وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦٓ إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تَذۡبَحُواْ بَقَرَةٗۖ قَالُوٓاْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُوٗاۖ قَالَ أَعُوذُ بِٱللَّهِ أَنۡ أَكُونَ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِينَ٦٧

67. Eslang, Muso qavmiga: "Alloh taolo sizlarga bir sigir so‘yishni buyurdi" deganida ular: "Sen bizni mazax qilyapsanmi?" deyishdi. Muso: "Johillardan bo‘lib qolishimdan Alloh asrasin", dedi.

Ya’ni, Alloh taolo Muso alayhissalomning qavmiga bir sigir so‘yishni buyurganida qavm istehzo bilan "Sen bizlarni mazax qilyapsanmi?" dediyu o‘zi mazax aralash payg‘ambaridan o‘sha sigirning sifatlarini so‘rayverdi. Alloh taoloning buyruqlarini bajarish o‘rniga ularni taftish qilish, turli savollar berish kabi bema’ni xislatlar johil kimsalarga xos narsa. Agar Bani Isroil bir sigirni ushlab so‘yganida Allohning amrini bajarib, maqsadlari hosil bo‘lardi. Ammo ular tabiatlaridagi sarkashliklariga borib, bunday yo‘l tutishmadi.

Ibn Abbos, Ubayda Salmoniy, Mujohid, Ikrima, Mujohid Sa’diy, Abul Oliya kabi mufassirlarning aytishlaricha, Isroil avlodlari orasida bir keksa kishi bo‘lib, mol-dunyosi behisob esa-da, farzandi yo‘q edi. Uning faqir jiyanlari meros ilinjida boy amakining o‘limini intizor bo‘lib kutishardi. Ulardan birining sabri chidamay, qotillikka qo‘l urdi: o‘z amakisini o‘ldirib, jasadini odamlar yig‘ilib turadigan maydonga yashirincha keltirib tashladi. Ertalab yig‘ilgan olomon bir-biridan gumon qilishga va janjallashishga o‘tdi. Fursatni g‘animat bilgan qotil odamlar oldiga kelib, dod-voy qilishni va qotillikda boshqalarni ayblashni boshlab yubordi. Mojaro kuchayib ketdi. Shunda oqil kishilardan biri: "Katta ko‘chada mojaroni qizitmay, yaxshisi Allohning payg‘ambari Muso alayhissalomning oldiga boringlar, u muammoni hal etib, qotilni aniqlab beradi", dedi. Muso alayhissalomning oldilarida hammadan oldin qotil jiyan paydo bo‘ldi va bo‘lgan voqeani shikoyat qildi. Muso alayhissalom: "Muammo to‘g‘ri hal bo‘lishi uchun qotillik haqida biror narsani bilgan kishi Alloh roziligi yo‘lida guvohlikka kelsin", dedilar. Hech kim guvohlikka kelmagach, hazrati Muso bu muammoni hal etishni Allohning O‘zidan so‘rab, Unga iltijo qildilar. Alloh taolo bir sigir so‘yilishi zarurligini aytdi. Muso alayhissalom buni qavmga yetkazganlarida ular: "Ey Muso, bizni mazax qilyapsanmi?" deya ajablanishdi.

قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَۚ قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ لَّا فَارِضٞ وَلَا بِكۡرٌ عَوَانُۢ بَيۡنَ ذَٰلِكَۖ فَٱفۡعَلُواْ مَا تُؤۡمَرُونَ٦٨

68. Ular: "Parvardigoringga iltijo qil, bizga uning qandayligini bildirsin", deyishdi. "U Zot: "Qari ham, yosh ham bo‘lmagan, o‘rtacha bir sigir", deyapti, bas, sizga buyurilganini bajaringlar", dedi.

Nodon qavm Alloh taoloning amrini so‘zsiz bajarish o‘rniga turli savollar bilan Uning payg‘ambariga murojaat qilaverdi. Sigirni so‘yish o‘rniga uning sifatlarini so‘rashga tushdi. "Parvardigoringdan so‘ra-chi, u sigir qanday bo‘lishi kerak ekan" deya payg‘ambarni qiyin-qistovga olaverdi. Itoatsiz va sarkash kimsalarning qilig‘i shu: "Alloh ibodatni buyurgan" desang, "Men nega ibodat qilishim kerak, shusiz ham qalbim toza, odamlarga yaxshiliklar qilyapman-ku", deb e’tiroz bildirishga tushadi. "Muhtojlarga zakot, sadaqa berish kerak", desangiz, "Nega men o‘zim mashaqqat bilan topgan mol-mulkimni o‘zgalarga indamay berishim kerak", deya qaysarlik qiladi. Bani Isroil qavmi ham Alloh taoloning amriga ko‘ra sigir so‘yish o‘rniga qarshi savollarni beraverdi. Shunda Muso alayhissalom: "Alloh yoshi o‘rtacha bir sigir so‘yaveringlar, deya buyuryapti", dedilar.

قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا لَوۡنُهَاۚ قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ صَفۡرَآءُ فَاقِعٞ لَّوۡنُهَا تَسُرُّ ٱلنَّٰظِرِينَ٦٩

69. Ular: "Parvardigoringga iltijo qil, bizga uning rangi qandayligini bayon etsin", deyishdi. "U Zot ko‘rganlarning ko‘zini quvontiradigan to‘q sariq rangli sigir", deyapti", dedi.

Boshqa itoatsiz kishilar kabi Muso alayhissalomning qavmi u kishining so‘zidan keyin ham Allohning amrini bajarishga kirishmadi. Qaysar qavm sigir topib, so‘yishga shoshilmadi, endi uning rangi qanaqa bo‘lishi kerak, deb so‘rashga tushdi. Bunga javoban Muso alayhissalom: "Parvardigor sigirning ko‘rganlarning ko‘zini quvontiradigan to‘q sariq rangli bo‘lishini buyurdi", dedilar. Bani Isroil Alloh taoloning amrini darhol bajarishga odatlanmagan, nobakor qavmligi avvaldan ma’lum edi. Ammo bu safar ularning sarkashligi hammasidan o‘tib tushdi. Ular dastlab Muso alayhissalomdan sigir so‘yish haqidagi Allohning amrini eshitishlari bilan buni inkor qilish uchun gapni boshqa yoqqa burib, «Bizni masxara qilyapsanmi?» deyishdi. Buyruq ikkinchi marta takrorlanganida esa, so‘yilishi lozim bo‘lgan sigirning umumiy sifatini ta’riflab berishni so‘rashdi. Sigirning umumiy sifati bayon qilib berilib, ilohiy amr uchinchi marta takrorlanganda esa uning rangi haqida savol berishga o‘tishdi. Payg‘ambarni masxaralash uchun har gal yangi bahonalarni keltira boshlashdi, ammo Allohning amrini bajarishga kirishmadi ham.

قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ إِنَّ ٱلۡبَقَرَ تَشَٰبَهَ عَلَيۡنَا وَإِنَّآ إِن شَآءَ ٱللَّهُ لَمُهۡتَدُونَ٧٠

70. Ular: "Parvardigoringga iltijo qil, uning qanday bo‘lishini bildirsin, sigirlar bir-biriga o‘xshash ko‘rinmoqda, bizlar, Xudo xohlasa, to‘g‘ri yo‘lni albatta topamiz", deyishdi.

Bo‘lib o‘tgan voqea bayoniga ko‘ra, o‘sha nohaq o‘ldirilgan qariyaning qotili kim ekanini qavmga bildirish va bu bilan boshlanib ketadigan katta fitnaning oldini olish uchun Alloh taolo O‘z hikmatiga ko‘ra bir chorani iroda qilgan edi. Alloh taolo qotilning sirini fosh qilish uchun o‘ldirilgan shaxsni gapirtirmoqchi bo‘ldi va Bani Isroilga bir sigir topib so‘yishga va o‘sha so‘yilgan sigirning go‘shtidan bir bo‘lak olib, u bilan o‘likni urishga buyurdi. Shunda o‘lik Allohning irodasi bilan tirilib turib, qotil kim ekanini aytib berishi lozim edi. Ammo sarkash qavm payg‘ambarning sigir haqidagi har gapidan so‘ng yangi savol so‘rayverdi, payg‘ambarning sigirning rangi haqidagi gapi ham ularni qoniqtirmadi. Endi yahudiylar sigirning yoshiyu rangi bilan qanoatlanmay, uning boshqa sifatlarini ham so‘ray boshlashdi. Payg‘ambarlarini Alloh taolodan sigirning boshqa sifatlarini ham so‘rashga majburlay boshlashdi.

قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ لَّا ذَلُولٞ تُثِيرُ ٱلۡأَرۡضَ وَلَا تَسۡقِي ٱلۡحَرۡثَ مُسَلَّمَةٞ لَّا شِيَةَ فِيهَاۚ قَالُواْ ٱلۡـَٰٔنَ جِئۡتَ بِٱلۡحَقِّۚ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُواْ يَفۡعَلُونَ٧١

71. (Muso): "U zot: yer haydash, ekin sug‘orishda ishlatilmagan, nuqsonsiz, hech qanday dog‘-dug‘i yo‘q bir sigir" deyapti", dedi. Ular: "Endi to‘g‘ri gapirding", deyishdi. Keyin ular shunday sifatli sigirni topib, uni so‘yishdi. Vaholanki, bu ishni amalga oshira olmasliklariga sal qolgan edi.

Bani Isroilning qaysarona e’tirozlaridan to‘ygan Muso alayhissalom sigirning juda ko‘p sifatlarini aniqlab, qavmga yetkazishga kirishdilar: sigir shunday bo‘lsinki, qo‘shga ham qo‘shilmagan, sug‘orishda ham ishlatilmagan bo‘lsin, hech qanday nuqsoni bo‘lmasin, dog‘-dug‘dan xoli, tekis sariq rangli bo‘lsin!" Savol so‘rayverishning yomon oqibatini ko‘ringki, Alloh buyurishi bilan bir sigirni so‘yishganida, hech qanday tashvish, mojaro yo‘q edi. Endi Alloh taolo tomonidan buyurilgan sifat, yosh, rang va ko‘rinishdagi sigirni topish mashaqqati paydo bo‘ldi. Axtara-axtara oxiri ana shunday sigirni ham topishdi. Muso alayhissalom: "Sigirni so‘yib, bir bo‘lak go‘shti bilan o‘likni urilsa, kim o‘ldirganini o‘zi ko‘rsatib beradi, Alloh taoloning hukmi shu", deydi. Ular shunday qilishgan edi, o‘lik tirilib, o‘z qotilini ko‘rsatib berdi.

وَإِذۡ قَتَلۡتُمۡ نَفۡسٗا فَٱدَّٰرَٰٔتُمۡ فِيهَاۖ وَٱللَّهُ مُخۡرِجٞ مَّا كُنتُمۡ تَكۡتُمُونَ٧٢

72. Bir jonni o‘ldirib qo‘yib, u haqda janjallashganingizni eslanglar. Alloh yashirgan narsangizni oshkor qiluvchidir.

Ey Bani Isroil, o‘sha badavlat kishini o‘ldirib qo‘yib, qotilni topolmay janjallashib yurganingizni bir eslanglar. Agar Alloh taolo yashirgan narsangizni oshkor qilmaganida hammani qotillikda ayblab, gumonda bo‘lib yurgan, qavm ichida ishonchsizlik, shubha, sarosima kuchaygan bo‘lur edi. Parvardigoringiz sizlar yashirmoqchi bo‘lgan narsalarni ana shunday oshkora qiluvchidir. Xuddi shu kabi Uning vahiylarini yashirmoqchi bo‘lganlar yoki shaxsiy manfaatlari yo‘lida ularni o‘zgartirishga jur’at etganlar ana shunday sirlari fosh bo‘lib, el orasida sharmandalikka yuz tutishadi.

فَقُلۡنَا ٱضۡرِبُوهُ بِبَعۡضِهَاۚ كَذَٰلِكَ يُحۡيِ ٱللَّهُ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَيُرِيكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ٧٣

73. Shunda: "Uni sigirning bir bo‘lagi bilan uringlar", dedik. Alloh o‘liklarni shunday tiriltiradi. Shoyadki tushunsanglar, deb sizlarga O‘z qudrati belgilarini ko‘rsatadi.

Isroil avlodlari sigirni so‘yishga so‘yib qo‘yib, endi bu yog‘iga nima qilishni bilmay turishganida Alloh taolo buni ham o‘rgatdi, ya’ni sigirning go‘shtidan bir bo‘lagini kesib olib, u bilan o‘ldirib qo‘yilgan jasadni urish lozimligini bildirdi. Bu bo‘lak sigirning qaysi a’zosi ekani haqida ulamolar: "bir parcha go‘shti", "dumg‘azasi", "ikki kuragi orasidagi payi" kabi turli rivoyatlarni keltirishgan. Bir parcha sigir go‘shti bilan urilgan o‘likni tiriltirgan Parvardigor uchun qiyomatda insonlarni qayta tiriltirish hech qanday qiyinchilik tug‘dirmasligini insonlar bir mulohaza qilib ko‘rishsa, imonlari yanada ziyodalashgan bo‘lur edi.

Alloh insonlarning tafakkur qilishlari uchun o‘liklarni shunday tiriltiradi, U qiyomatda qabrdagi insonlarni hisob-kitob qilish uchun tiriltirib, O‘z dargohida shunday to‘playdi. Har qanday holatda ham o‘liklarni qayta tiriltirish Alloh uchun aslo mashaqqat tug‘dirmaydi. Inson o‘lishi bilan uning oxirat hayoti boshlanadi. Mo‘minlarning o‘limdan keyin tirilib mahshargohda to‘planishlariga, qilgan yaxshi va yomon amallardan hisob berishlariga imon keltirishlari vojibdir. Modomiki, dunyoga kelgan ekanmiz, bu yerda bir qancha islomiy, insoniy vazifalarimizni o‘tashimiz, Alloh buyurganlarini bajarishimiz kerak bo‘ladi. Bunga osiylik qilganlar esa Allohning g‘azabi va jazosiga duchor bo‘ladilar. Oxiratdagi baxtli-saodatli va osoyishta hayot bu dunyodagi qilgan amallarimizga, savobli, xayrli ishlarimizga bog‘liq. Alloh taolo Qur’oni karimda: «Biz sizlarni (yerdan) yaratdik, yana unga qaytarurmiz va sizlarni yana bir bor undan chiqarurmiz» (Toha, 55), degan. Buni inkor qilish Qur’onni inkor etishdir, bu esa kufri mujibdir. O‘limdan so‘ng qayta tirilishga ishonish imon ruknlaridan biridir.