- Hukmi va lug‘aviy - istilohiy ma’nolari.
E’tikof - nazr qilingan bo‘lsa vojib, Ramazonning ohirgi o‘n kunligida bo‘lsa sunnati muakkada va bundan boshqa kunlarda esa mustahab hisoblanadi.
E’tikof - lug‘atda ”turish” va ”bir narsada davomiy bo‘lish” degan ma’noni anglatadi.
Shariatda esa besh vaqt namoz jamoat bo‘lib o‘qiladigan masjidda ibodat niyati bilan turishlikka e’tikof deyiladi.
* Ayollar uylarida namoz uchun ta’yin qilingan masjidlarida e’tikof o‘tiradilar. Ularning masjidda o‘tirishlari makruhi tanzihiy hisoblanadi.
- E’tikofning foydalari.
E’tikof o‘tiruvchi Robbisiga ibodat qilish uchun holi qoladi. Va natijada u yerdagi vaqtini farz namozlarini kutish, masjiddagi ilm majlislariga qatnashish, zikrlar qilish, Quron tilovat qilish va tungi namozlar o‘qish bilan o‘tkazadi.
Balki, o‘sha e’tikof o‘tirgan kunlarida Alloh taolo uni ming oydagi ibodatlardan ko‘ra ko‘proq savob beradigan ”Qadr” kechasini topishni muvaffaq qilsa...
- E’tikofni buzuvchi amallar.
1) Jamoat namozi kabi shar’iy ehtiyojlarsiz masjiddan chiqishlik. Agar u e’tikof o‘tiriladigan jamoat masjidida o‘tirmagan bo‘lsa jamoat namozi uchun chiqish mumkin.
2) Katta-kichik hojatlar va ehtilom sababli g‘usl qilish kabi tabiiy ehtiyojlarsiz masjiddan chiqishlik.
* Agar masjidda g‘usl qilish imkoni bo‘lsayu, u g‘usl uchun tashqariga chiqsa ham e’tikofi buziladi.
3) O‘ziga ziyon yetishidan qo‘rqishi va e’tikof o‘tirgan masjidi buzilib ketishi kabi zaruriy ehtiyojlarsiz masjiddan chiqishlik ham e’tikofini buzadi.
4) Ayoli bilan yaqinlik qilish va uning davoi’yalri ( ya’ni jimoni keltirib chiqaradigan amallar)ni qilish, agar inzol bo‘lsa, u ham e’tikofini buzadi. Chunki, Alloh taolo:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Masjidlarda, e’tikofdaligingizda ularga yaqinlik qilmang”- degan. ( Baqara surasi 187-oyat)
* * *
- E’tikofning shartlari.
E’tikof durust bo‘lishi uchun quyidagilar shart qilinadi:
1) Islom. E’tikof kofir kishidan o‘tmaydi. Chunki, e’tikof iymonning bir bo‘lagi hisoblanadi.
2) Aql va balog‘at. E’tikof aqlini yo‘qotgan jinni va ”oq-qora”ni ajrata olmaydigan yosh boladan o‘tmaydi. Chunki, bular ibodat ahlidan hisoblanmaydi.
* Agar yosh bola ”oq-qora”ni ajarta oladigan bo‘lsa, uning e’tikofi durust bo‘ladi.
3) Masjid. E’tikofni uyda qilib bo‘lmaydi. Faqatgina ayollar uylarida namoz uchun ta’yin qilingan masjidlarida e’tikof o‘tirishlari mumkin.
4) Niyat. E’tikof faqatgina niyat bilangina durust bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinadi: ”Amallar niyatga bog‘liqdir. Har bir kishi uchun niyat qilgani bo‘ladi”. Chunki, bu namoz, ro‘za va boshqa ibodatlar kabi niyat bilan durust bo‘ladigan haqiqiy ibodat hisoblanadi.
5) Ro‘za. Agar e’tikof nazr qilingan bo‘lsa, ro‘za shart hisoblanadi. Undan boshqa nafl e’tikoflarda shart emas.
6) Poklik. Janobat va xayz-nifos kabi narsalardan pok bo‘lishi lozim.
7) Ayol kishi uchun erining ruxsati. Ayol kishining erining ruxsatisiz o‘tirgan e’tikofi durust hisoblanmaydi. Agar u nazr qilingan e’tikof bo‘lsa ham erining ruxsati shart bo‘ladi.
* * *
E’tikofning odoblari
1) E’tikof o‘tirgan kishi ertayu-kech ibodat bilan bo‘lishi, Qur’on qiroati va zikrlar qilish, osmonlaru- yerlarning mulklari va Alloh taoloning hikmatlarini tafakkur qilish, Rosululloh sollallohu alayhi vasallamga salovat va salomlar yo‘llash, Qur’on tafsiri, hadis, siyrat, payg‘ambarlar tarixi, o‘tgan solihlar hayotini o‘rganish va masjiddagi ilmiy darslarda qatnashish mustahab hisoblanadi.
2) Nazr e’tikofidan tashqari har qanday e’tikofda ro‘zador bo‘lish sunnat hisoblanadi. Chunki, nazr e’tikofida ro‘zador bo‘lish shart hisoblanadi.
3) E’tikofni oylarning eng afzali bo‘lmish ramazoni sharif oyida qilish yaxshi amal hisoblanadi. Ayniqsa, ohirgi o‘n kunligida qilish afzal hisoblanadi. Chunki, u kunlarda ming oydan afzal bo‘lgan ”Laylatul qadr” kechasi bor. Shuningdek, Rosululloh sollallohu alayhi vasallam ham shu kunlarda e’tikof o‘tirar edilar.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: "كَانَ رَسُولُ اللهِ ﷺ إِذَا دَخَلَ العَشْرُ أَحْيَى اللَّيْلَ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ، وَشَدَّ المِئْزَرَ"
Oyisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ramazonning ohirgi o‘n kunligi kirganda kechalarni bedor o‘tkazar, ahllarini ham uyg‘otar va izorlarini shimarar edilar”. (Imom Muslim rivoyati).
Ba’zilar hadisdagi «izorlarini shimarar edilar » degan gapni, ibodatga ko‘proq vaqt bo‘lishi uchun ayollaridan tiyilar edilar deb tafsir qilishgan. Ba’zilar esa ibodatga qattiq kirishganlaridan kinoya tarzda keltirilyapti deganlar.
4) Iyd kechasi e’tikof o‘tirish ham mandub amallardan hisoblanadi. Qachonki, e’tikof o‘tirgan masjididan Iyd namozi o‘qiladigan namozgohga chiqish uchun e’tikofini Iyd kunigacha uzaytiradigan bo‘lsa, u kishi ibodatni ikkinchi ibodatga qo‘shgan bo‘ladi. Bu esa yaxshi amallarda bardavom bo‘lish hisoblanadi. Iyd kechasini bedor o‘tkazishning fazli borasida Abu Umoma roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: ”Kimki holis Alloh uchun Iyd kechasini qoyim qiladigan bo‘lsa, qalblar o‘ladigan kunda uning qalbi o‘lmaydi”. Ya’ni Alloh taolo u kishini o‘lim to‘shagida yotgan paytda, qabrdagi va qiyomat kunidagi so‘roq-savol paytida iymonda sobit qadam qiladi.
Alloh taolo barchamizni bu kunlarni g‘animat bilish va ko‘plab savoblarga erishib, gunohlarda poklanishni nasib qilsin.
"Fiqhul Hanafiy fi savbihil jadid" va ”Fiqhul Islamiy va adillatuhu”kitobi asosida tayyorlandi.
Toshkent Islom instituti talabasi
Muhammad Ali Muhyiddin
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Milodiy XV asrning yarmiga qadar yer yuzida insonlarni hidoyatga boshlovchi, ularga ilm o‘rgatib, ruhiy tarbiya beruvchi, ichki olamiga go‘zal naqshlar soluvchi, hidoyat mayoqlari bo‘lgan ulamolar, tariqat va tasavvuf murshidlari ko‘p edi. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular birin-ketin boqiy dunyoga rihlat qildilar. Ularning vafotlaridan so‘ng insonlarni nur yuzli zotlarni ko‘rmaslik qo‘rquvi chulg‘ab oldi.
