O`zbekiston musulmonlari idorasi

Ramazon ma’rifati (Tanlovga)

17.05.2020 6943 6 min.

Ramazon – ma’naviyat va ma’rifat oyi. Uning har bir kuni insonga huzur baxsh etadi. Har bir mo‘minni tafakkur qilishga undaydigan – Ramazon oyining ta’riflari bisyor. Mo‘min-musulmonlar o‘n bir oy sog‘inch va ishtiyoq bilan kutadigan, oylarning sultoni, ezgulik va xayr mavsumi, toatu ibodat fasli, duolar ijobat onlari, saxovatlar jo‘sh uradigan davr, Qur’on oyi muborak Ramazondir. Unga mashhurlikda, buyuklikda hech bir oy teng kela olmaydi. Bu oy musulmonlarning muhabbatiga sazovorligi bilan ham alohida – tanho. Shuning uchun hamki, uning kelishi intiq kutilajak.

Bu oyning fazilat, xislatlari ko‘p. Ularni sanab adog‘iga yetib bo‘lmaydi. Ta’rifini har qancha keltirmang, kamdek ko‘rinaveradi. Bu oy insonning ongu tafakkuri ma’nan yuksaladi. Shuning uchun ham, ma’naviyat va ma’rifat oyi, deb ta’rif beramiz.

“Ramazon – ma’naviyat va ma’rifat oyi” deyilishiga bir qancha sabablar bor:

Birinchidan, bu oyda ilm bilan mashg‘ul bo‘linadi. Bilmaganni bilishga intilinadi, anglanganlarini esa o‘zgalar bilan ulashishga alohida e’tibor qaratiladi. Qur’oni karim o‘qiladi, hadislar aytiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kimki Qur’ondan bir harf o‘qisa, unga bir yaxshilik bo‘ladi. Bir yaxshiligi o‘n barobar bo‘ladi. Alif, lam, mim bir harf, demayman. Lekin alif bir harf, lam bir harf, mim bir harfdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).

Ikkinchidan, insonlar bir-birining holidan xabar oladi. Urishganlar yarashadi. Ginalar unutiladi. Yolg‘on gapirishdan tiyiladi. Kimnidir haqorat qilishdan yiroqlashiladi. Kechirimli bo‘linadi. Bir so‘z bilan aytganda, qalblar yaqinlashadi. Shirinso‘zlik oshadi. Chin ma’noda aytganda, odamlardagi hushmuomalalik yuksaladi. Kimnidir hafa qilishdan tiyiladi. Dillar yanada poklanadi. Hullas, ramazon shuning uchun hamki ma’naviyat va ma’rifat oyidir.

Uchinchidan, ramazon yordam, ko‘mak oyidir. Muhtojlar yod olinib, ehtiyojmandlarga har doimgidan ko‘proq madad beriladi. Ham moddiy, ham ma’naviy. Virus tufayli ikki oydir-ki, moddiy va ma’naviy ehtiyojmand oilalarga beg‘araz ko‘mak berilmoqda.

To‘rtinchidan, ramazon oyining sharofatidan inson o‘zida ezgu amallarni mujassam qiladi.

Beshinchidan, ramazonda maqsadlar mushtarak. U shunisi bilan birdamlik oyi. Chunki bu oyda faqat ezgu niyatlar qilinadi, ularning ro‘yobi uchun jiddu jahd qilinadi. Bu oyda odamlar riyozat bilan o‘zini isloh qilishga shoshadi. Shu boisdan ramazonda hasad, ginayu kudrat, xusumatga o‘rin yo‘q. Bu kabi illatlardan chekiniladi.

Oltinchidan, ogohlik, daxldorlik oyi. Bu oyda imon sinovdan o‘tadi. Atrofdagilarga o‘zgacha – mehr, muhabbat, hurmat nigohi bilan qaraladi. Ayblar ko‘rinmaydi, kamchiliklar yopiladi. Atrofdagilarning har bir holatidan ogohlik kuzatiladi, ularning muammolari yechimida daxldorlik hissi kuchayadi.

