Bid'at tushunchasi va uning turlari
Jarir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam «Kim Islomda go'zal sunnat paydo qilsa va undan keyin o'sha sunnatga amal qilinsa, unga o'shanga amal qilganlar ajriga o'xshash ajr, ularning ajridan biror narsa noqis qilinmagan holda yozilib turadi. Kim Islomda bir yomon sunnat paydo qilsa va undan keyin o'sha sunnatga amal qilinsa, unga ham o'sha amal qilganlar gunohiga o'xshash gunoh, ularning gunohlaridan biror narsa noqis qilinmagan holda yozilib turadi » dedilar.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning ushbu hadislaridan Islomda sunnat paydo qilish mumkinligini, o'sha paydo bo'ladigan sunnat yaxshimi yoki yomon bo'lishi mumkinligini bilib olmoqdamiz.
Bu narsaga biroz ehtiyot bo'lib yondoshmoq lozim. Ko'pgina kishilar ushbu nozik masalada noto'g'ri tushunchalarga borib qolishlari ham mumkin. Doimo Islom dini mukammal din, unda hayotdagi har bir masalaning echimini topishimiz turgan gap, deymiz. Endi esa, Islomda yaxshi yoki yomon yangilik paydo qilish mumkin, demoqdamiz. Yomon yangilik tushunarli, dinga xilof ish yomon yangilik bo'ladi. Buni hamma qoralaydi. Ammo yaxshi yangilikni qandoq tushunishimiz mumkin? Agar u mumkin bo'lsa, demak, Islomda kamchilik bormi? Yoki yomon ham, yaxshi ham yangilik bo'lishi mumkin emasmi?
Ba'zi bir kishilar oxirgi savolga Islomda yomon ham, yaxshi ham yangilik bo'lishi mumkin emas, deb javob beradilar. Ular o'zlarining bu fikrlariga Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning «har bir bid'at zalolatdir, har bir zalolat do'zaxdadir», degan hadislarini dalil qilib kelitradilar.
«Bid'at» degani esa, «yangi paydo bo'lgan narsa» ma'nosini anglatadi. Hozirgi paytda bizning aholimiz orasida ta'ziyalardagi 20, 40 marosimlari yoki ziyoratlardagi noto'g'ri ishlar va hokazo ishlar bid'atdir. Chunki bu ishlar shariat chegarsidan tashqaridagi ishlar. Noto'g'ri e'tiqoddagi kishilar esa hamma narsa Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam davrlarida qandoq bo'lsa, shunday bo'lishi kerak, deydilar.
Ahli sunna va jamoa mazhabining ulamolari esa ushbu biz o'rgnayotgan hadisi sharif « har bir bid'at zalolatdir» hadisini tafsir qilib kelayotganini aytadilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam “Har bir bid'at zalolatdir» degan hadislarida yomon bid'atni ko'zda tutganlar. Uni ushbu hadisdan tushunib olamiz deydilar. Dastlab Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Har bir bid'at zalolatdir, har bir zalolat do'zaxdadir», deb umumiy ravishda aytdilar. Keyin esa, yangi paydo bo'ladigan narsalar yaxshi yoki yomon bo'lishi mumkinligini ushbu biz yuqorida aytgan hadisi sharifda bayon qilidlar. Demak, «har bir bid'at zalolatdir », hadisida yomon bid'at ko'zda tutilgan.
Endi Islomda yaxshi yangilik paydo qilish mumkin bo'lsa, Islom mukammal din, degan gapimizga to'g'ri keladi, degan savolga o'taylik.
Islom ruhini tushunmaydigan ba'zi kishilar uchun bu kamchilik, nuqson bo'lib tuyulishi mumkin. Lekin aslida esa, bu Islomning barkamolligidandir. Qur'on va sunnatda shariatning ruhi, asosiy qoidalar to'la-to'kis bayon etilgandir. Masalan: Qur'oni karimda faqat harom narsalar zikr etilgan yoki hadisda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam harom narsalarni aytib o'tganlar. Bu chegara – ya'ni qolgani halol degani. Ya'ni qolgan halol narsalar sanab o'tilmadi. Chunki insonga aql berilgan o'zi anglab, o'lchab amal qilaveradi.