Alloh taoloning va’dasi – haq, bunga aslo shak-shubha yo‘q. Buyuk Robbimiz hech qachon habibi Muhammad sollallohu alayhi va sallamning ummatini yordamsiz qoldirmaydi. Darhaqiqat, shunday bo‘ldi ham. Musulmon olami G‘arbiy Panjobdagi Jhang shahridan ufqqa hidoyat mayog‘i bo‘lib ko‘tarilgan oyni ko‘rdi. Uning nuri juda tezlik bilan butun ufqni yoritdi. Qaqrab yotgan dillar rahmat bulutining yomg‘iridan qonib-qonib icha boshladi. Qo‘rquv va noumidlik o‘rnini ishonch va umid egalladi. U ulug‘ zot ulamolar va solihlar suyuklisi, shariat va tariqat piri hazrat Mavlono Pir Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy Mujaddidiy edi.
Tavallud topishlari va yoshlik yillari
Hazrat 1953 yil 1 aprelda Hindistonning Panjob viloyati Jhang shahrida tug‘ilgan. Otasining ismi Alloh Deyeta hofizi Qur’on bo‘lib, Alloh roziligi uchun Qur’ondan dars berardi. Har kuni tahajjuddan keyin Qur’oni karimdan 3-4 pora tilovat qilish odati bor edi. Hazratning volidasi ham obida, soliha, taqvodor ayol edi. U zot onalarini bunlay xotirlaydi: “Men uch yoshimgacha onam bilan birga uxlardim. Kechalari uyg‘onib qolsam, volidam oldimda bo‘lmas edi. Har gal onamni joynamoz ustida tahajjud namozini o‘qiyotganini ko‘rardim. Onam namozini tugatishini ancha kutardim. Namozdan so‘ng yig‘lab uzoq duo qilardi. Onamning tahajjud namozida yig‘laganidek birovning bunchalik ko‘p yig‘laganini ko‘rmaganman. Ba’zan mening ismimni tilga olib, duo qilardi, bundan juda xursand bo‘lib uxlar qolar edim.
Boshlang‘ich ta’lim va tarbiya
Hazratning ta’lim va tarbiyasida u zotning akasi Malik Ahmad Alining hissasi katta bo‘lgan. U kishi qattiqqo‘l va mehribon edi. Hamisha ukalarini yomon xulqli bolalar bilan do‘stlashish va suhbatlashishdan uzoq qilgan.
Mavlono Zulfiqor Ahmad maktab va kollej darslaridan tashqari, Qur’oni karimni to‘liq yod olib, Qur’on hofizi bo‘ldi. Fors va arab tilidagi asarlarni, sarf-nahv (arab tili grammatikasi)ni, ayniqsa, hadisi sharifga doir bir qancha kitoblarni qunt bilan o‘qidi.
Ilohiy muhabbat otashi
Bu davrga kelib hazrat “G‘unyatut tolibiyn”, “Kashful mahjub” va shu kabi kitoblarni o‘qib, juda qattiq ta’sirlanadi. Qalbida muhabbat uchqunlari alanga ola boshlaydi.
Hazratga Shayxul Hadis Mavlono Zakariyo rahmatullohi alayhning “Fazoili zikr” nomli kitobida kelgan bir voqea juda qattiq ta’sir qiladi. Ushbu hikoyada Sirri Saqatiy rahmatullohi alayh aytadi: “Men Jurjoniy hazratlarini quruq talqonni chaynamasdan tanovul qilayotganini ko‘rdim. Shunda men “Axir, bu quvvat bo‘maydi. Non yesangiz-chi”, dedim. Shunda u zot: “Nonni chaynash va talqon yeyish uchun sarflanadigan vaqtni hisoblab chiqib, juda ko‘p vaqt isrof bo‘lishini bildim. Bu vaqtda yetmish marta “Subhanalloh” deb zikr qilish mumkin. Shu bois, yetmish yildan beri non yemayman”, deb javob beradi.
Bu voqea hazratning hassos tabiatiga shu darajada ta’sir etadiki, u zot ertayu kech, har holatda “Subhanalloh” zikrini tilidan tushirmaydi. Buning natijasida hazrat o‘ziga kamgaplik, oz yeyish, kam uxlashni odat qildi. Hazrat ikki yarim yil “Subhanalloh” zikrini tilidan qo‘ymadi. Ikki yil davomida har kun hojat namozini o‘qib Allohdan: “Yo Ilohiy, biror-bir komil piri murshidga uchrashtirgin, uning suhbatini menga nasib etgin”, deb duolar qildi.
Ilohiy rahmat jilvasi
Alloh taolo hech qachon xolis duoni rad qilmagan, qilmaydi ham. 18 yoshida hazrat bilan bog‘liq ajoyib voqea yuz berdi. Mavlono Zulfiqor Ahmad masjidda e’tikofda edi, tahajjud namozidan so‘ng zikrlardan forig‘ bo‘lgach, tong otishiga chamasi bir soatcha vaqt qolganda, joynamoz ustida uxlab qoladi va tushida hazrat Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuni ko‘radi. U zot barmoqlarini hazratning qalbga qo‘yib, “Alloh…”, “Alloh…” “Alloh…”, deydilar. Hazrat uyg‘onib ketadi, butun badani esa titrar edi.
Ustoz tutishlari
Bu voqeadan so‘ng hazrat namoz, zikr, tilovatlarida ajib bir lazzat tuya boshlaydi. Qalbi qattiqroq, lekin yoqimli tarzda ura boshlaydi. Hatto bir necha kun ko‘kslarini bog‘lab yuradi. Oxiri universitetdagi do‘stlari Janob Muhammad Aminga bo‘lib o‘tgan voqeani aytib beradi. U kishi Lohurga borib, Shayx Vajihuddindan maslahat oladi. Unga piri komil Abdulloh rahmatullohi alayhga xat yozishni tavsiya qilishadi. Xatga bir necha kundan keyin bunday mazmundagi javob keladi: “Ma’lum bo‘lgan narsa shuki, sizning qalbingiz ravshan bo‘libdi. Darhol bir ustozdan ta’lim oling, Alloh taolo siz bilan yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi. Agar ustoz tutmasangiz, la’natlangan shayton sizni fitnaga solishi mumkin”.
Bu xatni o‘qigach, hazrat Zulfiqor Ahmad o‘sha davrning mashhur naqshbandiya tariqatining Shayxi Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhning huzuriga borib, u zotni ustoz tutib, ta’lim oladi. Ustozlari vafotidan so‘ng, o‘sha davr naqshbandiya tariqatining yetuk murshidi hazrat Xoja G‘ulom Habibdan ta’lim olishni davom ettiradi.
1983 yil ustozidan xalfalik maqomini oladi va naqshbandiya tariqati asosida insonlarga ta’lim bera boshlaydi. Natijada naqshbandiya tariqatining yetuk shayxlaridan biriga aylanadi.
Albatta, avliyolarning karomatlari haqdir. Bundan bir necha yil oldin Xoja Mavlono Abdulloh: “Alloh sizni sababchi qilib yuz minglab insonlarni hidoyatga boshlaydi”, degan edi. Hozirgi kunda Shayx Mavlono Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazratning shogirdlari va izdoshlari million nafardan oshib ketdi.
Hazrat zamonamiz muammolarini naqshbandiya tariqatining ta’limotiga ko‘ra, mohirona va zamonaviy misollar bilan tushuntirib beradi. Shayx hazratning nutq va ma’ruzalari diltortar bo‘lib, ruhiy tarbiyani isloh qilishga qaratilgan. Hazratning ma’ruza va suhbatlarini insonlar ko‘zda yosh bilan tinglab, gunohlariga chin ko‘ngildan tavba qilishadi. Eng muhimi, hayotda sunnatga amal qilishni odat tusiga kiritishadi.
Shayx Zulfiqor Ahmad hazratning asarlari kitobxonlar orasida qo‘lma-qo‘l, sevib mutolaa qilinadi. U zot diniy va dunyoviy ilmlarni puxta egallagani, bir necha xorijiy tillarda bemalol ma’ruza qilishi tufayli XXI asrda naqshbandiya tariqati ta’limotlarini nafaqat Osiyo, balki Yevropa va AQSHda ham keng targ‘ib qilmoqda. Hazrat yetmishdan ortiq mamlakatlarga, xususan, bir necha marta O‘zbekistonga ham tashrif buyurgan. U zot safarlarini xotirlab “Lohur se to xake Samarqandu Buxoro” (Lohurdan Samarqand va Buxoro tuproqlarigacha) nomli kitob yozgan.
Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hazrat Xoja Muhammad Abdulmolik Siddiyqiyning Qur’on hofizi bo‘lgan kichik qizlariga uylangan. Ulardan ikki o‘g‘il: Mavlono Pir Habibulloh Naqshbandiy va Mavlono Sayfulloh Naqshbandiy dunyoga kelgan.
Ta’lim olgan joylari
– 1967 yil – o‘rta maktab
– 1971 yil – Panjobda o‘rta maxsus ta’lim (kollej)
– 1976 yil – Lohurda elektr muhandisligi ixtisosligi
– 1990 yil – Shvetsiyada o‘z sohasi bo‘yicha malaka oshirgan
Diniy ta’lim yo‘li
– Otasidan Qur’onni to‘liq yod olgan.
– Jomiya Rehmaniya Jahaniya Mandi universitetida hadis fanidan to‘liq hadis davrasida bilim oldi.
– Jomia Qasim ul-ulum Multan universitetida ham hadis fanidan to‘liq hadis davrasida ishtirok etdi.
– 1971 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvuf ta’limotidan Shayx Mavlono Sayyid Zavvor Husayn Shoh rahmatullohi alayhdan saboq oladi.
– 1983 yil Naqshbandiya tariqati va tasavvufdan hazrat Xoja G‘ulom Habib rahmatullohi alayhdan ta’lim oladi.
Yozgan kitoblari
“Ilohiy ishq”, “Ishqi Rasul”, “Habibimiz hayotlari”, “Suluk darajalari”, “Suluk maqomotlari”, “Naqshbandiya tariqatining zikrlari”, “Naqshbandiya shayxlari silsilasi”, “Dil davosi”, “Qalb xotirjamligi”, “Foydali ilm”, “Namunali ayol”, “Gunohlardan qanday saqlanamiz?”, “Erkak kamolotida ayolning o‘rni”, “Noumid bo‘lmang”, “Imonning ahamiyati”, “Qalbni poklash usullari”, Mag‘firat qilinish shartlari”, “Ayollar uchun islohiy tarbiyalar”, “Turmushning namunali ko‘rinishi”, “Muslima ayollar uchun yo‘riqnoma”, “Tasavvuf va suluk”, “Odobli nasibalidir”, “O‘limga tayyorlanish”, “Lahurdan Buxoro va Samarqand tuproqlarigacha”, “Islomning ayollarga mehribonligi”.
Xulosa o‘rnida shunday deyish mumkin, insoniyat taraqqiyoti tarixida shunday shaxslar bo‘lganki, ularning faoliyati mahalliy, madaniy hudud chegarasidan tashqariga chiqibgina qolmay, balki davrlar chegarasini yorib o‘tib, g‘oyalar rivojlanishida umumjahon jarayonining bir qismiga ham aylangan. Ularning asarlari barcha nodir hodisalar singari avval o‘tganlar tajribalarni eng qimmatli tomonlarini o‘zida gavdalantiradi, jamiyat ilmiy fikri hamda ma’naviy madaniyatning keyingi ko‘p asrlarda sodir bo‘ladigan olg‘a harakatini belgilab beradi. Mana shunday buyuk siymo bu so‘zsiz shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiydir.
Nodir Odinayev