Sayt test holatida ishlamoqda!
07 Iyul, 2025   |   12 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:14
Quyosh
04:57
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:03
Xufton
21:38
Bismillah
07 Iyul, 2025, 12 Muharram, 1447

09.10.2020 y. Dinimizda meros masalasi

06.10.2020   6178   15 min.
09.10.2020 y. Dinimizda meros masalasi

بسم الله الرحمن الرحيم 

DINIMIZDA MYeROS MASALASI

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي تَوَلَّى بِنَفْسِهِ تَقْسِيمَ الْمِيرَاثِ بَيْنَ الْوَرَثَةِ وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى مَنْ قَالَ "مَنْ تَرَكَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ" وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْنِ اَمَّا بَعْدُ   

Muhtaram jamoat! Ma'lumki, har bir inson, bir kun kelib Allohning qazoi qadariga binoan, o'lim sharbatini tatiydi. Shunday ekan, har bir kishi o'zidan keyin qoladigan mol-mulkning adolat bilan taqsimoti haqida ham o'ylab ko'rishi va merosxo'rlar orasida nizo va yuzko'rmaslik holatlarini imkon qadar oldini olishi zarurdir.

Shariatimizda “marhumning barcha mol-mulki tirik vorislariga o'tishi – meros deyiladi. Meros haqida Alloh taolo Qur'oni karimda shunday marhamat qilgan:

لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ

وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا

ya'ni: “Erkaklar uchun ota-onalari va yaqin qarindoshlari qoldirib ketgan (meros)dan ulush bordir. Ayollar uchun (ham) ota-onalari va yaqin qarindoshlari qoldirib ketgan (meros)dan ulush bordir. Bu ozmi-ko'pmi, farz qilingan ulushdir” (Niso surasi, 7-oyat).

Azizlar! Keyingi vaqtlarda xalqimiz orasida merosni taqsimlashga doir masalalarda ayrim tushunmovchiliklar sodir bo'lmoqda. Natijada merosxo'rlar o'rtasida, aka-uka, opa-singil va qavm-qarindoshlar o'rtasida turli oilaviy nizolar kelib chiqishi kuzatilmoqda. Shunday ekan, har bir mol-mulki bor shaxs tiriklik vaqtida farzandlariga meros taqsimotiga oid masalalarni tushuntirishi va ota-ona vafotidan keyin meros talashib silai rahmni uzmasligi haqida pand-nasihat qilishi darkor.

Shariatimiz ko'rsatmalariga ko'ra, kishi vafot etganidan keyin u qoldirgan mol-dunyoga nisbatan tartib bilan quyidagi to'rt ish bajariladi:

  • Mayyitni kafanlash va dafn qilish. Ya'ni, kishi vafot etgandan keyin undan qolgan mol-mulk birinchi navbatda kafanlash va dafn marosimiga sarflanadi. Bu haqda meros ilmiga oid “Sirojiyya” kitobida shunday deyilgan:

اَلْأَوَّلُ يُبْدَأُ بِتَكْفِيْنِهِ وَتَجْهِيْزِهِ مِنْ غَيْرِ تَبْذِيْرٍ وَلاَ تَقْتِيْرٍ

ya'ni: Mayyitdan qolgan mol-mulk isrof ham, ziqnalik ham qilinmasdan birinchi navbatda uni kafanlash va dafn etishga sarflanadi.

  • Kafanlash va dafndan so'ng mayyit qoldirgan moldan uning qarzlari to'lig'icha ado qilinadi. Bu haqda hazrati Ali raziyallohu anhu shunday deganlar:

أنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَضَى بِالدَّيْنِ قَبْلَ الْوَصِيَّةِ

(رواه الامام الترمذي عن علي رضي الله عنه)

ya'ni: “Albatta, Rusululloh sallallohu alayhi vasallam mayyitning qarzini vasiyatdan oldin deb hukm chiqardilar” (Imom Termiziy rivoyatlari).

Afsuski, gohida qoldirilgan moldan mayyitning qarzlari uzilmasdan merosxo'rlar merosni bo'lib olishadi va bu bilan katta gunohni bo'ynilariga olishadi. Ba'zida qarzdor odam hech qanday mol qoldirmasdan vafot etsa, uni to'lashga farzand yoki boshqa merosxo'rlarini majburlab bo'lmaydi. Lekin shunday holatda qarzni mayyitning nomidan farzandlar yoki boshqa kishi to'lab bersa, qarz ado bo'ladi. Mayyit qarzdan xalos va hisob-kitobi oson bo'ladi.  Qarzni to'lagan kishi esa ulkan savobga erishadi.

3) Mayyitning vasiyatlari, agar shar'an joiz vasiyatlar bo'lsa, ular mayyitni kafanlash, dafn qilish va qarzini to'lashdan qolgan molning uchdan biridan bajariladi. Merosxo'rlarga esa vasiyat qilinmaydi. Chunki ular shunday ham meros oladilar. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam quyidagicha marhamat qilganlar:

إِنّ الله تَبَارَكَ وَتَعَالَى قد أَعْطَى لكُلّ ذِي حَقّ حَقّهُ فَلاَ وَصِيّةَ لِوَارِثٍ

(رواه الامام الترمذي)

ya'ni: “Alloh taboraka va taolo har bir haq egasiga haqini berdi. Meros oluvchiga vasiyat qilish yo'q” (Imom Termiziy rivoyat qilganlar).

Ba'zilar merosxo'riga biror mol-mulk bermoqchi bo'lib, unga vasiyat qiladi. Vasiyat qilingan kishi esa vasiyat qiluvchining vafotidan keyin vasiyat qilingan narsani talab qiladi. Vaholanki, vasiyat bunday holatda durust bo'lmaydi va bu vasiyat o'z-o'zidan bekor bo'ladi. Bu muammoni echimi shuki, kishi o'z merosxo'riga bir narsani bermoqchi bo'lsa, tiriklik paytida vasiyat qilishni o'rniga hadya qilishi kerak. Shu bilan muammo bartaraf bo'ladi, inshaalloh. Shuning uchun har bir mol-mulk egasi vasiyat bilan hadyaning farqiga borib, shunga qarab ish tutmog'i lozim.

Shuni ham unutmaslik kerakki, farzandlarga hadya qilishda adolatli bo'lib, barcha farzandlarni birdek ko'rish kerak. Bu haqda Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam:

"اِتَّقُوا اللهَ وَاعْدِلُوا فِي أَوْلاَدِكُمْ"

(متفق عليه عن النعمان بن بشير رضي الله عنه)

ya'ni: “Allohga taqvo qilinglar va farzandlaringiz orasida adolatli bo'linglar” dedilar (Muttafaqun alayh).

Ushbu hadisga binoan musulmon inson moliyaviy masalalarda o'z farzandlarining barchasini barobar ko'rishi kerak bo'ladi. Agar teng imkoniyatli farzandlarning biriga mol berib, boshqasiga bermasa yoki biriga oz, ikkinchisiga ko'p bersa adolatsizlik bo'ladi.

Agar uzr sababli ota-ona o'z bolalaridan biriga ko'proq, boshqasiga ozroq mol hadya qilsa bo'ladi. Misol uchun, biri bemor, ikkinchisi sog', biri kambag'al, ikkinchisi boy, birining bolalari ko'p, ikkinchisiniki oz.

4) Mayyitning yuqoridagi sarf-xarajatlardan ortib qolgan mol-dunyosi Qur'oni karim, sunnat va ijmo'da ko'rsatilganiga binoan haqdor merosxo'rlarga bo'lib beriladi. Masalan, Qur'oni karimda bunday marhamat qilingan:

وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ

ya'ni: “Agar (merosxo'rlar) aka-uka va opa-singillar bo'lsa, (har) bir erkakka ikki ayol hissasi (berilur)” (Niso surasi, 176-oyat). Boshqa oyati karimada shunday marhamat qilingan:

وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ

ya'ni: “U (xotin)larga sizlar qoldirgan (meros)dan – agar farzandlaringiz bo'lmasa – to'rtdan bir (hissa) tegur. Agar farzandingiz bo'lsa, ularga siz qoldirgan (meros)ning sakkizdan biri tegur”.

Bundan boshqa bir qancha oyati karimalarda kim qancha ulush olishi batafsil bayon qilingan. Shunday ekan, meros taqsimoti oyat va hadislarda zikr qilingan ulushlarga muvofiq amalga oshiriladi. Masalan, bir kishi vafot etdi. Uni xotini, uch o'g'il va bir qiz farzandi bor. Mana shu holatda farzandlar borligi uchun xotinga meros molining sakkizdan bir ulushi beriladi. Qolgan molning barchasi “bir o'g'ilga ikki qiz hissasi” qoidasiga muvofiq  bo'linadi. Farzandlar borligi uchun amakilar va ammalar merosxo'r bo'lmaydilar.

Misol uchun, ushbu suratda vafot etgan kishidan sakkiz million so'm pul qolgan bo'lsa, shuni 1/8 (sakkizdan bir qismi ya'ni bir million so'm) xotinga beriladi. Keyin, qolgan etti qismni har bir o'g'il bolaga ikki hissadan va qiz bolaga bir hissadan beriladi. Ya'ni har bir o'g'il bolaga ikki milliondan va qiz bolaga esa, bir million beriladi (Agar marhumning ota-onasi hayot bo'lsa taqsimot boshqacha shaklda bo'ladi).

Afsuski, hozirgi kunda ba'zi xonadonlarda meros masalasi kishi vafotidan so'ng bir necha yil o'tgandan keyin ko'tarilmoqda. Vaholangki, bu masala aslida dafndan keyin hal qilinishi kerak edi.

Azizlar! Kishi merosdan o'ziga tegadigan haqqini kechishi yoki haqqini olib boshqa merosxo'rga berishi joizdir.

Shuni unutmaslik kerakki, meros taqsim qilinmasdan oldin mayyitning molidan xayri-ehson qilib yubormaslik kerak. Ayniqsa, mayyitning balog'atga etmagan farzandlari bo'lsa, bunday qilishdan nihoyatda ehtiyot bo'lish lozim. Ota yoshlik holida olamdan o'tib, ortidan etim farzandlari qolsa, undan qolgan mol-mulk uning bolalari to balog'atga etgunicha avaylab, saqlab turilishi lozim bo'ladi. Lekin ko'pincha mayyitning xotini yoki ota-onasi bu mol-mulkni shariat ko'rsatmasiga nomuvofiq sarflab yuborishadi. Alloh taolo bundan ogohlantirib shunday degan:

إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا

ya'ni: “Yetimlarning mol-mulklarini zulm yo'li bilan eydigan kimsalar, albatta, qorinlarida olov egan bo'lurlar va albatta, do'zaxda kuygaylar” (Niso surasi, 10-oyat). Boshqa bir oyatda esa shunday deyiladi:

وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلاً لَّمّاً

ya'ni: “Merosni esa (o'z ulushingizga o'zgalarnikini) qo'shib eyaverasiz” (Fajr surasi, 19-oyat). Mufassirlar oyati karimadagi “qo'shib eyaverasiz” jumlasini halolga haromni, o'zining hissasiga boshqalarning hissasini, ayniqsa ayollar va bolalarning hissasini qo'shib eyish, deb tafsir qiladilar.

Ming afsuski, hozirgi kunda ba'zi aka-ukalar va opa-singillar ota-ona vafotidan so'ng meros talashib elu yurt oldida uyatli holatlarga tushib qolmoqdalar. O'tkinchi dunyoda ana shu hech kimga vafo qilmagan dunyo matosini deb urush-janjallar girdobida qolayotganlarni, bir-birlari bilan yuzko'rmas bo'lib ketganlari ma'lum.

Buning oqibatida dinimizda farz bo'lgan silai-rahm uzilib ketyapti. Silai rahmni uzilishiga ham meros ilmini bilmaslik va unga amal qilmaslik sabab bo'lmoqda. Silai rahmni uzish katta gunohlardan ekani hammamizga ma'lum va mashhurdir. Bir onaning qornidan tushgan farzandlar begona bo'lib ketishi muqaddas dinimiz ta'limotiga, qolaversa, insoniylik tamoyillariga mutlaqo ziddir.

Shunday ekan, har birimiz meros ilmini o'rganib, meros masalasida o'zganing haqqidan hazar qilib, meros taqsimotini esa, ahli ilmlar bilan maslahatlashib va merosga oid kitoblardan foydalanib har bir haqni o'z egasiga etkazishimiz lozim bo'ladi.

Shuningdek, har bir mol-mulk egasi tiriklik paytida o'zgalarning amonatlarini ado qilib, qarzlardan qutilib, vafotidan keyin merosxo'rlarni o'rtalarida nizo chiqmasligiga harakat qilmog'i ayni muddaodir.

Hurmatli azizlar! Ma'ruzamizning fiqhiy masalalar qismini tayammumga bog'liq ba'zi hukmlar haqida suhbatlashamiz.

Tayammum arabcha so'z bo'lib, “qasd qilish”, degan ma'noni bildiradi. Shariatimizda esa poklik hosil qilish uchun pok er jinsini qasd qilish (ya'ni, yuzga va qo'lga surtish)dir. Pok er jinsi deganda -  tuproq, qum, tosh va shu kabilar tushuniladi. Tayammum tahoratning ham, g'uslning ham o'rniga o'tadi.

Tayammum qilish joiz bo'lishi uchun odam suv ishlatishdan ojiz bo'lishi kerak. Suvdan ojiz bo'lish turlicha bo'lishi mumkin:

- Suv ≈2 km.dan uzoqda bo'lishi;

- suv ishlatsa kasal bo'lishi yoki kasallik ziyoda bo'lishi;

- quduq kabi joydan suv olishga kerakli vositalar bo'lmasa.

Tayammmum quyidagicha qilinadi:

- dastlab tahoratsizlikni ketkazishni niyat qilib, pok tuproqni qasd qiladi; 

- keyin ikki qo'lini pok er jinsiga uradi, qo'llarini yuziga surtadi;

- keyin yana qo'llarini pok er jinsiga uradi va chap qo'l kaftining ichi bilan o'ng qo'lini tirsaklari bilan mash qiladi, o'ng qo'l kaftining ichi bilan chap qo'lini tirsaklari bilan mash qiladi. Bunda qo'llarning hamma joyini mash qilish shart;

Tayammumni tahoratni buzuvchi narsalar buzadi. (“Al-Muxtor”, “Al-ixtiyor”).

Alloh taolo barchamizni to'g'ri yo'lida sobitqadam qilib, meros hukmlariga amal qilishni nasib etsin! Omin!

 

Hurmatli imom-domla! Kelasi juma ma'ruzasi “MOTURIDIYLIK TA_''LIMOTIGA KO'RA IMONNING MOHIYaTI, UNING ASOSLARI VA ShARTLARI” mavsusida bo'ladi, inshaalloh.

 

 

 

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar

Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

04.07.2025   5867   9 min.
Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

عَنْ أَنَسٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ وَأَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، قَالَ: يَا بَنِي النَّجَّارِ، ثَامِنُونِي بِحَائِطِكُمْ هَذَا، قَالُوا: لَا وَاللهِ، لَا نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلَّا إِلَى اللهِ تَعَالَى، أَيْ فَأَخَذَهُ فَبَنَاهُ مَسْجِداً. رَوَاهُ الثَّلَاثَةُ.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasulalloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida va masjid bino qilishga amr qilganlarida:

«Ey Bani Najjor! Men bilan mana bu bog‘ingizni baholashinglar», dedilar.

«Yo‘q! Allohga qasamki, uning bahosini faqat Allohdan so‘raymiz», deyishdi.

Bas, u zot uni olib, masjid qurdilar».

Uchovlari rivoyat qilganlar.

Bu rivoyatda Bani Najjor qabilasining o‘zlariga mulk bo‘lgan bog‘ yerini masjid qurish uchun vaqf qilganliklari haqida so‘z bormoqda.

Bani najjorliklarning bu himmatlari keyin ham barcha zamonlar va makonlarning muxlis musulmonlari tomonidan qo‘llab-quvvatlab kelinmoqda. Masjid uchun hech narsasini ayamaslik yaxshi odat bo‘lib qolgan. Faqat musulmonligini emas, balki odamiyligini ham unutganlargina boshqacha tasarruf qilishi mumkin.

عَنْ عُثْمَانَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ حَفَرَ بِئْرَ رُومَةَ فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَحَفَرْتُهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Usmon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Kim Ruma qudug‘ini kovlasa, unga jannat bo‘lur», deganlarida uni men kovladim».

Buxoriy, Termiziy va Nasaiy rivoyat qilganlar.

Boshqa rivoyatlarda:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida u yerda Ruma qudug‘idan boshqa shirin suvli quduq yo‘q edi. «Kim quduqni sotib olib, o‘z chelagini musulmonlar chelagi bilan birga qilsa, unga jannatda yaxshiroq quduq berilur», dedilar. Shunda men uni o‘zimning asl molimdan yigirma besh yoki o‘ttiz besh ming dirhamga sotib oldim», deyilgan.

U Bani g‘iforlik bir kishining bulog‘i edi. Hazrati Usmon roziyallohu anhu uni quduq qilib kovlatdilar, qurilish qildilar va musulmonlar uchun atab, o‘z chelaklarida ular bilan bir qatorda suv olib, ichib yurdilar.

عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمَّ سَعْدٍ مَاتَتْ، فَأَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: الْمَاءُ، فَحَفَرَ بِئْرًا وَقَالَ: هَذِهِ لِأُمِّ سَعْدٍ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ. وَزَادَ: فَتِلْكَ سِقَايَةُ سَعْدٍ بِالْمَدِينَةِ. وَاللهُ أَعْلَى وَأَعْلَمُ.

Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«U kishi roziyallohu anhu:

«Ey Allohning Rasuli, Ummu Sa’d vafot etdi. Qaysi sadaqa afzal?» dedi.

«Suv», dedilar u zot.

Bas, u quduq qazidi va:

«Bu Ummu Sa’dga», dedi».

Abu Dovud va Nasaiy rivoyat qilganlar va:

«Ana o‘sha Sa’dning Madinadagi suvxonasidir»ni ziyoda qilganlar. Alloh oliy va bilguvchiroqdir.

Ushbu rivoyatdan savobini ma’lum kishiga atab vaqf qilish joizligi kelib chiqmoqda.

O‘sha vaqtda musulmonlar jamoasining ehtiyojiga binoan, shu ish qilingan. Keyinchalik ushbu ma’noda turli vaqflar qilingan. Turar joylar, madrasalar, muhtojlarga maosh bo‘ladigan narsalar vaqf qilingan.

Hozirgi musulmonlar ham bu ishlardan o‘rnak olishlari kerak. Chunki vaqf sadaqai joriya bo‘ladi, undan doimiy ravishda savob yetib turadi.

Dinimizdagi vaqflar tushunchasini hozirgi kundagi xayriya jamiyatlari tushunchasiga o‘xshatish mumkin. Albatta, ikkisi o‘rtasidagi farq juda ham katta. Bu nozik farqlarni ularni sinchiklab o‘rgangan kishilar yaxshi anglab yetishlari mumkin.

A’zolari oliymaqom insoniy fazilatlar sohibi bo‘lgan ummatgina hayotga, taraqqiyotga va dunyoda peshqadam bo‘lishga loyiqdir. Mazkur oliymaqom insoniy fazilatlardan yaxshilik, xayr-ehson va mehru shafqat barq urib turadi hamda ulardan jamiyatdagi barcha tabaqalar bahramand bo‘ladilar.

Musulmonlar xuddi ana shu oliymaqom fazilatlar bilan butun dunyoga yaxshilik urug‘ini sochgan jamoa a’zolaridir. Ular Qur’oni Karim va Payg‘ambarlari Muhammad alayhissalomning hadislarida kelgan butun mavjudotga yaxshilik qilish haqidagi ta’limotlarga amal qilgan holda yaxshilik, xayr-ehson va mehr-shafqat ulashib kelganlar.

Musulmonlarning xayriya ishlarining barchasiga dinimizdagi vaqflar haqidagi ko‘rsatmalar asos bo‘lgan.

Mazkur xayriya ishlarini qilishda barcha musulmonlarga Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning o‘zlari bosh o‘rnak bo‘lganlar. U zot turli kishilar tark qilgan yettita bog‘ni miskinlar, faqirlar va hojatmandlar foydasiga vaqf qilganlar.

Keyin u zotga Hazrati Umar, Hazrati Abu Bakr, Hazrati Usmon, Hazrati Ali, Zubayr ibn Avvom, Mu’oz ibn Jabal kabi sahobalar ergashib, katta miqdordagi vaqflarni qilganlar. Asta-sekin bu xayrli ish kengayib borgan va deyarli imkoni bor bo‘lgan barcha sahoblar vaqflar qilganlar.

Bu haqda ulkan sahobiy Jobir ibn Abdulloh: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muhojir bo‘lsin, ansoriy bo‘lsin, qudrati yetgan sahobalaridan biror kishining sotilmaslik, merosga qolmaslik va hadya qilinmaslik sharti ila o‘z molidan vaqf qilmaganini bilmayman», deydilar.

