Mazhab
Mazhablarda o'ziga xoslik va fiqhiy qarashlarni turli bo'lishi Quroni karim oyatlari va Hadisi sharifdagi so'zlarni turli manolarga dalolat qilishidir.
Masalan:
Taloq qilingan ayol idda o'tirishi lozimligini hamma biladi. Ammo iddaning muddati haqida bir mazhab ulamolaridan so'rasangiz, uch marta hayz ko'rguncha desa, ikkinchi mazhab ulamolari, uch marta hayzdan poklik muddati o'tishi kerak, deyishadi. Masala bitta bo'lsa, nima uchun javob har xil? Yoki dalillar har xilmi? Dalilga kelsak, ikki tomon uchun ham Allohning: «Val mutallaqotu yatarabbasna bi anfusihunna salasata quru'» - «Taloq qilingan ayollar o'zlariga uch quru' kutadilar», degan oyati karimasidir. Javobning turlicha bo'lishi «quru'» so'zidan kelib chiqqan. Bu so'z arab tilida ikki ma'noni, ham hayz va ham hayzdan poklik ma'nolarini anglatadi. Demak, imomlarning ayrimlari o'sha so'zdan bir hayz ma'nosini olib, iddaning muddati taloqdan so'ng uch hayz ko'rguncha kutish desa, boshqalari poklik ma'nosini olib, iddaning muddati uch marta hayzdan poklik muddatining o'tishi deganlar. Albatta, ulamolar bu ma'nolarni o'zlaricha yoki gapim boshqanikiga o'xshab qolmasin, deb emas, balki qo'shimcha kuchlantiruvchi dalillar asosida olganlar.
Demak, shu va shunga o'xshash sabablar tufayli fiqh ulamolarimiz mazhablarida o'ziga xoslik va turli-tumanliklar kelib chiqqan. Ilm va ufq doirasi etarli kishilar buni oddiy bir holat, turli-tuman insonlar yashaydigan jamiyatda bo'lishi tabiiy va qolaversa, musulmon ummati uchun rahmat deb tushunilgan. Chunki, og'ir ahvolga tushib qolganda bir mujtahidning fatvosida javob topilmasa, ikkinchisinikidan topiladi va hakozo.
Lekin, ming afsuslar bo'lsinki, ba'zi ufq doirasi tor, mutaassiblar bu holatdan janjal va kelishmovchiliklar chiqarishgan va musulmonlarga katta zarar etkazishgan.
Abdurahmonov Muhammadjon
"Hidoya" o'rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi
Luqmoni Hakimning hikmatli so‘zlaridan
1. Allohga taqvo qilishni tijorat deb bil, shunda u senga molsiz foyda keltiradi.
2. O‘zingni senga muhtoj bo‘lmagan, lekin sen unga muhtoj bo‘lgan kishining o‘rniga qo‘y.
3. Xarsang toshlarni joyidan ko‘chirish, ongsiz odamga anglatishdan osonroqdir.
4. Jannatni talab qilishda oliy himmatli bo‘l.
5. Allohdan shunday umid qilki, u bilan Uning makridan omonda bo‘lma va Allohdan shunday qo‘rqki, u bilan Uning rahmatidan umidsiz bo‘lma.
6. Men hech qachon sukutdan afsuslanmadim. Agar gap kumush bo‘lsa, sukut — oltin.
7. Hikmat kambag‘allarni podsholarning majlislarida o‘tkazgan.
8. “Yo Robbim, meni mag‘firat qil” — deb ko‘p takrorla, zero Allohning bir soati borki, u vaqtda so‘rovchi rad etilmaydi.
9. Kim yolg‘on gapirsa, yuzining suvini (obro‘yi) ketadi, kimning xulqi yomon bo‘lsa, g‘am-tashvishi ko‘payadi.
10. Allohdan qo‘rq, lekin qalbing fojir bo‘laturib, odamlar seni hurmat qilishlari uchun o‘zingni ularga Allohdan qo‘rqadigan qilib ko‘rsatma.
11. Amal faqat yaqiniy ishonch (e’tiqod) bilangina mukammal bo‘ladi, kimning e’tiqodi zaif bo‘lsa, amali ham zaif bo‘ladi.
12. Yolg‘on gapirishdan ehtiyot bo‘l, zero u pishirilgan chumchuq go‘shti kabi ishtahalidir, lekin ko‘p o‘tmay egasini ichini yondiradi.
13. Majlisni ko‘zing bilan ko‘rib tanla, agar Alloh zikr qilinadigan majlis bo‘lsa, u yerda o‘tir. Agar olim bo‘lsang, ilming naf beradi, agar johil bo‘lsang, senga o‘rgatishadi, agar Alloh u majlisga rahmatini nozil qilsa, sen ham shu rahmatdan bahramand bo‘lasan.
14. Qarzdorlikdan ehtiyot bo‘l, chunki u kunduzi xorlik va tunda g‘amdir.
15. To‘qlik ustiga ovqat yemagin — chunki unday taomni yegandan ko‘ra itga tashlagan yaxshiroq.
16. Agar shayton senga shubha va gumon orqali kelsa, uni yaqiniy ishonch va nasihat bilan yeng, agar u tanballik va zerikish tomonidan kelsa, qabr va qiyomatni eslab yeng, agar u xohish va qo‘rquv tomonidan kelsa, unga dunyo tark etiladigan va qoldiriladigan narsadir, deb ayt.
17. Tilingdan chiqqan gaplarga ehtiyot bo‘l, sukut qilgan kishi omonda bo‘ladi, faqat foydasi bor gaplarni gapir.
18. Yuzingni niqoblashdan (ya’ni shubhali qiyofadan) saqlan — chunki, u kechasi odamlarni qo‘rqitadi, kunduzi esa xo‘rlik keltiradi.
19. Men tosh, temir va og‘ir yuklarni ko‘tardim, ammo yomon qo‘shnidan og‘irroq narsani ko‘rmadim.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV