Olimlar O‘rta asr Sharq musulmon mamlakatlarini, tom ma’noda ilm-fan o‘chog‘i va dunyo tamaddun beshigi sifatida e’tirof etishi barchamizga ma’lum. Tadqiqotchilar musulmon ulamolarning serqirra ijodkor va qomusiy olim bo‘lib yetishish sirlari haqida ko‘plab izlanishlar olib borgan.
Emi Milton, Dauning kolleji katta ilmiy tadqiqotchisi (Kembrij). Miltonning so‘zlariga ko‘ra musulmon olami ilm-fan uyg‘onish davri olimlarining o‘zaro chambarchas bog‘liqlik jihatlari bo‘lgan. Deyarli barchalari o‘xshash odatlar va prinsiplar asosida faoliyat yuritgan.
Jumladan, musulmon olimlarining barchalari asosiy ilhom va motivatsiyani Qur’oni karimdan olishgan. Ular uchun Qur’on yo‘l ko‘rsatuvchi vazifasini bajargan. Shuning bilan birga Qur’on musulmon olimlar uchun ilmiy nuqtayi nazardan, zabt etilmagan cho‘qqi, kashf etilmagan ixtiro, o‘rganilmagan olam uchun eshiklarni ochib beruvchi kalit vazifasini ham bajargan.
Eng qiziqig‘i, musulmon olimlarining barchalarida, kunlik hayot tarzi ham juda o‘xshash bo‘lgan. Deyarli barchalari yil davomida uzliksiz yoki qisqa tanafusili ro‘za tutib yurishgan. Shu sabab ularning miya faoliyati asosiy kuchni organizm ehtiyojlariga emas balki ijodiy, ilmiy ishlarga sarflagan.
Bugungi zamonaviy ilm-fan ham tanaga ortiqcha ozuqa kirishi hamda oshqozon, ichak va boshqa hazmda ishtirok etuvchi a’zolarning (jigar, buyrak, o‘t va boshqalar) uzluksiz faoliyati butun tana, bosh miyani kun davomida faqatgina ovqat hazm qilishga mashg‘ul etib qo‘yishini isbotlagan.
Bu hodisani musulmon ulamolar bundang ming yillar avval anglab yetishganlar. Ular yilda bir bor 30 kun ramazon ro‘zasini tutgach undan keladigan foydani boshqa oylarda ham olishga harakat qilishgan.
Inson tanasi shunday murakkab mexanizmki, unga kerakli meyoriy minimal ozuqa berilsa u o‘zini qayta tiklash xususiyatini kuchaytiradi. Natijada butun jism bor kuchini hazm organlariga ishlatmasdan jismoniy dam oladi. Bu vaqtda esa ruh sokinlashib, miya ortiqcha bosim va stresslarsiz faoliyat yuritadi. Shu orqali olimlar miyaning ko‘plab imkoniyatlaridan foydalanadi.
Musulmon olimlar ro‘za tutganda ham shunchaki och yurmagan, bakli o‘zlarini 3 omilga asosan ihotalagan. Bular:
Mazkur odatdan bugungi kun olimlari ham foydalanib kelmoqda.
Mazkur xulosalarni bugungi kun fan olimlari uzoq tadqiqotlardan so‘ng bildirishgan.
Ammo, ro‘zaning foydalarini bizga bir yarim ming yil avval nozil bo‘lgan Qur’oni karimda Alloh taoloshunday ta’kidlab o‘tgan:
“Ey iymon keltirganlar, oldingi o‘tganlar kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shunda taqvodor bo‘lursizlar. U sanoqli kunlardir, sizlardan kim bemor yoki safarda bo‘lsa, boshqa kunlari sanoqni to‘ldirsin. Qodir bo‘lmagan kishilar zimmasida bir miskin taomicha fidya bordir. Kim ixtiyori bilan yaxshilik qilsa, o‘ziga foydadir. Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun yaxshidir. Ramazon oyida insonlarga hidoyat bo‘lgan hamda hidoyat va furqonning ochiq bashorati bo‘lib Qur’on tushirilgan. Kim bu oyga yetsa. ro‘za tutsin. Kim bemor yoki safarda bo‘lsa, boshqa kunlari sonini to‘ldirsin. Alloh sizlarga osonlikni istaydi, qiyinchilikni xohlamaydi. Shuning uchun sanoqni mukammal qilinglar va hidoyat qilgani uchun Allohni ulug‘langlar, shoyadki shukr qilsangizlar” (Baqara surasi 183-185-oyatlar).
“Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun yaxshidir”!
Saidabror Umarov tayyorladi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Nihoyat, Makka fath bo‘ldi. Bir paytlar g‘ordan vahiy dahshatidan titrab-qaltirab yolg‘iz tushib kelgan bir nafargina Inson butun bir ummatga aylandi.
Tun zulmatida Quraysh o‘ldirishga qasd qilgan Inson Makkadan sodiq do‘sti bilan Madina tomon chiqib, bir necha yildan so‘ng Makkaning to‘rt darvozasidan kuppa-kunduz kuni g‘olib bo‘lib kirib keldi! Kuraysh esa, o‘sha kuni o‘zlaridan qasos olinishini kutib, u zotning oldida bosh egib o‘tirardi. Ularni nima qildi deb o‘ylaysiz?
U kishini yolg‘onchiga chiqarganlarni, aziyat berganlarni, Ka’ba atrofida sajda qilayotganida ustiga tuyaning eshini (ya’ni, ko‘p kitoblarda " سَلَى جَزُور"ni tuyaning ichak-chavog‘i deb yozishadi. Ustoz Abdul Azim Ziyouddin domla «Nurul yaqiyn» kitoblarida yozgan izohda bunday tushuntirganlar: «Imom Buxoriy rivoyatida سَلَى جَزُور va Muslim rivoyatida سَلَى جَزُور, ya’ni «tuyaning qog‘onog‘ini» deyilgan. Qog‘onoq — homilani o‘rab turuvchi shilliq parda, yo‘ldosh.) ag‘darganlarni, Abu Tolib darasida qamal qilganlarni, u kishini yolg‘onchi, sehrgar, majnun deb ayblaganlarni, so‘ngra u kishini o‘ldirish uchun har bir qabiladan bittadan kishi tanlab, u kishining qoni barchaga tarqalishi uchun birgalikda o‘ldirmoqchi bo‘lganlarni nima qildi deb o‘ylaysiz?
U zot sollallohu alayhi vasallam ulardan qasos olmadilar. Balki ularga: «Boraveringlar, sizlar ozodsizlar!» dedilar!
Abu Bakr roziyallohu anhu uyiga borib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam duo qilishlari va islomga kirishi uchun qartayib qolgan, oyoqlarini ko‘tarishga ham majoli yo‘q otasi Abu Quhofani olib keldi. U hali-hamon iymon keltirmagan edi. Uni ko‘rgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qariyani ovora qilibsan-ku, uni uyida qoldirsang bo‘lmasmidi, biz o‘zimiz uning oldiga borar edik», dedilar.
Abu Bakr roziyallohu anhu aytdi: «Yo Allohning Rasuli! Sizning borishingizdan ko‘ra otam kelishi to‘g‘riroqdir».
Nabiy sollallohu alayhi vasallam uni o‘tirishga taklif qildilar. Uning ko‘ksini siladilar va: «Musulmon bo‘l», dedilar. Abu Quhofa iymon keltirdi. Abu Bakr roziyallohu anhu yig‘ladi. Qo‘lida ko‘p sahobalar islomga kirgan, ko‘p buyuklar iymonga kirgan buyuk sahobaning otasi endi Islomga kirdi...
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning odoblariga qarang! U kishi yoshi bir joyga borib qolgan qariyaning huzurlariga kelishini noo‘rin bildilar. O‘zlari uning oldiga borishga tayyor ekanliklarini aytdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam doimo yoshi kattalarga shafqatli edilar. Doimo: «Sochlari oqargan musulmonni ikrom qilish Allohni ulug‘lashdandir!» der edilar.
Bir qariya Nabiy sollallohu alayhi vasallamni qidirib keldi. Sahobalar unga yo‘l berishmadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularga: «Kichigimizga rahm qilmagan, kattamizni hurmat qilmaganlar bizdan emas!» dedilar.
Qariyalarga xuddi otamiz yoki bobomiz kabi muomalada bo‘lishimiz lozim. Onaxonlarga esa onamiz yoki buvimiz kabi muomalada bo‘lishimiz kerak. Inson qariganda o‘zining zaifligi, bemorligi va ojizligiga qarab qachonlardir yosh bo‘lganini, kuchli bo‘lgan paytlarini eslaydi, eziladi. Garchi boshqalarga ko‘rsatmasa-da, qalbida siniqlikni his qiladi. Bu siniqlikka faqatgina atrofdagilar beradigan e’tibor va hurmatgina davo bo‘la oladi! Ko‘ngil olish ibodatdir!
«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi