وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا وَصِيَّةٗ لِّأَزۡوَٰجِهِم مَّتَٰعًا إِلَى ٱلۡحَوۡلِ غَيۡرَ إِخۡرَاجٖۚ فَإِنۡ خَرَجۡنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِي مَا فَعَلۡنَ فِيٓ أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعۡرُوفٖۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٞ٢٤٠
240. Vafot etib, xotinlari qolganlaringiz ularga bir yilgacha ketmay foydalanadigan narsani vasiyat qilishsin. Agar ular chiqib ketishsa ham xotinlar o'zlaricha qilgan yaxshi ishlarda sizlarga gunoh yo'q. Alloh albatta qudrat va hikmat egasidir.
Islomning ilk davrida jamiyatda yuqoridagi odat hukmron edi. Meros oyati tushirilib, xotinlarga ham meros beriladigan bo'lgach, ularning idda muddatlari to'rt oyu o'n kun qilindi va bu oyati karima hukmi mansux (bekor) bo'ldi. Mujohid roziyallohu anhu bunday degan: "Vafot etib, juftlarini qoldirganlaringizning xotinlari..." oyatida aytilishicha, xotin iddani marhum er uyida o'tkazishi vojib edi, keyin Alloh taolo to'rt oyu o'n kun idda muddatiga etti oyu yigirma kunni vasiyat ma'nosida qo'shib, to'la bir yil qildi va xotinga ixtiyor berdiki, agar u xohlasa, bir yil marhum eri uyida turadi, xohlamasa, chiqib ketaveradi. Bu ma'noni Allohning: "Agar ular chiqib ketishsa ham xotinlar o'zlaricha qilgan ishlarda sizlarga gunoh yo'q" degan kalomi quvvatlaydi" (Buxoriy rivoyati).
وَلِلۡمُطَلَّقَٰتِ مَتَٰعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِينَ٢٤١
241. Taloq qilingan xotinlarini me'yorida manfaatlantirish taqvodorlar burchidir.
Avvalgi oyatlarda yaqinlashmay turib taloq qilingan va nikoh vaqtida mahr belgilanmagan bo'lsa ham o'sha xotinga er mulkidan ro'mol, ko'ylak kabi narsalar berish lozimligi zikr qilingan edi. Endi esa har bir taloq qilingan xotinga moddiy yordam ko'rsatib, ularni manfaatlantirish, ko'nglini ko'tarish taqvodor erlarning burchi ekani eslatilmoqda. Moddiy nafaqa taloq qilingan xotinning iddasi tugaguniga qadar beriladi.
Albatta, taloq ayol va uning ahli uchun og'ir bo'ladi. Umid bilan nikohdan o'tib, orzu-havas bilan yangi turmushni ko'zlab turganida taloq bo'lishi katta musibatdir. Buning ustiga do'stu dushman, yoru birodarlarning oldida nima degan gap bo'ladi?! Ana shu holatlarni hisobga olib, taloq qilingan ayolga shariatda mut'a (foyda) deb nomlangan moliyaviy taqdirlash berish joriy qilingan. Beriladigan mut'aning miqdori er tarafga bog'liq, imkoniga qarab ko'proq narsa bersa, yaxshi bo'ladi. Rivoyat qilishlaricha, imom Hasan roziyallohu anhu mut'a uchun o'n ming dirham bergan ekanlar. Shunday qilinsa, kelin tarafga engil bo'ladi, ko'ngillari taskin topadi, do'stu dushmanlarning gap-so'zidan ham qutuladilar. Chunki shuncha mol-dunyo berish qizda ayb yo'qligiga, yigit taraf uni hurmat qilishiga, ammo noilojlikdan ajrashayotganligiga dalolat bo'ladi.
كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ٢٤٢
242. Aql ishlatishinglar uchun Alloh oyatlarini shunday bayon etadi.
Alloh taolo O'z Payg'ambari Muhammad alayhissalom orqali nozil qilgan oyatlaridagi hukmlar, amr va qaytariqlar haqida tafakkur qilish, aql ishlatib o'ylab ko'rish, oyatlarning asl mohiyatini anglash va ularni hayotga tatbiq etish har bir musulmonning sharafli burchidir. Qur'oni karim oyatlari musulmon hayotining barcha jabhalarini qamrab olgan. Ular musulmonlar duch kelishi mumkin bo'lgan barcha muammolarni ilohiy ta'lim asosida isloh qilib beradi. Qur'on oyatlari ibodatlar bilan bir qatorda oilaviy masalalarni, nikoh va taloq, hayz, bola emizish kabi muammolarni ham batafsil zikr etadi va bu boradagi islomiy echimlarni insonlarga tushuntiradi.
Bugun 2025 yil 13-noyabr sanasida Mir Arab oliy madrasasi anjumanlar zalida «Globallashuv davrida sof aqida va tasavvuf masalalari» mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya bo‘lib o‘tdi.
Tadbirni Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining I-o‘rinbosari Davronbek Maqsudov kirish so‘zi bilan ochib berdi. Shundan so‘ng O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinborasi Muhammadolim domla Muhammadsiddiqov yurtimizda diniy sohadagi islohotlar, yangi ochilgan ilmiy-tadqiqot markazlari, oliy diniy ta’lim muassasalari haqida so‘z yuritdi.
Anjumanda so‘zga chiqqan O‘MI Buxoro viloyati vakili, Mir Arab oliy madrasasi rektori ustoz Jobir domla Elov konferensiya ishiga omad tilab, tashrif buyurgan ma’ruzachilarga o‘z minnatdorligini bildirdi.
Shu bilan bir qatorda anjumanda xalqaro darajadagi ilmiy konferensiyani keng yoritish maqsadida televideniya xodimlari ham taklif etildi.
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 2 sho‘bada olib borildi. Qo‘yida sho‘balar mavzular hamda o‘z ma’ruzasi bilan qatnashgan ma’ruzachi va ishtirokchilar bilan tanishtirib o‘tamiz:
Ishtirokchilar:
Davron Maqsudov - Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining 1- o‘rinbosari;
Muhammadolim Muhammadsiddiqov - O‘zbekiston musulmonlari idoras1 raisi o‘rinbosari, siyosiy fanlar doktori,professor;
Azizbek Qalandarov - Viloyat hokimining jamoat va diniy tashkilotlar bilan aloqalar bo‘yicha o‘rinbosari;
Jobir Elov - O‘zbekiston musulmonlari idorasi Buxoro viloyati vakili, Mir Arab oliy madrasasi rektori.
I-Sho‘ba. Globallashuv davrida sofaqida: muammolar va yechimlar.
Abdulatif Alloqulov - Imom Moturudiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Moturudiylik ta’limoti tadqiqotlari bo‘limi boshlig‘i(PhD), dots.nt - "Moturudiylik ta’limotida tafviz va ta’vil metodologiyasi";
Dr. Ahmed Saad Ibrahim Abdulrahman Osman - Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi "Tasavvuf va kalom ilmi o‘rtasidagi ma’rifiy uyg‘unlik";
Ahmad Rajab Ahmad Adaviy - Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi - Hadis sharif olimlari va ularning boshiga kelgan e’tiqodiy sinovlar: "Imom Nasaiy va u kishining "Xosais Ali" va "Musnadi Ali" kitoblari talqinida";
Ahmad Muhammad Ali Misriy - Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi - "Ekstremizm va terrorizmga qarshi diniy ta’limning ta’siri";
II-Sho‘ba. Globallashuv davrida tasavvuf: ma’naviy meros va zamonaviylik.
Oygul Sharipova - Jo‘ybori Kalon ayol-qizlar o‘rta maxsus islom ta’lim muassasasi rahbari, falsafa fanlari doktori (DsC) professor. "Tasavvuf ta’limoti - ijtimoiy barqarorlik omili";
Haydar Yuldashxodjayev – Yangi asr universiteti kafedra mudiri, dots.nt, tarix fanlari nomzodi. "Musoxon Dahbidiyning Xojagon- Naqshbandiya ta’limoti rivojida tutgan o‘rni";
Gulchehra Navro‘zova - Buxoro davlat texnika universiteti ijtimoiy fanlar va jismoniy madaniyat kafedrasi professori, falsafa fanlari doktori "Naqshbandiya ta’limotining insonparvarlik mohiyati";
Dr. Ayman Usmon Abdul’alim Muhammad Shariiy – Buxoro davlat universiteti Islom tarixi va manbashunosligi, falsafa kafedrasi o‘qituvchisi "Globallashuv davrida arab tili va arab tiliga kirib kelgan so‘zlarning ta’siri";
Husen Djurayev - Buxoro davlat universiteti "Islom tarixi va manbashunosligi, falsafa" kafedrasi dots.nti, tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori - "Xattotlik san’ati va qo‘lyozma manbalarining insoniyat madaniyatiga ta’siri".
Moderator:
To‘xtasinov Ro‘zimuhammad – Mir Arab oliy madrasasi katta o‘qituvchisi, Islomshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD).
Anjuman so‘ngida barcha ma’ruzachilarga esdalik sovg‘alari hamda sertifatlar topshirildi hamda Oliy madrasa rektori ustoz Jobir domla Elov tomonidan barcha tashrif buyurganlarga va tashkilotchilarga minnatdorlik bildirildi.





















O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Buxoro viloyati vakilligi Matbuot xizmati