Sayt test holatida ishlamoqda!
25 Dekabr, 2025   |   5 Rajab, 1447

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:03
Xufton
18:22
Bismillah
25 Dekabr, 2025, 5 Rajab, 1447

Hayo – ziynatdir

02.08.2020   2806   8 min.
Hayo – ziynatdir

Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) dedilar:

الإِيمانُ بِضْعٌ وستُّونَ شُعْبَةً والحَياءُ شعْبةٌ مِنَ الإِيمَانِ

“Imon oltmishdan ortiq bo‘lakdan iborat. Hayo imonning bir sho‘basidir” (Imom Buxori rivoyati). Boshqa rivoyatda “Imon oltmishdan ortiq yoki yetmishdan ortiq bo‘lakdan iborat”, deyilgan.

“Imon oltmishdan ortiq bo‘lakdan iborat”. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) komil imonni sifatlab, uni shoxlari va hosili ko‘p daraxtga o‘xshatdilar. Chunki daraxtning qadr-qimmati shoxlari va mevasi bilandir. Imonning eng oliy darajasi “La ilaha illalloh”, eng quyi pog‘onasi yo‘ldan ozor beruvchi narsani olib tashlashdir. Imonning asosi tasdiq va iqror bo‘lganidek, daraxtning negizi tanadir. Shox-butoqlari yo‘q daraxt meva ham, soya ham bermaydi. Imon birgina tasdiq va iqrordan iborat bo‘lsa, xuddi daraxtning tanasiga o‘xshaydi. Unday daraxtda na soya, na hosil yo‘q. Masalan, imon sho‘balaridan – namoz, ro‘za, zakot, xaj kabi ulug‘ ibodatlarni daraxtning katta shoxlariga o‘xshatsak, u yirik shabbalardan mayda-mayda novdalar o‘sib, meva beradi va o‘sha katta shoxlar qiymatini oshiradi. Bu, biror ibodatni mukammal ado etish uchun, uning farzlari, vojiblari, sunnatlari va hatto mustahablarini ham o‘z o‘rnida bajarish kerak, deganidir. Mabodo mazkur amallardan birortasi qoldirilsa, ibodat nuqson bilan tugaydi va hokazo.

Ulamolarimiz hadisdagi “biz’un” so‘zi uchdan to‘qqizgacha bo‘lgan adadlarni qamraydi, deyishgan. Shunga ko‘ra, “oltmishdan ortiq” jumlasidan oltmish uchdan oltmish to‘qqizgacha bo‘lgan adadlar tushuniladi. Demak, ana shulardan biri hayodir.

“Hayo imonning bir sho‘basidir”. Hadisi sharifda imonning sho‘balaridan aynan hayo zikr qilindi. Zero, u barcha fazilatlar boshi va imonning qolgan bo‘laklariga undovchi sifatdir. Uning ahamiyati beqiyos. Sharm bandani dunyo sharmandachiligi va oxirat azobidan ogoh etib, ma’siyatlardan to‘sadi. Ulamolar hayoni ta’riflab bunday deyishgan: “Hayo shunday xulqki, u go‘zal amallarni qilishga va yomonliklarni tark etishga undaydi”. Shu bois, dinni o‘rganish, haqni gapirishda hayo qilinmaydi.

Hayo ikki xildir: tug‘ma va kasb qilinadigan. Hadisi sharifda aynan kasb qilinadigan hayo nazarda tutilgan. Chunki tug‘ma hayo inson tabiatida bor. Qachon kishi kasb qilingan sharmni o‘ziga singdirolsa, u bora-bora tabiiy hayoga aylanadi.
Bu borada Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bizga o‘rnakdirlar. U zoti bobarakotda hayoning ikki turi ham mujassam edi. Tug‘ma hayoda chimildiqdagi qizdan ham sharmliroq, kasb qilinadiganida esa, eng yuqori maqomda edilar. Buyuk sahobalardan hazrat Usmon (roziyallohu anhu) ham juda hayoli bo‘lganlar. Hatto u zotdan farishtalar ham uyalgan.

Hayo barcha yaxshiliklar boshidir, u eng go‘zal ziynatdir, imon alomatlaridandir, Allohning sifatlaridan hamda U Zot suygan xulqdir. Shu yuksak fazilatning ketishiga ma’siyatlar sabab bo‘ladi. Sharmning yo‘qolishi barcha yaxshiliklarning ketishi, demakdir. Alloh asrasin, hayosizlik sharmandalikdir. Zero, Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam):

ما كان الحياء في شيء إلا زانه ولا كان الفحش في شيء إلا شانه

“Hayo nimada bo‘lsa, albatta uni ziynatlaydi. Hayosizlik nimada topilsa, albatta uni sharmanda qiladi”, dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).

Imom Navaviy (rahimahulloh) “Sharhi Arba’in”da hayoning imon bilan bog‘liqligini bunday tushuntirganlar: “Haqiqiy hayo shuki, banda birinchi bo‘lib Allohdan chinakam uyalishi lozim. Chunki Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sahobalarga:

اسْتَحْيُوا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَيَاءِ قَالُوا : إِنَّا لَنَسْتَحْيِي مِنَ اللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ ، قَالَ : لَيْسَ ذَاكَ ، وَلَكِنْ مَنِ اسْتَحْيَا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَيَاءِ فَلْيَحْفَظِ الرَّأْسَ وَمَا وَعَى ، وَلْيَحْفَظِ الْبَطْنَ وَمَا حَوَى ، وَلْيَذْكُرِ الْمَوْتَ وَالْبَلاءَ ، وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ تَرَكَ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدِ اسْتَحْيَا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَيَاءِ

“Allohdan chinakam hayo qilinglar”, dedilar.  Ular: “Yo Rasululloh, biz hayo qilamiz, alhamdu lilloh”, deyishdi. Shunda u zot: “Yo‘q, u (namoz o‘qish, ro‘za tutish kabi amallaringiz) haqiqiy uyalish emas. Haqiqiy sharm bosh va undagi (miya, ko‘z, qo‘loq, burun, og‘iz, til kabi) barcha a’zoni (Alloh qaytargan narsalardan) saqlash, qorin va undagi (ozuqa, farj singari) barcha a’zoni (haromdan) tiyish hamda o‘limni va undan keyingi chirish (azob-uqubat)ni eslashdir. Kimki bularga amal qilsa, Allohdan haqiqiy hayo qilibdi”, dedilar (Imom Bayhaqiy rivoyati).

Ko‘zini nomahramlarga qarashdan, qulog‘ini harom gap-so‘zlarni eshitishdan, tilini g‘iybat, yolg‘on, bo‘hton kabi gunohlardan va man qilingan narsalarni iste’mol qilishdan hamda boshqa a’zolarini haromdan tiygan, o‘limni eslab, undan keyingi mashaqqatlarni unutmagan kishigina, gunohga qo‘l urmaydi va har bir amalini oxirati uchun qiladi. Hatto tafakkurini ham dunyo va oxiratga manfaatli amallarga sarflaydi. Zero, Allohdan chinakam hayo qilmagan odam boshqalardan aslo uyalmaydi. Boshqa hadisi sharifda ta’kidlanishicha, Allohdan chinakam hayo qilish, obro‘li odamlardan uyalgandan ko‘ra kuchliroq bo‘lishi kerak.

Ulamolar ta’kidlashicha, haqiqiy hayo ehsonga o‘xshaydi. Ehson nima o‘zi? Sahobalar Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan bu borada so‘rashganida, u zot:

الإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ

“Ehson – Alloh taoloni ko‘rib turganingdek ibodat qilishingdir. Agar U Zotni ko‘rolmasang, U Zot seni ko‘rib turibdi (degan e’tiqodda bo‘lishingdir)”, dedilar. Bu oliy darajaga erishish uchun haqiqiy hayoni o‘zimizda shakllantirishimiz va butun vujudimiz bilan Allohga yuzlanishimiz kerak. Afsuski, ko‘pchiligimiz bundan mahrummiz, g‘aflatdamiz. Imon sho‘basining asoslariga imkon qadar e’tibor beramizu, uning mevalari hisoblanmish hayoga beparvomiz.

Haqiqiy hayoga farz, vojib, sunnat ibodatlarni imqon qadar mukammal bajarish va toqatga yarasha nafl ibodatlar, sunnat hamda nafl ro‘zalar tutish orqali erishiladi. Bu fazilatga yetishmoqchi kishi o‘zini tarbiyalab, hoyu-havasga uchmasdan hayotning mashaqqatlariga sabr qilsagina maqsadga erishadi, inshaalloh. Zero, endigina namoz o‘qiyotgan kishi bilan yillar davomida ibodat qilayotgan odam orasida Yer bilan osmoncha farq bor. E’tibor bersak, birinchi o‘qigan namozimiz bilan hozirgi qilayotgan ibodatlarimizni taqqoslasak, o‘rtada tafovut juda katta. Beixtiyor xayolimizdan: “O‘sha damlar namoz o‘qidim, ro‘za tutdim, deb yurgan ekanman-da”, degan o‘y o‘tadi. Bu degani, Allohga shukrki, haqiqiy hayo sari intilayotganimizdan darakdir.

Xullas, hayo deganda, “uyalish, tortinish” deb tushunmaslik kerak. Shuningdek, faqat avratlarni yopib yurish ham emas, balki shu bilan birga har bir holatda kamida Alloh taoloning ko‘rib turganini his qilib yashash, gunohlardan uzoqda bo‘lish bilan namoyon bo‘ladi. Shu ruhda tarbiyalangan inson birovga, garchi u bilmasa-da, ko‘rmasa-da, xiyonat etmaydi, obro‘sini to‘kmaydi, zulm qilmaydi, haqini toptamaydi. Ichi bilan tashi bir bo‘ladi. Birov bor payda boshqacha, yo‘g‘ida esa boshqacha muomala qilmaydi va hokazo.

Or-nomusli kishi jamoat joylarida ham, yolg‘iz qolganda ham o‘zini bir xil tutadi, o‘zgarmaydi. Odamlar ko‘z o‘ngida qilmagan gunohni Parvardigoridan qo‘rqqani uchun tanholigida ham sodir etmaydi. Shunday sifatga ega odamda salobat paydo bo‘ladi. Viqorli insonni ko‘rgan odam o‘z-o‘zidan uyaladi. Hatto, gunoh qilishga mukkasidan ketgan kishi ham uning oldida ma’siyatdan to‘xtaydi. Hayosizlarda esa, bu fazilat yo‘q. Hatto yoshi ulug‘ bo‘lsa ham, oldida yoshi kichiklar tap tortmasdan fahsh so‘zlarni gapirishadi, odobsizlik qilishadi. Aksincha, yoshi katta sharm-hayosiz kishilar imon-e’tiqodli, uyatchan odam yoniga kelganda, garchi o‘zidan kichik bo‘lsa-da, uning oldida odob saqlaydi.

Shunday ekan, hayoga e’tiborsiz bo‘lmaylik va undan g‘aflatda ham qolmaylik. Shunda ikki dunyo saodatiga erishamiz, inshoalloh. Alloh taolo barchamizni imonda, Islomda sobitqadam qilsin, va haqiqiy hayo bilan ziynatlasin, hech qachon ulardan ayirmasin. Omin!

 

O‘MI matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy rahimahulloh

15.12.2025   6549   10 min.
Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy rahimahulloh

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Milodiy XV asrning yarmiga qadar yer yuzida insonlarni hidoyatga boshlovchi, ularga ilm o‘rgatib, ruhiy tarbiya beruvchi, ichki olamiga go‘zal naqshlar soluvchi, hidoyat mayoqlari bo‘lgan ulamolar, tariqat va tasavvuf murshidlari ko‘p edi. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular birin-ketin boqiy dunyoga rihlat qildilar. Ularning vafotlaridan so‘ng insonlarni nur yuzli zotlarni ko‘rmaslik qo‘rquvi chulg‘ab oldi.

Alloh taoloning va’dasi – haq, bunga aslo shak-shubha yo‘q. Buyuk Robbimiz hech qachon habibi Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatini yordamsiz qoldirmaydi. Darhaqiqat, shunday bo‘ldi ham. Musulmon olami G‘arbiy Panjobdagi Jhang shahridan ufqqa hidoyat mayog‘i bo‘lib ko‘tarilgan oyni ko‘rdi. Uning nuri juda tezlik bilan butun ufqni yoritdi. Qaqrab yotgan dillar rahmat bulutining yomg‘iridan qonib-qonib icha boshladi. Qo‘rquv va noumidlik o‘rnini ishonch va umid egalladi. U ulug‘ zot ulamolar va solihlar suyuklisi, shariat va tariqat piri hazrat Mavlono Pir Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy Mujaddidiy edi.


Tavallud topishlari va yoshlik yillari

Hazrat 1953 yil 1 aprelda Hindistonning Panjob viloyati Jhang shahrida tug‘ilgan. Otasining ismi Alloh Deyeta hofizi Qur’on bo‘lib, Alloh roziligi uchun Qur’ondan dars berardi. Har kuni tahajjuddan keyin Qur’oni karimdan 3-4 pora tilovat qilish odati bor edi. Hazratning volidasi ham obida, soliha, taqvodor ayol edi. U zot onalarini bunlay xotirlaydi: “Men uch yoshimgacha onam bilan birga uxlardim. Kechalari uyg‘onib qolsam, volidam oldimda bo‘lmas edi. Har gal onamni joynamoz ustida tahajjud namozini o‘qiyotganini ko‘rardim. Onam namozini tugatishini ancha kutardim. Namozdan so‘ng yig‘lab uzoq duo qilardi. Onamning tahajjud namozida yig‘laganidek birovning bunchalik ko‘p yig‘laganini ko‘rmaganman. Ba’zan mening ismimni tilga olib, duo qilardi, bundan juda xursand bo‘lib uxlar qolar edim.


Boshlang‘ich ta’lim va tarbiya

Hazratning ta’lim va tarbiyasida u zotning akasi Malik Ahmad Alining hissasi katta bo‘lgan. U kishi qattiqqo‘l va mehribon edi. Hamisha ukalarini yomon xulqli bolalar bilan do‘stlashish va suhbatlashishdan uzoq qilgan.

Mavlono Zulfiqor Ahmad maktab va kollej darslaridan tashqari, Qur’oni karimni to‘liq yod olib, Qur’on hofizi bo‘ldi. Fors va arab tilidagi asarlarni, sarf-nahv (arab tili grammatikasi)ni, ayniqsa, hadisi sharifga doir bir qancha kitoblarni qunt bilan o‘qidi.


Ilohiy muhabbat otashi

Bu davrga kelib hazrat “G‘unyatut tolibiyn”, “Kashful mahjub” va shu kabi kitoblarni o‘qib, juda qattiq ta’sirlanadi. Qalbida muhabbat uchqunlari alanga ola boshlaydi.

Hazratga Shayxul Hadis Mavlono Zakariyo rahmatullohi alayhning “Fazoili zikr” nomli kitobida kelgan bir voqea juda qattiq ta’sir qiladi. Ushbu hikoyada Sirri Saqatiy rahmatullohi alayh aytadi: “Men Jurjoniy hazratlarini quruq talqonni chaynamasdan tanovul qilayotganini ko‘rdim. Shunda men “Axir, bu quvvat bo‘maydi. Non yesangiz-chi”, dedim. Shunda u zot: “Nonni chaynash va talqon yeyish uchun sarflanadigan vaqtni hisoblab chiqib, juda ko‘p vaqt isrof bo‘lishini bildim. Bu vaqtda yetmish marta “Subhanalloh” deb zikr qilish mumkin. Shu bois, yetmish yildan beri non yemayman”, deb javob beradi.

Bu voqea hazratning hassos tabiatiga shu darajada ta’sir etadiki, u zot ertayu kech, har holatda “Subhanalloh” zikrini tilidan tushirmaydi. Buning natijasida hazrat o‘ziga kamgaplik, oz yeyish, kam uxlashni odat qildi. Hazrat ikki yarim yil “Subhanalloh” zikrini tilidan qo‘ymadi. Ikki yil davomida har kun hojat namozini o‘qib Allohdan: “Yo Ilohiy, biror-bir komil piri murshidga uchrashtirgin, uning suhbatini menga nasib etgin”, deb duolar qildi.


Ilohiy rahmat jilvasi

Alloh taolo hech qachon xolis duoni rad qilmagan, qilmaydi ham. 18 yoshida hazrat bilan bog‘liq ajoyib voqea yuz berdi. Mavlono Zulfiqor Ahmad masjidda e’tikofda edi, tahajjud namozidan so‘ng zikrlardan forig‘ bo‘lgach, tong otishiga chamasi bir soatcha vaqt qolganda, joynamoz ustida uxlab qoladi va tushida hazrat Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuni ko‘radi. U zot barmoqlarini hazratning qalbga qo‘yib, “Alloh…”, “Alloh…” “Alloh…”, deydilar. Hazrat uyg‘onib ketadi, butun badani esa titrar edi.


Ustoz tutishlari

Bu voqeadan so‘ng hazrat namoz, zikr, tilovatlarida ajib bir lazzat tuya boshlaydi. Qalbi qattiqroq, lekin yoqimli tarzda ura boshlaydi. Hatto bir necha kun ko‘kslarini bog‘lab yuradi. Oxiri universitetdagi do‘stlari Janob Muhammad Aminga bo‘lib o‘tgan voqeani aytib beradi. U kishi Lohurga borib, Shayx Vajihuddindan maslahat oladi. Unga piri komil Abdulloh rahmatullohi alayhga xat yozishni tavsiya qilishadi. Xatga bir necha kundan keyin bunday mazmundagi javob keladi: “Ma’lum bo‘lgan narsa shuki, sizning qalbingiz ravshan bo‘libdi. Darhol bir ustozdan ta’lim oling, Alloh taolo siz bilan yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi. Agar ustoz tutmasangiz, la’natlangan shayton sizni fitnaga solishi mumkin”.

Bu xatni o‘qigach, hazrat Zulfiqor Ahmad o‘sha davrning mashhur naqshbandiya tariqatining Shayxi Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhning huzuriga borib, u zotni ustoz tutib, ta’lim oladi. Ustozlari vafotidan so‘ng, o‘sha davr naqshbandiya tariqatining yetuk murshidi hazrat Xoja G‘ulom Habibdan ta’lim olishni davom ettiradi.

1983 yil ustozidan xalfalik maqomini oladi va naqshbandiya tariqati asosida insonlarga ta’lim bera boshlaydi. Natijada naqshbandiya tariqatining yetuk shayxlaridan biriga aylanadi.

Albatta, avliyolarning karomatlari haqdir. Bundan bir necha yil oldin Xoja Mavlono Abdulloh: “Alloh sizni sababchi qilib yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi”, degan edi. Hozirgi kunda Shayx Mavlono Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazratning shogirdlari va izdoshlari million nafardan oshib ketdi.

Hazrat zamonamiz muammolarini naqshbandiya tariqatining ta’limotiga ko‘ra, mohirona va zamonaviy misollar bilan tushuntirib beradi. Shayx hazratning nutq va ma’ruzalari diltortar bo‘lib, ruhiy tarbiyani isloh qilishga qaratilgan. Hazratning ma’ruza va suhbatlarini insonlar ko‘zda yosh bilan tinglab, gunohlariga chin ko‘ngildan tavba qilishadi. Eng muhimi, hayotda sunnatga amal qilishni odat tusiga kiritishadi.

Shayx Zulfiqor Ahmad hazratning asarlari kitobxonlar orasida qo‘lma-qo‘l, sevib mutolaa qilinadi. U zot diniy va dunyoviy ilmlarni puxta egallagani, bir necha xorijiy tillarda bemalol ma’ruza qilishi tufayli XXI asrda naqshbandiya tariqati ta’limotlarini nafaqat Osiyo, balki Yevropa va AQSHda ham keng targ‘ib qilmoqda. Hazrat yetmishdan ortiq mamlakatlarga, xususan, bir necha marta O‘zbekistonga ham tashrif buyurgan. U zot safarlarini xotirlab “Lohur se to xake Samarqandu Buxoro” (Lohurdan Samarqand va Buxoro tuproqlarigacha) nomli kitob yozgan.

Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazrat Xoja Muhammad Abdulmolik Siddiyqiyning Qur’on hofizi bo‘lgan kichik qizlariga uylangan. Ulardan ikki o‘g‘il: Mavlono Pir Habibulloh Naqshbandiy va Mavlono Sayfulloh Naqshbandiy dunyoga kelgan.

Ta’lim olgan joylari

– 1967 yil – o‘rta maktab

– 1971 yil – Panjobda o‘rta maxsus ta’lim (kollej)

– 1976 yil – Lohurda elektr muhandisligi ixtisosligi

– 1990 yil – Shvetsiyada o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirgan

Diniy ta’lim yo‘li

– Otasidan Qur’onni to‘liq yod olgan.

– Jomiya Rehmaniya Jahaniya Mandi universitetida hadis fanidan to‘liq hadis davrasida bilim oldi.

– Jomia Qasim ul-ulum Multan universitetida ham hadis fanidan to‘liq hadis davrasida ishtirok etdi.

– 1971 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvuf ta’limotidan Shayx Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhdan saboq oladi.

– 1983 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvufdan hazrat Xoja G‘ulom Habib rahmatullohi alayhdan ta’lim oladi.


Yozgan kitoblari

“Ilohiy ishq”, “Ishqi Rasul”, “Habibimiz hayotlari”, “Suluk darajalari”, “Suluk maqomotlari”, “Naqshbandiya tariqatining zikrlari”, “Naqshbandiya shayxlari silsilasi”, “Dil davosi”, “Qalb xotirjamligi”, “Foydali ilm”, “Namunali ayol”, “Gunohlardan qanday saqlanamiz?”, “Erkak kamolotida ayolning o‘rni”, “Noumid bo‘lmang”, “Imonning ahamiyati”, “Qalbni poklash usullari”, Mag‘firat qilinish shartlari”, “Ayollar uchun islohiy tarbiyalar”, “Turmushning namunali ko‘rinishi”, “Muslima ayollar uchun yo‘riqnoma”, “Tasavvuf va suluk”, “Odobli nasibalidir”, “O‘limga tayyorlanish”, “Lahurdan Buxoro va Samarqand tuproqlarigacha”, “Islomning ayollarga mehribonligi”.

Xulosa o‘rnida shunday deyish mumkin, insoniyat taraqqiyoti tarixida shunday shaxslar bo‘lganki, ularning faoliyati mahalliy, madaniy hudud chegarasidan tashqariga chiqibgina qolmay, balki davrlar chegarasini yorib o‘tib, g‘oyalar rivojlanishida umumjahon jarayonining bir qismiga ham aylangan. Ularning asarlari barcha nodir hodisalar singari avval o‘tganlar tajribalarni eng qimmatli tomonlarini o‘zida gavdalantiradi, jamiyat ilmiy fikri hamda ma’naviy madaniyatning keyingi ko‘p asrlarda sodir bo‘ladigan olg‘a harakatini belgilab beradi. Mana shunday buyuk siymo bu so‘zsiz shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiydir.

Nodir Odinayev  

Maqolalar