GIYoHVANDLIK-ASR VABOSI
Keyingi asrlarda butun kurrai zaminga keng tarqalgan bir illat bugungi kunda hammamizga tashvish bo'lmoqda. Bu illat – giyohvandlik.
Giyohvandlik nafaqat bu illat bilan shug'ullanuvchilarga, balki butun jamiyatga tahdid soladi. Shuning uchun ham har yili 26 iyun Halqaro giyohvandlikka qarshi kurash kuni deb e'lon qilingan.
Inson uchun eng bebaho boylik – bu sog'lik-salomatlikdir. Uni asrash esa har birimizga omonat qilib berilgan. Islom dinida ham inson joni, aqli va sihat-salomatligini saqlash, muhofaza etish eng muhim maqsadlardan bo'lib hisoblanadi.
Giyohvand moddalarni iste'mol qilish inson kamolotiga, imon-e'tiqodiga xavf xatar solish bilan bir qatorda mustaqil mamlakatimiz rivojlanishi va taraqqiyotiga ham o'ta salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Insonning e'tiqodi kuchli, mustahkam bo'lishi bilan birga tani, jismi ham sog', chiniqqan, har qanday qiyinchilik va mashaqqatlarga bardosh bera oladigan bo'lmog'i lozim. Bu haqda Hazrati janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam shunday deydilar:
“Kuchli, baquvvat mo'min kishi Alloh nazdida kuchsiz mo'mindan ko'ra yaxshiroq va sevimliroqdir”.
Demak, inson Allohga mahbub bo'lish yo'lida sihat-salomatligi va sog'lig'iga katta ahamiyat berishi va uni barcha zararli narsalardan, xususan giyohvandlik, bangilik kabi illatlardan saqlamog'i vojibdir. Zero, Alloh taolo bizlarga O'zining pokiza ne'matlarini in'om qilib, o'sha pokiza ne'matlardangina iste'mol qilishga buyurgan: “Ey insonlar! Yerdagi narsalardan pokiza halol holatda englar! Va Shaytonning izlariga ergashmanglar! Albatta, u sizlarga ochiq dushmandir”. (Baqara. 168)
Giyohvandlik illati bugungi kunda dunyo hamjamiyatining dolzarb muammosiga aylandi. Turli soha mutaxassislari ushbu ijtimoiy muammo bo'yicha ish olib bormoqdalar. Giyohvandlikka qarshi kurashish yuzasidan mahalliy va xalqaro tashkilotlarning barchasi insoniyatni, xususan yosh avlodni bu xatarli balodan saqlab qolish tashvishida keng ko'lamli ishlarni amalga oshirib kelmoqda. Darhaqiqat, bugungi kunda giyohvandlikka qarshi kurashish har birimizning vazifamizdir.
Giyohvandlikning kishilar sog'lig'iga, oilalarga, iqtisodga, odob-ahloqqa, umuman inson hayotining barcha sohalariga solayotgan tahdidi kun sayin, soat sayin ortib bormoqda.
Alloh taolo bu haqda barchalarimizni ogohlantirib, aytadi: “...O'z qo'llaringiz bilan o'zlaringizni halokatga tashlamangiz!” (Baqara. 195)
“O'zingizni o'zingiz o'ldirmang. Albatta, Alloh sizlarga rahmlidir”. (Niso. 29)
Dinimiz ta'limotlarida inson hayoti, sog'lig'iga zarar beradigan, aql-hushini karaxt qiladigan har qanday giyohvand modda u qanday ko'rinishda bo'lishidan qat'iy nazar, zararli deb hisoblanadi.
Giyohvandlik yoki bangilikning boshlanishi va kelib chiqishiga sabab bo'lgan omillar haqida to'xtalganda quyidagilarga e'tibor qilish lozim:
Birinchidan: giyohvand moddalarga moyillik, unga o'rganib qolishlikda shaxsning holatlari ahamiyatlikdir. Masalan, tajanglik, asabiy holatlari, o'zini nazorat qila olmasligi, irodasizligi, o'z talabini qondira olmaslik, ba'zi hayotiy qiyinchiliklarga bardosh bera olmaslik.
Ikkinchidan: yosh avlodni kelgusidagi jismoniy va ma'naviy shakllanishi, asosan oiladagi muhit, ota-onasining kimligi, oilada qanday o'rin egallashiga, er-xotinning o'zaro muomalasiga, farzandining har tomonlama shakllanishida ular olib borayotgan tarbiyaviy ishlarga bog'liq.
Uchinchidan: hayot shuni ko'rsatadiki, yosh avlodning kamol topishida, ma'lum bir foydali yaxshi yoki yomon yo'lga kirishida atrof tevarakdagi o'rtoqlari, oshna-og'aynilari, ayniqsa o'sha muhitdagi o'rtoqlarining ta'siri kattadir.
Shuning uchun oilada, yoshlarning tarbiyasida hamma vaqt ularni qayerda va kimlar bilan birgalikda bo'lishlari, nima ish bilan mashg'ul ekanlari, qanday o'rtoqlari borligini nazorat qilish juda muhimdir.
Inson hayoti, yosh avlod kelajagiga rahna solishi mumkin bo'lgan giyohvandlik-bangilikka qarshi kurashish mustaqil yurtimizning har bir fuqarosi, qolaversa, har birimizning muhim vazifalarimizdan bo'lib hisoblanadi. Zero, jamiyat hayotidagi mavjud har qanday zararli illatni yo'q qilish va uning oldini olish har birimizning vazifamiz, sharafli burchimizdir.
Muhammad Ibragimov,
Namangan shahar “Ismoil Maxdum” jome
masjidi imom xatibi
O‘ng qo‘ling bilan ye!
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qachon birortangiz yesa, o‘ng qo‘li bilan yesin. Qachon birortangiz ichsa, o‘ng qo‘li bilan ichsin. Chunki shayton chap qo‘li bilan yeb, chap qo‘li bilan ichadi», dedilar (Muslim, Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilganlar).
Demak, chap qo‘li bilan yeb-ichgan odam Rohmanning amridan yuz o‘girib, shaytonga ergashgan va uning ishini qilgan bo‘ladi.
Shuning uchun bu masalaga katta e’tibor bilan qaramog‘imiz, farzandlarimizga ham o‘rgatmog‘imiz lozim.
عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِي اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَكَلَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِشِمَالِهِ، فَقَالَ: كُلْ بِيَمِينِكَ، قَالَ: لَا أَسْتَطِيعُ، قَالَ: لَا اسْتَطَعْتَ، مَا مَنَعَهُ إِلَّا الْكِبْرُ، قَالَ: فَمَا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Salama ibn al-Akva’ roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida chap qo‘li bilan taom yedi. Bas, u zot:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar.
«Qodir emasman», dedi u.
«Qodir bo‘lmagin! Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», dedilar u zot. Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi» (Muslim rivoyat qilgan).
Ushbu hadisi sharifdan dinimizda ovqatlanish madaniyatiga qanchalik ahamiyat berilganligini yorqin ko‘rib turibmiz. Albatta, gap ovqatlanishning islomiy madaniyati haqida ketmoqda. Ovqatlanishning islomiy madaniyatlaridan biri o‘ng qo‘l bilan yeyishdir. Har bir musulmon inson bu muhim ishga alohida e’tibor bilan qarashi lozim. Ba’zi bir kishilar bu islomiy madaniyatga rioya qilmasalar, ularni ogohlantirish kerak.
Ushbu rivoyatning qahramoni ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida ovqatlanishning islomiy madaniyatiga rioya qilmay, chap qo‘li bilan taom yeyishga tutindi. Albatta, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bu holga beparvo bo‘lishlari mumkin emas edi. Shuning uchun mazkur odobsiz kishiga ta’lim berib:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar».
Bunday paytda har qanday odam ta’lim beruvchiga tashakkur aytib, o‘zini o‘nglab olishga urinadi. Odob-axloq taqozosi shu. Ammo haligi odam Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga tashakkur aytib, o‘z xatosini tuzatib, o‘ng qo‘li bilan taom yeyishga o‘tish o‘rniga:
«Qodir emasman», dedi».
Ya’ni, bu «Ovqatni o‘ng qo‘li bilan yeya olmayman. Chap qo‘lim bilan yeyaveraman», degani edi. O‘zi noto‘g‘ri ish qila turib, unga mehr ko‘rsatib, xatosini to‘g‘rilab qo‘ygan zot Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga nisbatan bunday betgachoparlik qilgan nobakor har qanday jazoga va qarg‘ishga loyiq edi. Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ochiq-oydin qilib:
«Qodir bo‘lmagin!» dedilar».
Ya’ni, «O‘ng qo‘ling bilan taom yeya olmasang, bir yo‘la yeya olmay qolgin», dedilar. Hamda u yerda hozir bo‘lganlarga tushuntirish uchun:
«Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», deb, qo‘shib qo‘ydilar. Ya’ni, u odam yuqoridagi gapni haqiqatda o‘ng qo‘lida nuqson borligi uchun emas, kibr bilan xatosini tan olishdan bosh tortib aytgan edi.
Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam uni duoibad qildilar. U zot sollallohu alayhi vasallamning duolari joyida qabul bo‘ldi.
«Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi».
Ajab bo‘ldi! Battar bo‘lsin! O‘z foydasini bilmagan, shariat hukmidan ko‘ra o‘zining kibrini ustun qo‘yadiganlar uchun bu ham kam!
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. Chap qo‘l bilan taom yeb bo‘lmasligi.
2. Birovning chap qo‘l bilan yeganini ko‘rgan odam tanbeh berib, o‘ng qo‘l bilan yeyishini eslatib qo‘yishi kerakligi.
3. Diniy hukmlar bo‘yicha nasihat eshitgan odam mutakabbirlik qilmasligi kerakligi.
4. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning duolari darhol qabul bo‘lishi.
«Hadis va hayot» kitobi 16-juz