Keyin kelgan musulmonlar ham bu xayrli ishni sharaf bilan davom ettirdilar. Ular hisobsiz bog‘u rog‘larni, yerlarni, hovli-joylarni va boshqa turli-tuman mulklarni vaqf qildilar. Buning oqibatida hamma taraflarga xayriya muassasalari tarqaldi.

Mazkur vaqflar ikki xil bo‘lgan:

Birinchisi – davlat tomonidan tashkil qilingan vaqflar.
Ikkinchisi – shaxslar tomonidan tashkil qilingan vaqflar.

Xayriya muassasalarining eng birinchilaridan bo‘lgani masjidlardir. Musulmonlar masjid qurishda qadimdan bir-birlari bilan musobaqa qilib kelganlar.


Shuningdek, madrasalar ham bu borada Islom ummatining alohida e’tiborga sazovor ishlaridan biridir.

Vaqflar haqida so‘z ketar ekan, shifoxonalar, mehmonxonalar, zoviya – zikrxonalar, takyalar kabi muhtojlarga atalgan muassasalar haqida alohida ta’kidlash lozim bo‘ladi.

Kambag‘alligi tufayli turar-joy qura olmaydigan, uy sotib yoki ijaraga ololmaydigan oila va shaxslarga atalgan turar-joy vaqflari ham ko‘p bo‘lgan.

Yo‘lovchi va muhtojlarga suv tarqatishga atalgan alohida vaqflar ham hamma joylarda yetarli ravishda bo‘lgan. Kishilarga turli taomlar, non, go‘sht, holva va boshqa narsalarni tarqatadigan xayriya oshxonalari ham juda ko‘p bo‘lgan.

Makkai mukarrama va Madinai munavvaraga haj hamda ziyoratga kelganlarga atalgan takiyalar ham juda ko‘p bo‘lgan. Ulardan hozirga qadar ko‘pchilik foydalanib kelmoqda.

Yo‘lovchilar, ziroatlar, hayvonlar va muhtojlarni suv bilan ta’minlash niyatida hamma joylarda quduqlar qaziydigan vaqflar ham ko‘p bo‘lgan.

Musulmonlarning xayriya ijtimoiy muassasalari qatorida yo‘l va ko‘priklarni tuzatish bilan o‘z xizmatlarini taqdim qiladigan vaqflari ham bo‘lgan.

Tashlandiq va yetim bolalarga atalgan vaqflar ularni yedirish, ichirish, kiyintirish, yashash joyi bilan ta’minlash bilan birga, ularni xatna qildirishga ham katta ahamiyat berganlar.


Shuningdek, ko‘zi ojiz, shol va nogiron kishilarga atalgan vaqflar ularning huzur-halovat ila yashashlari uchun barcha kerakli narsalarni hozir qilganlar.

Qamoqdagilarga yordam beradigan, ularga oziq-ovqat va dori-darmon yetkazib beradigan vaqflar ham bo‘lgan.

Oila qurishda qiynalib qolgan yosh yigit-qizlarga oila qurishda kerakli barcha yordamlarni taqdim qiladigan vaqflar ham hamma joylarda muvaffaqiyat bilan ish olib borganlar.

Emizikli onalarni sut va qand bilan ta’minlaydigan xayriya muassasalari bo‘lib, bu kabi vaqfni birinchilardan bo‘lib, Salohuddin Ayyubiy tashkil qilgan edi. U kishi Damashq shahri qal’asi darvozalaridan biri yaqinida ikki tarnov qilib, biridan sut, ikkinchisidan qandli suv oqib turadigan qilgan edi. Onalar har haftada ikki marta kelib, bolalari uchun sut va qandli suv olib ketar edilar.

Idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yordam beradigan vaqflar o‘yinqaroqlik qilib, idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yangi idish berar edilar. Bolalar esa yangi idishlarni olib, xuddi hech narsa bo‘lmagandek, ota-onalari huzurlariga bemalol boraverar edilar.

Musulmonlarning xayriya tashkilotlaridan hamma barobariga foyda topar edi. Hatto qarovsiz qolgan hayvonlarga yordam beradigan xayriya tashkilotlari ham turli joylarda o‘z xizmatlarini ado etar edi.


«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi