Nafsning bu illatiga uchragan inson faqat o'zi to'g'ri deb hisoblagan taxmin hamda xulosalari asosida Alloh taoloning amr va taqiqlarini bajarishdan qocha boshlaydi.
Muolaja uslubi
Bu balodan qutilishning yagona yo'li – ilm egallash. Bu haqda Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Ey iymon keltirganlar! Allohga itoat qiling, Payg'ambarga va o'zingizdan bo'lgan ishboshilarga itoat qiling. Biror narsa haqida tortishib qolsangiz, agar Alloh va oxirat kuniga iymon keltirgan bo'lsangiz, uni Allohga va Payg'ambarga qaytaring. Ana shunday qilish xayrli va oqibati yaxshidir”(Niso surasi, 59-oyat).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ilm talab qilish har bir musulmon zimmasiga farzdir”, deganlar (Imom Ahmad, Ibn Moja rivoyati).
Boshqa hadisda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday deydilar: “Kim ilm talabida yulga chiqsa, Alloh taolo unga jannat yulini oson qiladi”(Imom Muslim rivoyati).
Hazrat Ali karramallohu vajhahu aytadilar: “Insonlarning eng qadri ozi – ilmi ozidir”.
Hasan Basriy rahimahulloh: “Ilmdan bir bobni o'rganib biror musulmonga o'rgatishim men uchun butun dunyoni Allohni yo'lida sadaqa qilishimdan yaxshiroqdir”, deganlar.
Shuningdek, Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytadi: “Kechasi bir soat ilm o'qish kechasi ibodat qilib chiqishdan ko'ra Allohga suyukliroqdir”.
Allohning kalomi Qur'oni karim – ilm manbai. Uning nomlaridan biri “Ummul 'ulum”dir (ilmlar onasi). Qur'onning har bir oyatida yashiringan hikmatlar, siru asrorlar to qiyomatgacha insoniyatni hidoyatga, ilmu irfonga, ma'rifatga chorlayveradi. Uni o'rganishdan olimlar charchamaydi, takrorlashdan ma'nolari eskirmaydi, ilhom va hayratga sabab bo'laveradi.
Qur'on oyatlarini eshitish, insu jin, butun borliqning qalbini larzaga keltiradi. Jinlar ilk bor Qur'oni karimning oyatlarini tinglaganlarida bunday dedilar: «Ular (Qur'on tilovatiga) hozir bo'lishgach, (bir-birlariga): “Jim turinglar”, dedilar. (Tilovat) tugatilgach, o'z qavmlariga ogohlantiruvchi bo'lib qaytib ketdilar. Ular: “Ey qavmimiz, haqiqatan, bizlar Musodan keyin nozil qilingan, o'zidan oldingi (Ilohiy Kitob)larni tasdiqlovchi, Haq (Din)ga, to'g'ri yo'lga hidoyat qiladigan bir Kitob – Qur'onni tingladik. Ey qavmimiz, Allohga chaqiruvchi (Muhammad da'vati)ni qabul qilinglar, unga imon keltiringlar. (Shunda Alloh) gunohlaringizni mag'firat qiladi, sizlarga alamli azobdan panoh beradi. Kim Allohga da'vat etuvchini qabul qilmasa, u er yuzida (biron joyga) qochib qutiluvchi emas. Uning uchun (Allohdan) o'zga do'stlar ham yo'qdir. Ana o'shalar ochiq zalolatdadirlar»(Ahqof surasi, 29-32-oyatlar).
Qur'onga amal qilganlar ajr-mukofotlar oladilar, unga muvofiq qaror qilganlar xato qilmaydi, unga chaqiruvchilar eng to'g'ri yo'lga chorlaydilar.
Zunnun al-Misriy rahimahulloh aytadilar: “Alloh taolo Islom dinini ilm bilan ziynatladi”.
Abu Abdurahmon as-Sulamiyning
“Nafs illatlari va ularning muolajasi” kitobidan
Davron NURMUHAMMAD tarjimasi.
Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan...” (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.
Joriya oyatning davomini o‘qidi: “...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir...”.
U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.
Joriya oyatning oxirini o‘qidi: “Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.
Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: “(Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay!” (Josiya surasi, 14-oyat).
Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.
Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.
Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.
Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.
Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.
Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.
Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.
So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.
Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.
Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.
So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:
- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.
Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:
- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.
Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.
Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.
Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.