Nazirjon Qo'chqarov,
Namangan tumani "Umarboy xoji" jome masjid imom-xatibi
Muhimi qalbdagi narsa, cho‘ntakdagi emas
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamga kelib: «Men qiynalgan kishiman», dedi. Ya’ni, och ekanini bildirdi.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam xotinlaridan biriga ovqat so‘rab odam yubordilar. «U zotni haq ila jo‘natgan zotga qasam ichib aytamanki, uyimda suvdan boshqa hech narsa yo‘q!» dedi u.
Xuddi shunday qilib barcha xotinlariga ovqat so‘rab odam jo‘natdilar. Ularning bari yuqoridagidek javob berdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bu kecha bu odamni kim mehmon qiladi, Alloh unga rahm qilsin», dedilar. Shunda ansorlardan bir kishi turib: «Yo Allohning Rasuli! Uni men mehmon qilaman», dedi. So‘ngra uni uyiga olib ketdi. Borib xotiniga bunday dedi:
— Bu odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mehmonlari. Unga taom hozirla!
Xotin dedi:
— Bolalarimizning ovqatidan boshqa ovqat yo‘q.
Er dedi:
Bolalaringni uxlatib ovqatni olib kel. Mehmon ovqatga qo‘l uzatganida chiroqni o‘chirib qo‘y. Biz qorong‘ida o‘zimizni ovqat yeyayotgandek ko‘rsatamiz. Ammo yemaymiz. Mehmon shunda ozgina ovqatga to‘yadi.
Ular shunday qilib och uxlashdi. Mehmon to‘ydi. Ertalab ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borishgach, u zot dedilar:
— Alloh taolo sizning ishingizdan ajablandi. Siz haqingizda Qur’on nozil qildi:
«Garchi o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham (boshqalarni) o‘zlaridan ustun ko‘radilar. Kim o‘z nafsining baxilligidan saqlansa, unday kishilar ha, ana o‘shalar najot topguvchilardir» (Hashr surasi, 9-oyat).
Dunyo charxpalakdir. Zamon aylanib turadi. Bugun puling bor. Ertaga yo‘q, ishing orqaga ketadi. Bugun faqirsan, ammo ertaga boyib ketishing mumkin. Faqirlik ayb emas, boylik fazilat emas.
Muhimi qalbdagi narsadir, cho‘ntakdagi emas. Muhimi insonning boylik va faqirlik paytidagi axloqidir.
Tasavvur qilyapsizmi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hech bir ayollari uyidan ovqat topilmayapti! U kishi Allohning Rasuli bo‘lish bilan birga davlat rahbari ham edilar. Uylarida suvdan boshqa hech vaqo yo‘g‘-a?!
Faqirlikni uqubat, boylikni esa mukofot deb o‘ylashdan ehtiyot bo‘ling. Dunyo bor-yo‘g‘i imtihon, xolos. Imtihon savollari qanchalar qiyin bo‘lmasin, o‘tirib qolmang.
Aqlli inson boshqalarning hojatini chiqarishga harakat qiladi. Ularni qiyin ahvolda qoldirmaydi. Kishilarga ehson qilganingizda ular o‘zini aybdor va nuqsonli sanashmasin!
Bemor kishining faqirligini bilib qolsangiz, u so‘rashidan oldin ahvolidan xabar olishingiz oqilona ishdir. Ba’zilarning iffati so‘rashdan to‘sadi. In’omning eng afzali insonlarning iffatni ehtirom qilib, obro‘larini muhofaza qilib berilgan in’omdir!
Ehson qilishning ham odoblari bor. Bir kishiga hammaning oldida sadaqa yoki ehson bersangiz, uni xijolatga qo‘yasiz, iffatini jarohatlaysiz, ojizligini yuziga solgandek bo‘lasiz... Bunaqa sadaqa-ehson qilgandan ko‘ra, qilmaganing afzaldir!
Yuqorida keltirilgan ansoriyning odobiga boqing. Ovqati ozligi uchun xotiniga chiroqni o‘chirishni buyurdi. Maqsadi mehmonni xijolat qilmaslik edi. Chiroq yonib turganida mehmon ovqatning kamligini ko‘rib, uyalib, ovqat barchaga yetishi uchun ehtimol to‘yib yeya olmasdi.
Kishilardan noqulaylikni ketkazish ham ularni xotirjam qilishdir. Xotirjam qilish esa, ibodatdir!
«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi