بسم الله الرحمن الرحيم
IJTIMOIY ILLATLAR
(Firibgarlik, o'zgalar molini nohaq eyish)
Muhtaram jamoat! Islom dini shaxsni tarbiyalash va isloh qilishga qanchalik e'tibor qaratgan bo'lsa, jamiyatni isloh qilishga undan ham ko'proq ahamiyat qaratgan. Voqe'likda firibgarlik, o'zgalar molini nohaq eyish kabi illatlar borki, ulardan jamiyatni xalos etish har bir musulmonning burchidir. Bu borada dinimiz ko'rsatmalarini o'rganib, unga amal qilish shubhasiz, yurtimizning gullab-yashnashiga katta hissa qo'shadi. Jamiyat vakillarining o'z vazifalarini suiiste'mol qilib, shaxsiy manfaatlarini birinchi o'ringa qo'yishi, davlat mol-mulkidan noqonuniy foydalanishi, jamiyatning turli jabhalarida o'sish va rivojlanishdan to'xtab qolishi, oddiy xalqning islohotlarga bo'lgan ishonchining yo'qolishi va boshqa shu kabi salbiy oqibatlarga olib keladi.
Taassufki, aksariyati musulmonlardan iborat bo'lgan diyorimizda firibgarlik, o'zgalar molini nohaq eyish kabi ota-bobolarimiz qattiq hazar qilgan gunohlar ro'y berib turibdi.
Holbuki, dinimizda birovning molini aldov, firibgarlik, chuv tushirish yo'li bilan o'zlashtirishdan qattiq qaytarilgan. Qur'oni karimda bu haqda shunday bayon etilgan. Alloh taolo aytadi:
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
ya'ni: “Mol va boyliklaringizni o'rtalaringizda botil yo'llar bilan emangiz. Shuningdek, bila turib, odamlarning haqlaridan bir qismini gunoh yo'l bilan eyish maqsadida uni hukm chiqaruvchilarga havola etmangiz” (Baqara surasi, 188-oyat).
Albatta, zarurat uchun qarz olish yoki sherikchilik bilan shug'ullanish joiz. Biroq, olgan qarzini paysalga solmay qaytarish, sherikchilikda esa xiyonat qilmaslik lozim. Aks holda boshlangan ishlar ortga ketib, kasodga uchrashi tayin. Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar:
"مَنْ أَخَذَ أَمْوَالَ النَّاسِ يُرِيدُ أَدَاءَهَا أَدَّى اللَّهُ عَنْهُ وَمَنْ أَخَذَها يُرِيدُ إِتْلَافَهَا أَتْلَفَهُ اللَّهُ" (رواه الامام البخاري).
ya'ni: “Kim odamlarning molini qaytarib berish maqsadida olsa, Alloh taolo unga yordamchi bo'ladi. Kim odamlarning moliga talofat etkazish (chuv tushirish) uchun olsa, Alloh taolo uning o'zigi talofat etkazadi” (Imom Buxoriy rivoyatlari).
Ayniqsa, savdo-sotiq vaqtida haridorga firib berish, masalan, aybli molni aybini yashirib sotish yoki soxta molni asl mol, deb sotish eng og'ir gunohdir. Quyidagi hadislar bunga ochiq dalil bo'ladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam don sotayotgan odamning yonidan o'tib qolibdilar. Uning doni orasiga qo'l tiqib ko'rsalar, namlanib qolgan ekan. “Bu nimasi?”, deb so'radilar. Sotuvchi: “Ey Rasullulloh, unga yomg'ir tegibdi”, dedi. Shunda Rasullulloh sallallohu alayhi vasallam: “Uni ustiga chiqarib quymaysanmi, odamlar ko'rar edi”, dedilar va:
ﻣَﻦْ ﻏَﺸَّﻨَﺎ ﻓَﻠَﻴْﺲَ ﻣِﻨَّﺎ (رواه الإمام الحاكم).
ya'ni: “Kim bizni aldasa, u bizdan emas”, dedilar (Imom Hokim rivoyatlari). Imom Tabaroniyning rivoyatlarida esa:
ﻭَﺍﻟﻤَﻜْﺮُ ﻭَﺍﻟﺨّﺪِﻳْﻌَﺔُ ﻓِﻲ ﺍﻟﻨّﺎﺭِ (رواه الإمام الطبراني).
ya'ni: “Makr va aldov do'zaxdadir” deganlari ziyoda qilingan.
Demak, aldov, firibgarlik, biror narsani soxtalashtirish musulmonning ishi emas.
O'zgalar molini nohaq eyishning bir misoli poraxo'rlikdir. “Pora” yoki arabcha “rishva” so'zini islom ulamolari quyidagicha ta'riflaganlar: “Pora – kishi haqli bo'lmagan narsasiga erishish yoki zimmasiga lozim bo'lgan narsadan qutulish uchun taqdim etgan mol yoki manfaat”.
Ta'rifdan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin. Birinchidan, pora pul shaklida bo'lishi shart emas ekan. Balki biror ishini qilib berish kabi xizmatlar orqali to'langan narsalarni ham o'z ichiga olar ekan.
Ikkinchidan, pora beruvchining niyati yaxshi bo'lmas ekan. U o'zi haqli bo'lmagan narsaga erishishni, ya'ni etarli ilm va malakaga ega bo'lmasdan oliy o'quv yurti talabasi yoki biror korxona, tashkilotda mansabdor bo'lmoqchi bo'ladi.
Uchinchidan, pora oluvchining buzg'unchiligi esa juda katta ekan. U botil yo'l bilan, oson yo'l bilan mo'may pul topib, haqli bo'lmagan insonlarni yuqori mansablarga ko'tarilishiga sababchi bo'lib, jamiyat taraqqiyotini orqaga ketishida katta hissa qo'shadi.
Islomda elga xizmat qilish eng oliy maqomlardan biri hisoblanadi. Ammo uning asosiy sharti adolat va sidqidil bilan xizmat qilish kerak bo'ladi. Qur'oni karimda bunday deyiladi:
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ ۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
ya'ni: “Albatta, Alloh adolatga, ezgu ishlarga va qarindoshga yaxshilik qilishga buyuradi hamda buzuqchilik, yovuz ishlar va zulmdan qaytaradi. Eslatma olursiz, deb (U) sizlarga (doimo) nasihat qilur” (Nahl surasi 90-oyat).
Odatda ko'pchilik poraxo'rlar porani hadya, sovg'a sifatida berdi, deb gumon qiladigan bo'lib qolgan. Beruvchilar ham ko'ngildan chiqdi, atadik va boshqa chiroyli so'zlar bilan qabih niyatlarini amalga oshirishga odatlanishgan. Shuning uchun ushbu o'rinda hadyani ham ta'riflab o'tish to'g'ri bo'ladi. “Hadya” – birortasiga foydalanishi uchun molni hech qanday evazsiz berish. Hadyani odatda berilayotgan odamning mehrini, muhabbatini qozonish yoki shunchaki uni ehtiromini joyiga qo'yish yoki unga ehson qilish yoki qilgan yaxshiligiga yarasha muomala qilish kabi maqsadlar nazarda tutiladi. Undan biror narsani nohaq undirish niyati bo'lmaydi. Mana shu narsa hadyaning poradan asosiy farqini ko'rsatib turibdi.
Poraxo'rlar shuni yaxshi bilishlari kerakki, ular bu ishlari bilan o'z vazifalariga, davlatga, xalqqa xiyonat qilmoqdalar.
Abu Humayd So'idiy raziyallohu anhu rivoyat qiladi:
اسْتَعْمَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا مِنَ الْأَسْدِ، يُقَالُ لَهُ: ابْنُ اللُّتْبِيَّةِ - قَالَ عَمْرٌو : وَابْنُ أَبِي عُمَرَ - عَلَى الصَّدَقَةِ، فَلَمَّا قَدِمَ قَالَ: هَذَا لَكُمْ، وَهَذَا لِي، أُهْدِيَ لِي، قَالَ: فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَحَمِدَ اللَّهَ، وَأَثْنَى عَلَيْهِ، وَقَالَ: مَا بَالُ عَامِلٍ أَبْعَثُهُ، فَيَقُولُ: هَذَا لَكُمْ، وَهَذَا أُهْدِيَ لِي، أَفَلَا قَعَدَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ، أَوْ فِي بَيْتِ أُمِّهِ، حَتَّى يَنْظُرَ أَيُهْدَى إِلَيْهِ أَمْ لَا؟ وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَا يَنَالُ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنْهَا شَيْئًا إِلَّا جَاءَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَحْمِلُهُ عَلَى عُنُقِهِ بَعِيرٌ لَهُ رُغَاءٌ، أَوْ بَقَرَةٌ لَهَا خُوَارٌ، أَوْ شَاةٌ تَيْعِرُ (رواه الإمام مسلم).
ya'ni: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam sadaqa (zakot) yig'ishda Ibn Lutbiya ismli Baniy Sulaymlik kishining xizmatidan foydalandilar, u zakot yig'ib kelib hisob-kitob berayotganda: “Bu (zakot) sizniki, bunisini esa menga hadya qilishdi”, – dedi. Shunda Nabiy alayhissalom minbarga chiqib: “Nega men yuborgan xizmatchi: “Bu sizga, bunisi esa menga”, – deb aytadi? Otasi yoki onasining uyida qolganda, unga hadya olib kelisharmidi? Mening jonim Uning qo'lida bo'lgan Zotga qasamki, kimki o'ziga tegishli bo'lmagan narsani olsa, Qiyomat kuni elkasida o'kirayotgan tuyani yoki marayotgan sigirni yoki barayotgan qo'yni olib keladi”, deb aytdilar” (Imom Muslim rivoyatlari).
Demak, har bir vazifador kishi uyda o'tirganimda shu “hadya” menga berilarmidi, degan savolga insof bilan javob berib ko'rishi lozim.
Boshqa bir hadisda Adiy ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Kimni biror ishga boshliq qilsag-u, u ignadek narsani yashirsa, Qiyomat kuni omonatga xiyonat qilgani uchun javobgarlikka tortiladi”, dedilar. Shunda al-Ansor qabilasiga mansub qora tanli bir kishi Nabiy alayhissalomning yonlariga kelib: “Ey Allohning Rasuli! Menga topshirgan ishingizni qaytarib oling (ya'ni zakot va sadaqa yig'ish vazifasini)”, deb aytdi. Rasuli akram alayhissolatu vasallam: “Senga nima bo'ldi?” – deb so'raganlarida haligi odam: “Siz shunday-shunday deganingizni eshitdim”, deb javob berdi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Hozir yana qaytarib aytaman, kimni biror ishga boshliq qilsak, oziniyam, ko'piniyam yashirmay olib kelsin. Nimani bersak, uni olsin. Nimadan qaytarsak, uni olishdan o'zini tiysin”, dedilar” (Imom Muslim rivoyatlari).
Joylarda kam ta'minlanganlar, boquvchisini yo'qotganlar, nogironlar va boshqalar kabi aholining nafaqaga muhtoj qatlamiga davlat tomonidan ajratilgan mablag'larini suiste'mol qilish, noqonuniy o'zlashtirish kabi holatlarni eshitib qolamiz. Bu boradagi dinimiz ta'limotlariga qarasak, ularning qanchalik gunoh qilayotganini ko'rishimiz mumkin.
Havla binti Amr raziyallohu anho Payg'ambarimiz alayhissalomdan rivoyat qiladilar: “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Ba'zi bir odamlar Allohning mulki (jamoat pullari)ga xiyonat qiladi. Qiyomat kuni ular jahannamga ravona bo'lishadi” (Imom Buxoriy rivoyatlari).
Poraxo'rlar va ularga ushbu razil maqsadlarini amalga oshirishda ko'maklashayotganlar uchun dinimizda nihoyatda og'ir hukmlar kelgan bo'lib, har qanday musulmon uchun bu o'ta jiddiy ogohlantirishdir.
Abdulloh ibn Umar Rasululloh sallallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar:
لعنَ رسولُ اللَّهِ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ الرَّاشيَ والمُرتشيَ
ya'ni: “Rasululloh pora berganni ham, pora olganni ham la'natladilar” (Imom Ibn Moja rivoyatlari).
Korruptsiya, ya'ni tanish-bilishchilik borasida ham dinimiz ko'rsatmalari qattiq. Bu haqida rivoyat qilingan hadisda Oisha raziyallohu anho aytadilar: “Mahzum qabilasidan bo'lgan bir ayol qarzga narsa olib, uni qaytarmas va tan olmas edi. Jinoyati isbotlangach, Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam unga jazo berishni buyurdilar. Ayolning qarindosh-urug'lari Usoma ibn Zaydning oldiga kelib, jazoni yumshatishni iltimos qilishdi. Usoma Payg'ambarmiz sallallohu alayhi vasallamga ayol haqida gapirgan edi, u zot sallallohu alayhi vasallam: “Ey Usoma, Alloh azza va jallaning had(jazo) laridan biri borasida ham o'rtaga tushasanmi?”, dedilar. So'ng odamlarga o'tgan qavmlar agar oralarida sharafli, obro'li kishilar jinoyat qilsa, avf etib, zaif kishi jinoyat qilsa, jazolaganlari sababli halok bo'lganlarini aytdilar. Yana qasam ichib aytdilarki, agar qizlari Fotima jinoyat qilsa ham, jazosiz qolmaydi. Keyin jinoyatchiga jazo berildi” (Imom Muslim, Imom Ahmad va Imom Nasoiy rivoyatlari).
Dinimizda pora berganni ham olganni ham baravar azobga duchor bo'lishi xabari berildi. Bundan poraxo'rlikka qarshi kurashish jamiyatning har bir a'zosining burchi deb, xulosa qilish mumkin.
Alloh taolo barchamizni haq yo'lda sobitqadam qilsin, jamiyatimizni turli illat va balolardan asrasin! Omin!
Hurmatli imom-domla! Kelasi juma ma'ruzasi “Hikmatning boshi – Allohdan qo'rqishdir” haqida bo'ladi, inshaalloh.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Ka’ba xizmati va qorovulligi deganda ulug‘ Ka’baga xizmat qilib, uni qulflab ochish tushuniladi. Bu arab tilida «Sidana val xijaba» deyiladi. Birinchi bu narsa Ismoil alayhissalom qo‘llarida bo‘lgan. Keyin o‘g‘illari Sobit va uning bolalariga o‘tgan. So‘ngra tog‘alari qo‘lida, ya’ni Jurhumda bo‘lgan. So‘ngra Kusay ibn Qilob qo‘liga yetib kelgunicha Xuzo’ada bo‘lgan. Qusay ibn Qilob Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning to‘rtinchi bobolaridir. Hijriy sakkizinchi yili Makka fath bo‘lganidan keyin Payg‘ambar alayhissalom Usmon ibn Talhadan Ka’baning kalitini so‘radilar-da, Ka’bani ochib, unga kirib chiqdilar, so‘ng: «Ogoh bo‘ling! Har bir johiliyatdagi qon yoki mol, yo obro‘-e’tibor mana bu ikki oyog‘im ostidadir. Lekin hojilarning xizmati va Ka’ba qorovulligi unday emas. Men uni johiliyatda kim boshqargan bo‘lsa, o‘sha kishida qoldirdim», deb quyidagi oyatni o‘qidilar:
«Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» (Niso surasi, 58-oyat).
Keyin Usmon ibn Talxani chaqirib, kalitni unga topshirdilar-da: «Ey Talha farzandlari, mana buni olinglar, u avloddan-avlodga o‘tib, abadiy sizlarda qoladi. Sizlardan uni faqatgina zolimlargina tortib oladi», dedilar («Majma’uz-zavoid»).
Ibn Kasirning ifoda etishlaricha, ko‘pgina mufassirlar quyidagi: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» oyati Usmon ibn Talha haqlarida nozil bo‘lgan, deyishadi. Shu oyatga binoan kalit ularga topshirildi. Usmon vafot etganlarida amakilarining o‘g‘li Shayba oldi, keyin Shaybaning bolalari egalik qilishdi. Mana shu alfozda kattalardan meros bo‘lib qolaverdi. Ular Shaybiylar deb ataladi. Hadisdagi: «Abadiy sizlar u kalitni qo‘lga kiritinglar...» degan gapda Abu Talha bolalarining nasli va Ka’ba qorovulligi qiyomatgacha davom etishiga ishora bordir.
Bu narsa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning boqiy qoluvchi mo‘jizalaridan edi. Chunki Ka’ba qorovulligi eng buyuk va ulug‘ hamda raqobatchilar raqobat qiladigan vazifalardandir. Ayniqsa, hokim va nufuzli kishilar bu narsaga ko‘proq qiziqishadi. Ushbu vazifaning Shayba oilasiga topshirilishi esa qo‘lida yeru osmon mulki bo‘lgan Zot ularni (har xil yomonliklardan) himoya etishiga dalildir.
Hozirgi kunga qadar ham ushbu kalit ana shu axd vakillari bo‘lmish Banu Shayba qo‘lidadir. U kalitning uzunligi 40 sm sof oltin bilan ishlangan, ipakli qutida saqlanadi. U quti har yili kisva fabrikasida tayyorlanadi. Ustiga: «Albatta, Alloh sizlarni omonatlarni o‘z egalariga topshirishga buyuradi...» deb yozib qo‘yilgan. Boshqa tomoniga: «Buni yasashga ikki sharafli haram xodimi Fahd ibn Abdulaziz tomonidan amr etilgan», deb yozib qo‘yilgan.
Ka’ba eshigining qulfi sulton Abdulhamid Usmoniy tomonidan hijriy 1309, milodiy 1891 yili yasalgan eski qulf asosida hijriy 1399, milodiy 1979 yili yangi qulf qayta ishlandi. Bu o‘zgartirish yangi eshikka munosib bo‘ldi. Uni qayta ta’mirlashga ehtiyoj qolmadi. Bu qulfning uzunligi 34 sm Har tomonining eni 6 sm dan. Har bir tomonida sariq misdan bir bo‘lak bor. U tomonlarning uzunligi 8 sm, eni 2 sm Qulfga quyidagi ibora o‘yib yozilgan: «Xolid ibn Abdulaziz oli Saud tomonidan hijriy 1399 yili yasalgan».
"Makka, Ka’ba, Zamzam tarixi,
haj va umra manosiklari" kitobidan.