Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyul, 2025   |   20 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:22
Quyosh
05:03
Peshin
12:34
Asr
17:40
Shom
19:59
Xufton
21:32
Bismillah
15 Iyul, 2025, 20 Muharram, 1447

2. BAQARA SURASI, 178–179 OYaTLAR

01.11.2020   5042   4 min.
2. BAQARA SURASI, 178–179 OYaTLAR

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِصَاصُ فِي ٱلۡقَتۡلَىۖ ٱلۡحُرُّ بِٱلۡحُرِّ وَٱلۡعَبۡدُ بِٱلۡعَبۡدِ وَٱلۡأُنثَىٰ بِٱلۡأُنثَىٰۚ فَمَنۡ عُفِيَ لَهُۥ مِنۡ أَخِيهِ شَيۡءٞ فَٱتِّبَاعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَأَدَآءٌ إِلَيۡهِ بِإِحۡسَٰنٖۗ ذَٰلِكَ تَخۡفِيفٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَرَحۡمَةٞۗ فَمَنِ ٱعۡتَدَىٰ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَلَهُۥ عَذَابٌ أَلِيمٞ١٧٨

178. Ey imon keltirganlar, o'ldirilganlar uchun hurga hur, qulga qul, ayolga ayol qasosi sizlarga farz qilindi. Endi kim birodari tarafidan avf etilsa, u holda yaxshilik bilan bo'yin egib, xunini ado etsin. Bu Parvardigoringiz tarafidan engillik va rahmatdir. Shundan keyin ham kim haddidan oshsa, unga alamli azob bordir.

Ushbu oyati karima Islomdagi qasos hukmlari haqida so'z yuritadi. Ibn Abbos roziyallohu anhumo rivoyat qiladilar: "Bani Isroilda o'ldirilgan odam uchun qasos olishar, xun haqi olishmas edi. Alloh taoloning ushbu oyati o'shalar xususida nozil qilingan (Buxoriy rivoyati). "Qasos" so'zi lug'atda "barobarlik, tenglik" ma'nolarini bildiradi. Islom kelmasidan oldin yahudiy va arablarda shunday qoida hukm surardiki, biror nasabli, ulug' odamning quli o'ldirilsa, o'rniga nasabi pastroq ozod kishini o'ldirishar edi. Yana ulug'lardan xotin kishi o'ldirilsa, past tabaqadagilardan er kishi, ulardan bir hur (ozod) o'rniga bulardan ikki hur o'ldirilar edi.

Alloh taolo yuqoridagi oyati karimada bu qoidani man etib marhamat qiladiki, qasddan o'ldirilganlik borasida tenglik lozim, chunki hamma jon (inson) barobardir. Hur o'rniga hur, qul o'rniga qul, ayol o'rniga ayol o'ldirilsin. Bu xususda nasabli-benasabli, amir-g'arib, qul-hur, ayol-er, yosh-qari, xasta-sog', boy-kambag'al – hamma barobardir. "Agar er kishi ayolni yoki hur odam qulni o'ldirsa, qasos olinadimi" deb so'raladigan bo'lsa, bu masalada mazkur oyati karimada biror hukm yo'qdir. Shuning uchun ulamolar bunda ixtilof qilishgan. Mazhabboshimiz Abu Hanifa rahmatullohi alayh Moida surasining 45-oyatidagi "Innan-nafsa bin-nafsi" (ya'ni jonga – jon) jumlasidan va "Al-muslimuna tatakaffaru bi-ahlihim" hadisidan istinbot qilib: "Agar qul qotilning o'z quli bo'lmasa, bu ikki holda ham qasos olinadi", deganlar. Hanafiy mazhabida zimmiyni (Islom mamlakatida ma'lum soliq to'lab yashayotgan g'ayrimuslimni) o'ldirgan musulmondan ham qasos olinadi. Agar o'ldirilganning vorislari afv etishsa, qotildan qasos olinmaydi.

وَلَكُمۡ فِي ٱلۡقِصَاصِ حَيَوٰةٞ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ١٧٩

179. Ey oqillar, sizlarga qasosda hayot borki, shoyad tiyilsangizlar!

"Qasosda hayot bor" jumlasiga kengroq sharh berishga to'g'ri keladi. Ma'lumki, Islom shariati nohaq o'ldirilgan bir yoki bir necha jon uchun qasosni joriy etib, Yer yuzida buyuk islomiy adolatni o'rnatgan. Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg'ambar alayhissalom: "Alloh taoloning Kitobi – qasosdir", deganlar (Buxoriy rivoyati). Qasos ayrimlar o'ylaganiday, qotilga bo'lgan dildagi nafratni qondirish emas, balki inson hayoti muhofazasi yo'lidagi ilohiy amrdir. Chunki shunday yo'l tutilganida bir begunoh insonni o'ldirishga qasd qilgan kimsa qasosni o'ylaydi, o'sha o'ldirmoqchi bo'lgan odamining yaqinlari qasos olish maqsadida o'zini ham o'ldirishlarini bilgani uchun niyatidan qaytadi. Ozchilik qotildan qasos olish ko'pchilik begunohlar jonini saqlab qoladi. Hanafiy mazhabi olimlaridan imom Nasafiyning tafsirida: "Bir guruh kishilar bir kishini nohaq qatl etsa, uning qasosi uchun o'sha guruhning hammasi qatlga mahkum", deyilgan.

Qasosning haqligi haqida chiroyli bir rivoyat bor: "Bir odam qotillik qilib, bir kishini o'ldirdi. Mirshablardan bir amallab qochgan edi, endi o'lganning qarindoshlari uni ta'qib qila boshlashdi. Qotil qocha-qocha Nil daryosi bo'yiga keldi, lekin u erda bir bo'rini uchratib, qo'rqqanidan shoxlari daryoga egilib turgan katta bir daraxtga tirmashib chiqib oldi va qalin shox-novdalar orasiga yashirindi. Ne ko'z bilan ko'rsinki, shundoqqina ro'parasida kattakon bir ilon tebranganicha turibdi. U ilondan qochib, o'zini suvga otdi. Lekin suvda och timsoh o'lja kutib yotgan ekan, uni shu zahoti yutib yubordi".

Tafsiri irfon
Boshqa maqolalar

Ummatimga tahdid qilingan narsa keladi

11.07.2025   5370   4 min.
Ummatimga tahdid qilingan narsa keladi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: صَلَّيْنَا الْمَغْرِبَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ قُلْنَا نَجْلِسُ حَتَّى نُصَلِّيَ الْعِشَاءَ، فَخَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: مَا زِلْتُمْ هَاهُنَا، قُلْنَا: نَعَمْ يَا رَسُولَ اللهِ، قُلْنَا نَجْلِسُ حَتَّى نُصَلِّيَ الْعِشَاءَ، قَالَ: أَحْسَنْتُمْ أَوْ أَصَبْتُمْ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَكَانَ كَثِيرًا مَا يَفْعَلُهُ فَقَالَ: النُّجُومُ أَمَنَةٌ لِلسَّمَاءِ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أُتِيَ السَّمَاءَ مَا تُوعَدُ، وَأَنَا أَمَنَةٌ لِأَصْحَابِي فَإِذَا ذَهَبْتُ أُتِيَ أَصْحَابِي مَا يُوعَدُونَ، وَأَصْحَابِي أَمَنَةٌ لِأُمَّتِي فَإِذَا ذَهَبَتْ أَصْحَابِي أُتِيَ أُمَّتِي مَا يُوعَدُونَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Abu Muso roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Shom namozini o‘qidik. So‘ngra «Xuftonni o‘qigunimizcha o‘tirib turaylik», dedik. Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oldimizga chiqdilar va:

«Hali ham shu yerdamisizlar?» dedilar.

«Ha, yo Allohning Rasuli. Xuftonni o‘qigunimizcha o‘tirib turaylik, dedik», deb javob berdik.

«Yaxshi qilibsizlar» yoki «To‘g‘ri qilibsizlar», dedilar u zot. So‘ngra boshlarini osmonga ko‘tardilar. Ko‘pincha shunday qilar edilar. Ke­yin u zot:

«Yulduzlar osmon uchun omonlikdir. Qachon yulduzlar ketsa, osmonga unga tahdid qilingan narsa keladi. Men sahobalarim uchun omonlikdirman. Qachon men ketsam, sahobalarimga ularga tahdid qilingan narsa keladi. Sahobalarim ummatim uchun omonlikdirlar. Qachon sahobalarim ketsalar, ummatimga ularga tahdid qilingan narsa keladir», dedilar».

Muslim rivoyat qilgan.

Ushbu hadisi sharifda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning masjidlarida bo‘ladigan suhbatlardan birining mazmuni haqida so‘z ketmoqda. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning masjidlari o‘sha paytdagi Islom jamiyatining qalbi – yuragi ekanligi hammaga ma’lum. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning shaxslari musulmonlarga o‘rnak bo‘lganidek, u zotning masjidlari ham o‘zga masjidlarga o‘rnakdir. Islom jamiyatida har bir masjid o‘z qavmidan tashkil topgan kichik jamiyatning tinimsiz urib turgan yuragi bo‘lishi kerak.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam mazkur suhbatda sahobai kiromlarga ajoyib o‘xshatish ila o‘zlarining fazllarini bayon qilib bermoqdalar:

«Yulduzlar osmon uchun omonlikdir».

Yulduzlar osmonda tursalar, osmon omon bo‘ladi. Ular osmonning omonlik ishonchlaridir.

«Qachon yulduzlar ketsa, osmonga unga tahdid qilingan narsa keladi».

Osmonga tahdid qilingan narsa uning nizomining buzilishi va qiyomat qoim bo‘lishidir.

«Men sahobalarim uchun omonlikdirman».

Osmon yulduzlar bilan omon turganidek, sahobai kiromlar ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan tinch-omon yashar ekanlar.

«Qachon men ketsam, sahobalarimga ularga tahdid qilingan narsa keladi».

Sahobai kiromlarga tahdid qilingan narsa ularning oralarida xilof va kelishmovchiliklar kelib chiqishidir.

«Sahobalarim ummatim uchun omonlikdirlar».

Osmon yuduzlar bilan, sahobai kiromlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan tinch-omon yashaganlaridek, Islom ummati ham sahobai kiromlar bilan tinch yashar ekanlar.

«Qachon sahobalarim ketsalar, ummatimga ularga tahdid qilingan narsa keladir».

Islom ummatiga tahdid qilingan narsa havoi nafsga ergashish va molu dunyoga o‘ch bo‘lish kabi nuqsonlarga mubtalo bo‘lishdir.

Ushbu hadisi sharifdan sahobai kiromlarning fazllari qanchalik ulug‘ ekanligini bilib olishimiz kerak. Ana shunday ulug‘ fazl egalari bo‘lgan zotlarni hurmatlash va ulardan o‘rnak olish musulmon ummatining burchidir.


«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi