الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَالَ فِي كِتَابِهِ الْحَكِيمِ "إِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقَاكُم" وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِهِ الْكَرِيمِ الَّذِي كَانَ يَقُولُ "وَاللهِ إِنِي أَخْشَاكُمْ لِلَّهِ وَأَتْقَاكُمْ لَهُ"وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْمَعِينَ.
HIKMATNING BOShI – ALLOHDAN QO'RQIShDIR!
Muhtaram jamoat! Bandani Alloh taologa yaqinlashtiradigan, uni Alloh taoloning huzurida hurmat topishiga sabab bo'ladigan eng ulug' fazilat, bu – taqvodir. “Taqvo” arabcha so'z bo'lib, lug'atda “saqlanmoq”, “ehtiyot bo'lmoq” ma'nolarini anglatadi. Ulamolarimiz taqvoga turlicha ta'riflar berganlar. Ularning eng mashhuri esa, kishi Alloh taoloning azobidan saqlanishi uchun, nafsini kattayu kichik gunoh va ma'siyatlardan tiyishi – taqvodir deyilgan.
Bir kishi mashhur sahobai kirom Abu Hurayra roziyallohu anhudan taqvo haqida so'radi. Shunda u zot: “Sen tikonli yo'ldan yurishga majbur bo'lib qolsang nima qilasan?” dedilar. Haligi odam: “Agar shunday yo'ldan yurishim kerak bo'lib qolsa, ehtiyot bo'lib, tikonlarni bosib yubormaslikka harakat qilaman yoki yo'lning eng chetidan asta yurib o'tib olaman yoxud u yo'ldan umuman yurmay ortimga qaytib ketaman” dedi. Shunda Abu Hurayra roziyallohu anhu: “Mana shu ishing taqvodir” dedilar.
Alloh taolo Qur'oni karimning bir yuz etmish beshta o'rnida “taqvo” haqida so'z yuritgan. Taqvo qilgan kishiga ko'plab ajru savoblar va yuksak martabalar va'da qilingan. Jumladan, Alloh taolo shunday marhamat qilgan:
إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ
ya'ni: “Albatta, Alloh taqvoli bo'lganlar va ezgu ish qiluvchilar bilan (hamisha) birgadir” (Nahl surasi 128-oyat).
Taqvo qilgan kimsaning ishlarini Alloh taolo O'zi oson qilib qo'yadi. Bu haqda shunday marhamat qilgan:
وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا
ya'ni: “Kimki Allohga taqvo qilsa, (Alloh) uning ishini oson qilur” (Taloq surasi 4-oyat).
Taqvo qilish gunohlarga kafforat bo'ladi. Alloh taolo bu haqda bunday degan:
وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا
ya'ni: “Kimki Allohga taqvo qilsa, uning yomonlik (gunoh)larini o'chirur va uning mukofotini buyuk qilur” (Taloq surasi 5-oyat).
Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamdan insonlarni jannatga eng ko'p qaysi amal kiritadi deb so'ralganda, U Zot: “Allohga taqvo qilish” deb javob berdilar (Imom Termiziy rivoyatlari).
Qayerda va qaysi joyda bo'lishimizdan qat'iy nazar Allohdan qo'rqishga chaqirib Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
إتَّقِ اللهَ حَيْثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ
(رَوَاهُ الْإِمَامُ التِّرْمِذِيُّ عن أبي ذرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عنهُ)
ya'ni: “Qayerda bo'lsangiz ham, Allohga taqvo qiling, agar birorta gunoh qilsangiz albatta, uning ortidan biror savobli ishni qilinki, qilgan gunohingizni o'chirib yuborsin, insonlarga chiroyli xulq bilan muomala qilgin” (Imom Termiziy rivoyatlari).
Demak, taqvodor kishi o'zi yolg'iz bo'lsin yoki ko'pchilik ichida bo'lsin, nima ish qilsa ham uni Alloh taolo ko'rib turganini his qilgan holda ish qiladi.
Hazrati Ali karramallohu vajhahu taqvo haqida shunday deganlar:
التقوَى: هي الخوفُ مِنَ الجليلِ، والعَمَلُ بالتَّنزيلِ، والقناعةُ بالقليلِ، والاستعدادُ لِيومِ الرَّحيلِ
ya'ni: “Taqvo bu – (har bir ishda) Allohdan qo'rqish, Qur'ondagi ko'rsatmalarga amal qilish, oz narsaga qanoat qilish va dunyodan ketar kun uchun tayyorgarlik qilishdir”.
Demak, boriga qanoat qilib, dunyo to'plashga mukkasidan ketmaslik taqvodorlikning bir ko'rinishi ekan.
Taqvoli kishi nazarini Alloh qaytargan narsalardan tiyishi kerak. Bu haqda Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam:
يَا عَلِيُّ لا تُتْبِعْ النَّظْرَةَ النَّظْرَةَ فَإِنَّ لَكَ الأُولَى وَلَيْسَتْ لَكَ الآخِرَةُ
(رواه الْإِمَامُ الترمذي عن جابر رَضِيَ اللَّهُ عنهُ )
ya'ni: “Hoy Ali birinchi nazarga ikkinchisini ergashtirma. Chunki birinchisi sen uchun (Ya'ni, beixtiyor bo'lgani uchun unga javobgar emassan) ikkinchisi esa seni ziyoninggadir” dedilar (Imom Termiziy rivoyatlari).
Demak, kishi ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish asnosida yoki ko'cha-ko'yda yurishda ko'zini hadisda bayon qilingandek boshqarishi o'ziga xos jasorat va taqvodorlik belgisi hisoblanadi.
Umar ibn Abdulaziz rahimahulloh aytganlar:
لَيْسَ تَقْوَى اللَّهِ بِصِيَامِ النِّهَارِ، وَلَا بِقَيَامِ اللَّيْلِ، وَالتَّخْلِيطِ فِيمَا بَيْنَ ذَلِكَ،
وَلَكِنَّ تَقْوَى اللَّهِ تَرْكُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ، وَأَدَاءُ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ
ya'ni: “Kunduzlarini ro'za tutib, kechalarini namoz o'qib, boshqa payt gunohni sodir etish Allohga taqvo qilish emas. Haqiqiy taqvo – Alloh harom qilgan narsani tark etish, U Zot buyurgan narsani bajarishdir” (“Az-Zuhdul kabir” kitobi).
Taqvodor kishi qancha savobli amal qilsa ham uni oz deb biladi. Ana o'shanda qilgan ezgu amallari qabul bo'lishga yaqin bo'ladi. Unvonul bayon kitobida quyidagi hikmat yozilgandir:
إِكْمَالُ الْعَمَلِ اِسْتِقْلاَلُهُ
ya'ni: “Amalni mukammal qilish – uni oz sanash bilan bo'ladi”.
Demak, taqvodor kishi qancha savobli-ezgu amallarni mukammal qilsa ham oxirida “Bu amalni a'lo darajada bajara olmadim, mendan boshqa kishi bo'lganda bu ishni juda chiroylik va mukammal bajarar edi” deb qo'yishi – amalidan g'ururlanishni ketkazadi. Natijada, ado etgan amalning savobini yo'qqa chiqaradigan narsalardan omonda bo'ladi.
Muhtaram azizlar! Taqvo oxirat safari uchun eng yaxshi ozuqadir. Kumayl ibn Ziyod rivoyat qiladilar: “Hazrati Ali raziyallohu anhu bilan birga Jabbon qabristoni yonidan o'tib qolganimizda, u kishi qabristonga qarab: “Ey qabrlarda yotganlar, ey qorong'uliklarda yolg'iz qolganlar, sizlarda nima gap? Bizdan so'rasangiz, mollaringiz taqsimlandi, bolalaringiz etim qoldi, xotinlaringiz boshqa turmush qurishdi. Bizda ana shunday xabarlar. Sizlarda qanday xabarlar bor?” – deb so'radilar. So'ngra menga qarab: – Ey Kumayl, agar ularga javob qilish uchun izn berilganida: “(oxirat safariga) ozuqa olib keling, eng yaxshi ozuqa taqvodir”, deb aytishgan bo'lar edi, – dedilar. Keyin esa yig'lab, bunday dedilar: “Ey Kumayl, qabr amallar sandig'idir. Buni faqat o'lganingdan so'ng bilasan...”.
Imom Abu Lays Samarqandiy “Mukoshafatul qulub” asarida shunday deganlar: “Allohdan qo'rqishning alomati etti narsada namoyon bo'ladi”. Ular:
Muhtaram jamoat! Taqvoning samarasi kishining o'ziga va farzandlarining solih insonlar bo'lib etishishiga albatta ta'sir qiladi. Bunga o'tgan salafi solihlarimizdan juda ko'plab misollar keltirish mumkin. Masalan, buyuk muhaddis olim Abdulloh ibn Muborak rahimahullohni olib qarasak, u zot ilm, fazilat va parhezkorlikda benazir inson edilar. Imom Navaviy u zot haqlarida: “Abdulloh ibn Muborak hamma ulug'liklarni o'zida jamlagan imomdir” deganlar.
Ushbu buyuk zotning otasi – Muborak juda taqvoli kishi bo'lgan edi. U kishi o'z xojasini bog'ida bog'bonlik qilar edi. Bir kuni xojasi kelib unga: “Shirin anordan olib chiqing” – dedi. Muborak bir daraxtdan anor keltirib beradi. Hojasi uni eb ko'rganda nordon chiqadi. Shunda, “Sizga shirin anor desam, nordon anorni keltiribsiz, shirin anor keltiring” – dedi. Muborak boshqa daraxtdan anor keltiradi. Hojasi uni yorib ko'rganda yana nordon bo'lib chiqadi. Ho'jayinni bundan g'azabi keladi. Bu holat uch bora takrorlanadi. Shundan so'ng Muborakka xo'jayini: “Bir qancha muddatdan beri shu bog'da xizmat qilib, shirin anor qaysi daraxtda, nordon anor qaysi daraxtda ekanini bilmaysanmi?” – dedi. Muborak: “Yo'q” – deb javob berdi. Mavlosi: “Nima uchun” – dedi. Muborak: “Siz menga bu bog'dagi xizmatlarni qil degansiz, anorlaridan eyishimni aytmagansiz. Shuning uchun men qaysi anor shirin va qaysi anor nordonligini bilmayman” deb javob berdi. Shunda, xo'jayini Muborakni parhezkorliklariga qoil qolib: “Men hali mana shunday taqvodor va parhezkor kishini xizmatkor qilib yuribmanmi?” deb, Muborakni xizmatdan ozod qilib, bir soliha qizini Muborakka nikohlab beradi. Mana shu parhezkor juftlikdan buyuk olim va muhaddis Abdulloh Ibn Muborak dunyoga keladilar.
Shunday ekan, har bir kishi nima ish qilishidan qat'iy nazar Alloh taolo ko'rib turganini his qilib, o'zgani haqqidan, ayniqsa xalqning haqini eyishdan o'zini ehtiyot qilish ayni muddaodir. Zero, jamiyatning mulkini ehtiyot qilish, asrash va unga ziyon etkazishdan tayilish lozimdir. Chunki, bir shaxsning mulki uchun bu dunyoda faqat o'sha inson oldida javobgar bo'linsa, jamiyat mulkiga butun xalq oldida javob berishga to'g'ri keladi. Oxiratdagi javobgarligi esa, alamli bo'ladi.
Alloh taolo barchamizni O'zidan qo'rqadigan, taqvodor va parhezkor bandalaridan aylab, dunyo va oxiratimizni obod qiladigan solih amallarga muvaffaq qilsin! Omin!
Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan...” (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.
Joriya oyatning davomini o‘qidi: “...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir...”.
U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.
Joriya oyatning oxirini o‘qidi: “Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.
Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: “(Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay!” (Josiya surasi, 14-oyat).
Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.
Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.
Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.
Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.
Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.
Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.
Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.
So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.
Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.
Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.
So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:
- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.
Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:
- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.
Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.
Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.
Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.