Bugunning talabasi inshoAlloh ertaning ulamosi va din peshvosidir. Shu bois talaba etuk salohiyatga ega bӯlishi uchun ilmga chanqoq va intiluvchan bӯlishi bilan birga har bir ilmni ustoz nazorati ostida ӯta ishonchli manbalar orqali puxta egallashga harakat qilishi lozim. Shu bilan birga mustaqil ӯqiyotgan adabiyotlaridagi nozik masalalarni tӯg'ri tahlil qilaolish kӯnikmasiga ega bӯlishi kerak. Ӯziga shubhali yoxud tushunarsiz bӯlgan ma'lumotlarga duch kelganda shu sohaga aloqador ustozlardan sӯrab, tӯg'risini aniqlab olishi uning ma'naviy toyilishdan, adashish va adashtirishdan salomat bӯlishiga va ilmda kamolot hosil qilishiga sabab bӯladi. Zero, hozirgi paytda din dushmanlari tomonidan jamiyatda fitna tarqatish va musulmonlarni ahli sunna valjamoa aqidasidan ozdirish maqsadida turli vositalardan foydalanilayotgani hech kimga sir emas. Ana shunday vositalar ichida eng xavfli va yashirin vosita tolibi ilmlarni tuzoqqa tushurishdir. Buning uchun talabalar qiziqib ӯqiydigan, osonlashtirilgan diniy adabiyotlar va arab tiliga oid risola va kitoblar ichiga notӯg'ri qarashlarning "urug'"larini ӯta yopiq tarzda ekib ketadilar. Yuzaki ӯqigan paytda bu fikrlar talabaga tӯg'ri bӯlib tuyulishi mumkin. Biroq, masalaga chuqurroq yondashilsa, bitta jumla, hattoki birgina sӯzning ortiga juda katta fitna berkitilganini anglaysiz. Bunga bitta misol keltirib, uni tahlil qilish bilan sӯzimni yakunlayman. Arab tili balog'atiga oid engillashtirilgan bir risolada "atf" qoidasini bayon qilgach quyidagilar zikr qilinadi:
ونحو قوله تعالى وجاء ربك والملك صفا صفا . فلله جل وعلا مجيء وللملائكة مجيء لكن مجيء الله ليس كمثله مجيء فهو مجيء حقيقي يليق بجلاله وكماله سبحانه وتعالى . وأما القول بأنه جاء أمره فتحريف وضلال مبين .
"Va yana Alloh taoloning:
وَجاءَ ربُّكَ والْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا
(Yuzaki tarjimasi: "Va Robbing va farishtalar saf-saf bӯlib keldi". "Fajr" surasi, 22) oyati kabi.
Bas, Alloh tolo uchun ham مجيء (ya'ni, yuzaki ma'nosiga kӯra "kelish") bor, farishtalar uchun ham مجيء (kelish) bor. Lekin biror مجيء Alloh taoloning مجيء si kabi emas. Bas, u (ya'ni Alloh taoloning مجيء si) Ӯzining ulug'ligi va kamoliga munosib bӯlgan haqiqiy مجيء (kelish)dir. Ammo, (Alloh taoloning مجيء sini) "Uning amri keldi" deb aytishga kelsak, bas, bu tahrif (ya'ni Qur'onni ӯzgartirish) va ochiq zalolatdir" (Iqtibos tugadi).
Yuqoridagi fikrlarni ӯqigan talaba agar ahli sunna valjamoaning mutashobih oyatlarni talqin qilishdagi uslubini yaxshi ӯzlashtirmagan bӯlsa, soxta "salafiylik" fitnasiga tushishi va aldanishi ehtimoli katta. Chunki فهو مجيء حقيقي "Bas, u (ya'ni Alloh taoloning مجيء si) haqiqiy مجيء (kelish)dir",
degan gapning tagida juda katta muammo bor. Bu jumhur salafi solihlarning "tafviz" yӯliga tӯg'ri kelmaydi. Qolaversa bu erda xalaf ulamolarimizning ta'vil yӯlini "tahrif (Qur'onni ӯzgartirish) va ochiq zalolat" deb hukm qilingan.
Masalaning tafsiloti quyidagicha:
Salafi solihlar Alloh taologa nisbat beriladigan مجيء sifatidan bu sӯzning lug'atdagi yuzaki-haqiqiy ma'nosi bӯlmish "bir joydan boshqa joyga kӯchish" ma'nosini inkor qilishadi. Chunki Alloh taolo jism emas, U makon tutishdan pok va behojatdir. مجيء dan iroda qilingan ma'noni Allohga havola qilamiz, deyishadi. Bunga kӯra Allohdan kayfiyat tushunchasi inkor qilingan bӯladi. Chunki kayfiyat jismlarning xususiyatlaridan hisoblanadi. Natijada Alloh taoloning مجيء sifati bilan bandaning مجيء si ӯrtasidagi ӯxshashlik haqiqat jihatidan ham inkor qilingan bӯladi.
Soxta "salafiylar"ning
فهو مجيء حقيقي
"Bas, u (ya'ni Alloh taoloning مجيء si) haqiqiy مجيء (kelish)dir",
degan gapining ma'nosi shuki, مجيء ӯzining haqiqiy ma'nosi bӯlmish "bir joydan boshqa joyga kӯchish" ma'nosidadir, lekin kayfiyati bandanikiga ӯxshash emas, ana shu kayfiyatni qandayligini Allohga havola qilamiz, deganidir. Bunga kӯra Alloh taoloning مجيء sida qandaydir kayfiyat bor, bu kayfiyat bandadagi مجيء ning kayfiyatidan farq qiladi, biroq مجيء ning haqiqatida (ya'ni "kӯchish" ma'nosida) bandaniki bilan bir xil, degan xulosa chiqib qoladi. Bu esa مماثلة (ӯzaro ӯxshashlik) hisoblanadi va tashbehni keltirib chiqaradi.
Shu bilan birga bu fikr ostida Alloh taoloni makon tutishga muhtoj, degan buzuq e'tiqod yotadi. Alloh taolo butun olamlardan behojat va barcha aybu nuqsonlardan pokdir.
Soxta "salafiylar" tahrif va ochiq zalolat deb hukm qilgan xalaf ulamolarimizning "Uning amri keldi" deya ta'vil qilish yӯllariga kelsak, aynan shu ma'noda ta'vil qilishni imom Ahmad ibn Hanbaldek ayrim mutaqaddim ulamolar ham quvvatlaganlar. Endi ular kimni zalolatda ayblayotganliklariga bir boqsinlar.
Tavfiq Allohdan.
Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.
– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.
Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.
Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:
– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga tayyormiz.
Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.
Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi.
Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi.