Olimlar O‘rta asr Sharq musulmon mamlakatlarini, tom ma’noda ilm-fan o‘chog‘i va dunyo tamaddun beshigi sifatida e’tirof etishi barchamizga ma’lum. Tadqiqotchilar musulmon ulamolarning serqirra ijodkor va qomusiy olim bo‘lib yetishish sirlari haqida ko‘plab izlanishlar olib borgan.
Emi Milton, Dauning kolleji katta ilmiy tadqiqotchisi (Kembrij). Miltonning so‘zlariga ko‘ra musulmon olami ilm-fan uyg‘onish davri olimlarining o‘zaro chambarchas bog‘liqlik jihatlari bo‘lgan. Deyarli barchalari o‘xshash odatlar va prinsiplar asosida faoliyat yuritgan.
Jumladan, musulmon olimlarining barchalari asosiy ilhom va motivatsiyani Qur’oni karimdan olishgan. Ular uchun Qur’on yo‘l ko‘rsatuvchi vazifasini bajargan. Shuning bilan birga Qur’on musulmon olimlar uchun ilmiy nuqtayi nazardan, zabt etilmagan cho‘qqi, kashf etilmagan ixtiro, o‘rganilmagan olam uchun eshiklarni ochib beruvchi kalit vazifasini ham bajargan.
Eng qiziqig‘i, musulmon olimlarining barchalarida, kunlik hayot tarzi ham juda o‘xshash bo‘lgan. Deyarli barchalari yil davomida uzliksiz yoki qisqa tanafusili ro‘za tutib yurishgan. Shu sabab ularning miya faoliyati asosiy kuchni organizm ehtiyojlariga emas balki ijodiy, ilmiy ishlarga sarflagan.
Bugungi zamonaviy ilm-fan ham tanaga ortiqcha ozuqa kirishi hamda oshqozon, ichak va boshqa hazmda ishtirok etuvchi a’zolarning (jigar, buyrak, o‘t va boshqalar) uzluksiz faoliyati butun tana, bosh miyani kun davomida faqatgina ovqat hazm qilishga mashg‘ul etib qo‘yishini isbotlagan.
Bu hodisani musulmon ulamolar bundang ming yillar avval anglab yetishganlar. Ular yilda bir bor 30 kun ramazon ro‘zasini tutgach undan keladigan foydani boshqa oylarda ham olishga harakat qilishgan.
Inson tanasi shunday murakkab mexanizmki, unga kerakli meyoriy minimal ozuqa berilsa u o‘zini qayta tiklash xususiyatini kuchaytiradi. Natijada butun jism bor kuchini hazm organlariga ishlatmasdan jismoniy dam oladi. Bu vaqtda esa ruh sokinlashib, miya ortiqcha bosim va stresslarsiz faoliyat yuritadi. Shu orqali olimlar miyaning ko‘plab imkoniyatlaridan foydalanadi.
Musulmon olimlar ro‘za tutganda ham shunchaki och yurmagan, bakli o‘zlarini 3 omilga asosan ihotalagan. Bular:
Mazkur odatdan bugungi kun olimlari ham foydalanib kelmoqda.
Mazkur xulosalarni bugungi kun fan olimlari uzoq tadqiqotlardan so‘ng bildirishgan.
Ammo, ro‘zaning foydalarini bizga bir yarim ming yil avval nozil bo‘lgan Qur’oni karimda Alloh taoloshunday ta’kidlab o‘tgan:
“Ey iymon keltirganlar, oldingi o‘tganlar kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shunda taqvodor bo‘lursizlar. U sanoqli kunlardir, sizlardan kim bemor yoki safarda bo‘lsa, boshqa kunlari sanoqni to‘ldirsin. Qodir bo‘lmagan kishilar zimmasida bir miskin taomicha fidya bordir. Kim ixtiyori bilan yaxshilik qilsa, o‘ziga foydadir. Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun yaxshidir. Ramazon oyida insonlarga hidoyat bo‘lgan hamda hidoyat va furqonning ochiq bashorati bo‘lib Qur’on tushirilgan. Kim bu oyga yetsa. ro‘za tutsin. Kim bemor yoki safarda bo‘lsa, boshqa kunlari sonini to‘ldirsin. Alloh sizlarga osonlikni istaydi, qiyinchilikni xohlamaydi. Shuning uchun sanoqni mukammal qilinglar va hidoyat qilgani uchun Allohni ulug‘langlar, shoyadki shukr qilsangizlar” (Baqara surasi 183-185-oyatlar).
“Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun yaxshidir”!
Saidabror Umarov tayyorladi
Shu yil 12 iyul bosh imom-xatib Musoxon domla Abbosiddinov raisligida O‘zbekiston musulmonlari idorasi Namangan viloyat vakilligida hududdagi imom-xatiblar ishtirokida yig‘ilish o‘tkazildi. Unda Namangan viloyati hokimining o‘rinbosari Xotamov Jamshid ishtirok etdi.
Yig‘ilishda 2025 yilning birinchi yarmida amalga oshirilgan ishlar muhokama etilib, kelgusida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlar kelishib olindi.
Yig‘ilishda imomlik sharafli va mas’uliyatli vazifa ekani, bugungi kun imomi zamonga ziyraklik, teran fikr bilan qarashi, o‘z ustida muntazam ishlashi va mo‘min-musulmonlarning ma’naviy-ma’rifiy sohadagi ehtiyojlarini ta’minlash uchun tinimsiz izlanib, xizmat qilishlari zarur ekani alohida qayd etildi.
Shuningdek, imomlar hududlardagi mahallalar bilan muntazam aloqada bo‘lib, hojilar bilan birga yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor qaratish, ilm-ma’rifatga qiziqtirish va yosh avlod kelajagi uchun mustahkam poydevor yaratish, oilalarni tinch-totuv yashashi, farzandlarni bevaqt tirik yetim bo‘lmasligi uchun ajrimlarning oldini olish, keksalarni hurmat qilish, qo‘shnichilik odoblariga rioya qilish, yurt tinchligi va osoyishtaligi uchun barcha birdek mas’ulligi kabilarga alohida e’tibor qaratish ta’kidlandi.
Yig‘ilishda tashkiliy masala ko‘rildi. Norin tumani bosh imom-xatibi va “Haqqulobod” jome masjidi imom-xatibi lavozimida ishlab kelayotgan Kamoliddin domla Hamroqulov vazifasidan ozod etilib, tumandagi “Haqqulobod” jome masjidi imom-noibi lavozimiga o‘tkazildi. Norin tumani bosh imom-xatibi va “Haqqulobod” jome masjidi imom-xatibi lavozimiga Zikrullo domla Umurzoqov tayinlandi.
Shuningdek, Uychi tumanidagi “Xudoyberdi eshon” jome masjidi imom-xatibi Olimxon domla Isaqov, To‘raqo‘rg‘on tumanidagi “Isfahon” jome masjidi imom-xatibi Muhibullo domla Xudoyberdiyev va Yangiqo‘rg‘on tumanidagi “Beshbuloq” jome masjidi imom-xatibi Akmalxon domla Sappanovlarga tuman bosh imom-xatibi lavozimi yuklatildi.
Yig‘ilish yakunida Namangan viloyatida uzoq yillardan beri xizmat qilib kelayotgan, bugungi kunda nafaqa yoshiga yetgan bir guruh imom-xatib va imom-noiblarga vakillik tomonidan tashakkurnoma va qimmatbaho esdalik sovg‘alari topshirildi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Namangan viloyati vakilligi
Matbuot xizmati