Yettinchidan, g‘animat oyi. Ro‘zadorlar maqsad qilingan ishlarini bajarishga, berilgan vaqtni g‘animat bilib, natijador ishlarga bel bog‘lashga shoshilishadi. Chunki bu oyning savobi har qachongidan ko‘p, duolarning bisyor ijobati bor.

Sakkizinchidan, ibodat oyi. Aslida, ro‘za – ibodat. Qur’on o‘qish – ibodat. Alloh buyurganlarini bajarib, qaytarganlaridan qaytishlik – ibodat. Bundan tashqari, ushbu oyda tungi ibodatlarga keng o‘rin beriladi.

Shuningdek, ramazon ruhan poklanish, axloqan yuksalish oyi hamdir. Ramazonda shaytonlar kishanlanib, insonni yomonlikka chorlovchi vasvasalari cheklanib, odamlarga o‘zlarini tarbiyalash uchun imkon beriladi. Binobarin, bu oyda qilingan gunohning jazosi og‘ir bo‘ladi.

Ramazonda yolg‘on gapirishdan tiyiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Kim yolg‘on gapirishni va unga ko‘ra amal qilishni qo‘ymasa, uning taom va ichimligini tark etishiga Allohning ehtiyoji yo‘q", deganlar.

Ramazon – sabr-bardosh oyi. Mashaqqatlarga qaramay o‘zining eng muhim ehtiyojlarini tiygan kishi sabr va chidamning yuqori darajalarini o‘zlashtiradi. Ammo unutmaslik lozimki, ovqatdan tiyilish bilangina maqsadlar hosil bo‘lmaydi. Buning uchun inson g‘oyaviy, ruhiy jihatdan ham tayyor bo‘lishi lozim. Hatto xayolini boshqarsin – yomonliklarni unutsin. Imkoni bo‘lsa, bir umrga.

Ramazon tarbiya oyi hamdir. Unda nafslar tarbiya qilinadi – ezgulik sari boshqariladi. Ma’lumki, tarbiya inson tug‘ilmasindan avvalroq boshlanadi va bir umrlik ishdir. Uning to‘g‘ri tashkil qilinishi esa kamolot kafolatidir. Ramazon bizga bunga imkon oyi hisoblanadi. O‘zgalarni o‘ziga oyna bilgan har kim ruhan poklanib, aqlini tartibga solishga shoshilishi talab qilinadi.

Ramazonning boshi – niyat. Niyat bo‘lganda ham ibodat, ezgulik uchun niyat. Qalb tayyorligi. Jism hozirligi. Chin ixlos. Ikki dunyo saodati haqida tafakkur. Demak, ramazonga ruhan va jisman tayyor bo‘lish zarur. Jism hozirligi ochlikka bardosh, turli illatlardan, yomon so‘zlardan yiroqlik bo‘lsa, ruh yaratganiga yaqinlikni his etishi, u har qachongidan-da ko‘proq kuzatilayotganiyu tinglanayotganidan zavq olishi ruh tayyorligidir.

Ramazon oyida jannat darvozalari ochilib, do‘zax eshiklari yopiladi. Bu esa oz amal bilan ko‘p savob olish imkoniyatidir. Undan qanday foydalanish esa aql egalari o‘z ishidir. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kimki Ramazon ro‘zasini iymon bilan, savob umidida tutsa, uning oldingi va keyingi gunohlari kechiriladi” deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).

Qiyomat kuni ro‘za ro‘zadorni shafoat qiladi. Bu esa muqarrar jannat deganidir. Har bir insonning asl niyati birinchi odam quvilgan – jannatga qaytish ekani e’tiborga olinsa, ushbu oyning ahamiyati oydinlashadi.

Xullas, ramazon ulug‘, hikmati ko‘p. Unga munosib bo‘lish lozim. Munosiblik esa yuqorida keltirilganlar ijrosi bilan bo‘ladi.

Munira Kaxarova,

Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi

bo‘limi boshlig‘i

Ramazon-2020

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 7922 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan