘laklarni sterillangan kolbaga (laboratoriya shisha idishiga) solib, Sanodagi mashhur ilmiy-tadqiqot laboratoriyasiga (al-Olakiy laboratoriyasiga) olib borishdi. Gistologiya va patologiya professori doktor Olakiy to‘qima bo‘laklarni o‘rganib, uning kuydirilgani dumg‘azaning suyak to‘qimalariga ta’sir qilmaganini aytadi, ya’ni ular kuydirilgani bilan o‘zgarmagan (faqat mushak, yog‘ to‘qimasi va ilik kuygan, dumg‘aza suyaklarining hujayralarida esa hech qanday o‘zgarish bo‘lmagan).

“Qur’on va sunnatdagi ilmiy mo‘jizalar” kitobidan