Mazhablarda o'ziga xoslik va fiqhiy qarashlarni turli bo'lishi Quroni karim oyatlari va Hadisi sharifdagi so'zlarni turli manolarga dalolat qilishidir.
Masalan:
Taloq qilingan ayol idda o'tirishi lozimligini hamma biladi. Ammo iddaning muddati haqida bir mazhab ulamolaridan so'rasangiz, uch marta hayz ko'rguncha desa, ikkinchi mazhab ulamolari, uch marta hayzdan poklik muddati o'tishi kerak, deyishadi. Masala bitta bo'lsa, nima uchun javob har xil? Yoki dalillar har xilmi? Dalilga kelsak, ikki tomon uchun ham Allohning: «Val mutallaqotu yatarabbasna bi anfusihunna salasata quru'» - «Taloq qilingan ayollar o'zlariga uch quru' kutadilar», degan oyati karimasidir. Javobning turlicha bo'lishi «quru'» so'zidan kelib chiqqan. Bu so'z arab tilida ikki ma'noni, ham hayz va ham hayzdan poklik ma'nolarini anglatadi. Demak, imomlarning ayrimlari o'sha so'zdan bir hayz ma'nosini olib, iddaning muddati taloqdan so'ng uch hayz ko'rguncha kutish desa, boshqalari poklik ma'nosini olib, iddaning muddati uch marta hayzdan poklik muddatining o'tishi deganlar. Albatta, ulamolar bu ma'nolarni o'zlaricha yoki gapim boshqanikiga o'xshab qolmasin, deb emas, balki qo'shimcha kuchlantiruvchi dalillar asosida olganlar.
Demak, shu va shunga o'xshash sabablar tufayli fiqh ulamolarimiz mazhablarida o'ziga xoslik va turli-tumanliklar kelib chiqqan. Ilm va ufq doirasi etarli kishilar buni oddiy bir holat, turli-tuman insonlar yashaydigan jamiyatda bo'lishi tabiiy va qolaversa, musulmon ummati uchun rahmat deb tushunilgan. Chunki, og'ir ahvolga tushib qolganda bir mujtahidning fatvosida javob topilmasa, ikkinchisinikidan topiladi va hakozo.
Lekin, ming afsuslar bo'lsinki, ba'zi ufq doirasi tor, mutaassiblar bu holatdan janjal va kelishmovchiliklar chiqarishgan va musulmonlarga katta zarar etkazishgan.
Abdurahmonov Muhammadjon
"Hidoya" o'rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Sarmoyangiz umringizdir...
Alloma Ibn al-Javziy o‘zining «Mudahish» nomli kitobiga bunday yozadi:
Bir kishi bor edi, u bozorda muz sotardi. Ovozini chiqarib bunday derdi: “Sarmoyasi erib ketayotgan odamga rahm qilinglar!”.
Bu kishi odamlarning yuragini yumshatib, ulardan muz sotib olishlarini so‘rardi. Chunki u sotadigan muz — vaqt o‘tishi bilan erib ketardi. Agar u muzini tezda sotib ulgurmasa, butun sarmoyasi yo‘q bo‘lib ketadi. Shuning uchun u bor ovozi bilan: “Sarmoyasi erib ketayotgan odamga rahm qiling!”.
Muzlab qolgan suvning har bir tomchisi sizning tark etgan umr lahzangiz kabidir, u endi hech qachon qaytmaydi.
Hayotingizdagi sanoqli kunlardan foydalaning…
Solihlardan biri aytadi: «Men “Asr” surasini yigirma yil o‘qidim, lekin uning ma’nosini tushunmasdim. “Nima uchun Alloh inson tabiatan ziyonda deb aytyapti va buni qasam bilan ta’kidlayapti?” deb o‘ylardim.
Keyin esa Alloh ziyondan najot topganlarni to‘rtta sifat bilan istisno qiladi:
– iymon keltirganlar,
– solih amal qilganlar,
– haqqa da’vat etganlar,
– sabrni tavsiya qilganlar.
Shunda men “Asr” surasidagi qasamning ma’nosini angladim: “Dunyodagi eng katta sarmoya bu – umringiz. Umringizdan o‘tgan har bir lahza erib ketgan muz kabi qaytib kelmaydi. Shuning uchun sarmoyangizni ehtiyot qiling! U siz yashab turgan vaqtdir. Ajal yetishidan avval tiriklik fursatidan foydalaning».
Alloh umrimizni uzun va xotimamizni chiroyli qilsin.
Sarmoyangizni o‘g‘irlayotganlarga e’tibor bering!
Har birimiz sarmoyamiz ya’ni vaqtimizni kim yoki nimalar zoye qilayotganini yaxshi bilamiz.
Allohni zikr qilishdan yoki U Zotga va Rasuliga itoat qilishdan boshqa narsa bilan vaqtni zoye qilmang.
Unutmang, sarmoyangiz — umringiz!
Maqsudali domla QOSIMOV,
Xo‘jaobod tumani “Yetti chinor” jome masjid imom-xatibi.