«Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday ogohlantirdilar: “Boy odamning imkoni bo'la turib qarzini kechiktirishi zulmdir” (Ibn Hajar rivoyati).
Qarzni qaytarishga qodir bo'la turib, uni paysalga solish zulmdir. Ibn Foris rahimahulloh bunday deydi: “Berilishi shart bo'lgan narsani bermaslik – harom. Garchi qarz boydan olingan bo'lsa ham, uni kechiktirish uzr bo'lmaydi”.
Qarzni olgandan keyin uni vaqtida, xushmuomalalik bilan qaytarish lozim. Nabiy alayhissalom: “Sizlarning eng yaxshingiz qarzini go'zal ado etganidir” (Imom Buxoriy rivoyati), deb marhamat qilganlar.
Qarz berganga eng yaxshi mukofot molini o'z vaqtida qaytarib berish hamda qarzdor tomonidan uning haqiga qilingan duodir. Abdulloh ibn Abu Robi'a roziyallohu anhu rivoyat qiladi: «Nabiy alayhissalom mendan qirq ming qarz oldilar. U zotga mol kelganida ularni menga qaytarib berdilar va: “Alloh molingga va ahlingga baraka bersin. Albatta, qarzning mukofoti maqtov va ado etishdir”, dedilar».
Agar qarzdor: “Olgan qarzimni, albatta, qaytarib beraman”, deb harakat qilsa, unga Alloh taolo yordamchi bo'ladi. Ammo niyati o'zgani aldash, molini eb ketish bo'lsa, uning oxiri voydir.
Abu Hurayra roziyallohu anhu rivoyat qiladi: «Payg'ambarimiz alayhissalom: “Kim odamlarning mollarini (qarzga) olib, uni qaytarishni niyat qilsa, Alloh uni ado etishda yordam qiladi. Kim yo'q qilishni niyat qilib olsa, Alloh uni yo'q qiladi”, deb ogohlantirganlar. Bu hadisni har bir qarz oluvchi yodida tutishi kerak.
Juda ko'p insonlar, qarzni istaganlaricha, zarurat bo'lsa ham, bo'lmasa ham olaverishadi. So'ng esdan chiqarib yuborishadi. To'lashni xayollariga ham kelti-
rishmaydi. Mabodo, ba'zisini to'lashsa, uzoq muddatdan keyin haqdor obdon yalingach, qolganini qaytaradi. Ish shu darajaga etadiki, go'yo qarzdor – haqdorga, haqdor – qarzdorga aylanadi.
Shuni yodda saqlash lozimki, Alloh taolo O'z rahmati bilan bandasining shirkdan boshqa barcha gunohlarini kechiradi. Faqat qarzni emas. Bandalar o'rtadagi o'zaro haqlarini bir-birlaridan kechmagunlaricha, Alloh taolo kechmaydi.
Manbalar asosida Buxoro viloyati
Romitan tumanidagi “Mullo Narze”
jome masjidi imom-xatibi
Sunnat FAHRIYeV tayyorladi.
“Hidoyat” jurnalining 3-sonidan olindi
وحدثنا إسحاق بن إبراهيم بن جبلة نا عبيد الله بن موسى أنا إسرائيل، عن سماك أنه سمع موسى بن طلحة يحدث عن أبيه قال: مررت مع النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم في نخل فرأى قوما في رءوس النخل يلقحون النخل فقال: ما يصنع هؤلاء؟ قالوا: يجعلون الذكر في الأنثى قال: ما أظن ذلك يغني شيئا فبلغهم ذلك فتركوه فنزلوا عنها فبلغ ذلك النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم فقال: إنما هو ظن ظننته، إن كان يغني شيئا فاصنعوه، فإنما أنا بشر مثلكم وإن الظن يخطئ ولكن ما قلت لكم: قال الله تعالى فلن أكذب على الله عز وجل.
Muso ibn Talha otasidan rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi va ’alaa olihi vasallam bilan birga (Madina) xurmozorlari orasidan o‘tdim. U zot xurmolar ustiga chiqib olib, changlatayotgan odamlarni ko‘rib: “Anavilar nima qilishmoqda?” dedilar.
Odamlar: “(Xurmoning) erkagini urg‘ochisiga qo‘shmoqda”, dedi.
U zot: “Menimcha, undoq qilish biror foyda bermas, deb gumon qilaman”, dedilar.
Haligi odamlarga buning xabari yetib borganda, ular u(changlatish)ni tark qildi va xurmolardan tushdi. Rasululloh sollallohu alayhi va olihi vasallamga bu haqda xabar berilganda: “U mening bir gumonim, agar o‘sha narsa ularga manfaat bersa, uni qilaversin! Albatta, men ham sizlar kabi basharman. Albatta, gumon xato qiladi. Lekin sizlarga “Alloh taolo bunday dedi”, deb biror narsa aytsam, zinhor Alloh azza va jallaga nisbatan yolg‘on so‘zlamayman”, dedilar.
Abu Said Haysam ibn Kulayb Shoshiyning
“Musnadi Shoshiy” asaridan
Davron NURMUHAMMAD