O`zbekiston musulmonlari idorasi

Qadr kechasini izlang!

16.05.2020 12662 9 min.

Ramazon barokatli va fazilatli oy. Unda dunyo va oxirat uchun yaxshiliklar bisyor. Ayniqsa “ming oydan yaxshiroq” bo‘lgan “Laylatul qadr” – qadr kechasi Ramazonda kutiladi. “Qadr” deb nomlanishiga sabab unda rizqlar o‘lchanadi, ajallar yozilib, o‘sha yili bo‘ladigan ishlar bitib qo‘yiladi, taqdir qilinadi.

فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ

“U (kechada) barcha hikmatli ish(lar) ajrim qilinur”, Duxon,4 oyat

“Barcha bo‘ladigan ishlar Lavhul mahfuzdan ko‘chiriladi. Said ibn Jubayr Ibn Abbosdan rivoyat qiladilar: “Albatta, sen bir kishini bozorda uchratasan, lekin uning ismi o‘liklar safiga kiritib qo‘yilgan bo‘ladi”.[1]

Bundan tashqari qadri va sharafi ulag‘ligi uchun ham shunday atalgan. Yana kim bu kecha toat-ibodatlarga berilsa, qadri baland bo‘ladi, bu kechadagi toatlarning qadri bo‘lakcha bo‘ladi, degan ma’nolar ham aytib o‘tilgan.

Shomiy[2] aytadilar: “Me’rojud diroya”da keltiriladi: “Bilingki, qadr kechasi – fazilatli kecha bo‘lib, uni izlash, talab qilish mustahabdir. U yilning eng yaxshi tunlaridan biridir. U kechada qilingan amal yilning boshqa paytida qilingan ming amalga teng. Ibn Musayyyib aytadi: “Kim qadr huftoniga guvoh bo‘lsa, undagi nasibasini olibdi”. Shofe’iy aytadilar: “Hufton va bomdodiga guvoh bo‘lsa. Mo‘minlardan Alloh xohlagani qadr kechasini ko‘radi, ko‘rganlar esa uni yashirishlari lozim bo‘ladi. Allohga ixlos bilan duo qilinadi”.

Qadr kechasi qaysi kun ekanligi borasida 46 ta fikr bor.

“Maroqil falah”da[3] aytiladi: “Ibn Mas’ud aytadilar: “Qadr kechasi yilning barchasida bo‘lishi mumkin. U kishining gaplarini Imom A’zam ham olib, yilning istalgan paytida aylanib yuradi. Goho ramazon, goho boshqa oy ham bo‘lishi mumkin. Buni Qozi Xon ham aytgan”.

Shomiy aytadilar: “Yuqoridagi gapni oriflar sultoni, janobim – Muhyiddin ibn Arabiy o‘zlarining “Futuhotul Makkiyya” asarlarida ham keltirganlar: “Laylatul qadr haqida insonlar turlicha fikrdadirlar. Ya’ni uning payti haqida. Ulardan ba’zilari yilning barchasida aylanib yuradi deyishgan. Men ham shu fikrdaman. Men uni Sha’bonda ham, Robi’ul avvalda ham, Ramazonda ham ko‘rganman. Ko‘proq ramazonning oxirgi 10 kunligida guvoh bo‘lganman. Yana ramazonning o‘rtadagi 10 kunligidagi toq bo‘lmagan kechada ham, toq bo‘lgan kechasida ham ko‘rganman. Men shuni aniq ishonch bilan ayta olamanki, yilning barchasida toq kechasida ham, juft kechasida ham kelaveradi”.

“Mabsut”da aytiladi: “Bu borada Abu Hanifaning mazhablari qadr kechasi ramazonda bo‘ladi, lekin u oldinga surilib yoki kechikib kelishi mumkin. Ikki sohiblari nazdida esa muqaddam ham bo‘lmaydi, kechikib ham kelmaydi”.

Uning alomati: oydin, sof, sokin; sovuq ham emas, issiq ham emas; qadr kechasining tongida quyosh nursiz tog‘orga o‘xshab qoladi.

Uning aniq kuni yashirin bo‘lishi: insonlar uni topishda, izlashda jiddu jahd qilsinlar, ibodatda mujtahidlar ajrini olsinlar.

Shavkoniy aytadilar: “Ulamolar uning qaysi kun ekanligi haqida ixtilof qildilar. “Fathul Boriy”da o‘sha fikrlar keltirilgan (undan boshqa yerda bu qavllar keltirilmagan), ularni qisqacha zikr qilib o‘tamiz:

1-Qovl: Qadr kechasi odamlar orasidan ko‘tarilgan, buni Mutavalliy Rofiziylardan rivoyat qilgan. Hanafiylardan ham shu gap kelgan. Men aytaman: bu asli yo‘q gap, hanafiylar kitoblarida bunaqa gap uchramaydi.

2-Qovl: Qadr kechasi faqat bir yil uchun xoslangan bo‘lib, Nabiy sallollohu alayhi vasallam zamonlarida yuz bergan. Fokuhoniy shu gapni aytgan.

3-Qovl: Qadr kechasi mana shu ummat uchun xoslangan. Molikiylardan bir jamoaning fikrlari.

4-Qovl: Yilning istalgan patida bo‘lishi mumkin. Bu hanafiylarning mashhur gaplari va salafi solihlarning bir jamosining fikri.

5-Qovl: U ramazonga xoslangan bo‘lib, uning barcha tunlarida sodir bo‘lishi mumkin.

6-Qovl: U muayyan va yashiringan bir tunda. Nasafiy shu fikrni aytgan.

7-Qovl: Ramazonning birinchi kechasida. Abu Roziyn Uqayliy Sahobiy aytgan.

8-Qovl: Ramazooning o‘rtasidagi bir kecha. Ibn Mulaqqin aytgan.

9-Qovl: Sha’bonning o‘rtasidagi bir kecha. Qurtubiy “Mufhim”da aytgan.

10-Qovl: Ramazonning 17 kechasida.

11-Qovl: Ramazonning o‘rtadagi 10 kunligida yashiringan.

12-Qovl: Ramazonning 18 kechasi.

13-Qovl: 19 kechasi.

14-Qovl: Oxirgi o‘n kunlikning birinchi kechasi. Shofe’iy shunga moil bo‘lganlar.

15-Qovl: Agar oy to‘liq bir oy bo‘lsa, 20 kuni, noqis bo‘lsa, 21 kuni.

16-Qovl: 22 kechasi.

17-Qovl: 23 kechasi. Bunga ko‘plab sahobiy va tobe’inlar ergashganlar.

18-Qovl: 24 kechasi.

19-Qovl: 25 kechasi. Ibn Javziy Abu Bakradan rivoyat qilgan.

20-Qovl: 26 kechasi. Men buni aniq bilmadim. Faqat Iyoz shu fikrni aytgan.

21-Qovl: 27 kechasi.

22-Qovl: 28 kechasi.

23-Qavl: 29 kechasi. Ibn Arabiy keltirgan.

24-Qovl: 30 kechasi. Iyoz aytgan.

25-Qovl: Oxirgi 10 kunlikning toq kunlarida. “Fath”da mana shu to‘g‘riroq deyilgan.

26-Qovl: Ramazonning oxirgi kechalarida.

27-Qovl: Oxirgi 10 kunlikda ko‘chib yuradi. Abu Qaloba aytgan.

28-Qovl: Oxirgi 10 kunlikda, faqat ba’zi kechalar ba’zilaridan ko‘ra qadr bo‘lishi umid qilinadi.

29-Qovl: 27 kecha. Faqat 23 bo‘lishi umid qilinadi.

30-Qovl: 23 kecha. Faqat 27 bo‘lishi umid qilinadi.

31-Qovl: Oxirgi 7 kunlikning barchasida ko‘chib yuradi. Ahli ilmlar bundan nima nazarda tutilgani haqida ixtilof qildilar: oyning oxirgi 7 kunligimi yoki oydan sanaladigan oxirgi 7 kunmi? Bundan 32 qovl kelib chiqadi.

33-Qovl: Oxirgi 15 kunlikda ko‘chib yuradi. Abu Yusuf va Muhammaddan rivoyat qilingan.

34-Qovl: 16 yoki 17 kechada.

35-Qovl: 17, 19 yoki 21 kechada.

36-Qovl: Ramazoning birinchi yoki oxirgi kechasi.

37-Qovl: 19, 21 yoki 23 kechada.

38-Qovl: 1 yoki 9 yoki 17 yoki 21 yoki oxirgi kechada.

39-Qovl: 23 yoki 27 kechada

40-Qovl: 21 yoki 23 yoki 25 kechada.

41-Qovl: Oxirgi 27 kechaga cheklangan.

42-Qovl: 22 yoki 23 kechada.

43-Qovl: o‘rtadagi va oxirdagi 10 kulikning juft kechalarida.

44-Qovl: oxirgi o‘n kunlikning uchinchi yoki beshinchi kechasi.

45-Qovl: Oyning ikkinchi 15 kunligidagi 7 yoki 8 kecha.

46-Qovl: 1 yoki oxirgi yoki toq kechada bo‘lishi mumkin.

Hofiz Hajar Asqaloniy aytadilar: “Men oxirgi uchratgan qovlim mana shu. Ularning ba’zisi ba’zisini rad qilishi mumkin. Rojihrog‘i oxirgi 10 kunlikning toq kechalarida bo‘lib, ular ko‘chib yurishi mumkin. Shofe’iy nazdida 21 yo 23 bo‘lsa, jumhur nazdida ramazonning 27 kechasi deb zikr qilingan”.

Qadr kechasiga to‘g‘ri kelgan odamga zohiriy alomat bo‘ladimi yoki yo‘q, degan masalada ham ixtilof qildilar. Ba’zilar hamma narsa sajda qilgan holda ko‘rinadi, desa, ayrimlar hatto qorog‘u yerda ham nur sochilib turadi, degan. Maloikalardan gap va salom eshitiladi, ham deb aytilgan. Tobariy bularning barchasi yuz beradigan ishlar emas deganlar. Biror narsani ko‘rish yoki eshitish shart qilinmagan.

Xulosa: Qadr kechasi turli kunlarda bo‘lishi, turli kechalarda aylanib yurishi haqidagi fikrlarni inobatga olsak, uni faqat 27 kechada kutmay, ramazonning oxirgi toq kunlari, imkon bo‘lsa ramazonning g‘animat barcha kechalaridan izlagan, ko‘proq ibodat, tilovat, istig‘for va tavblar qilib qolgan ma’qul. Agar Abu Hanifa rohimahullohning ijtihodlariga nazar solinsa, laylatul qadr yilning barchasida bo‘lishi mumkin. Balki, mana shu narsa avvalgi ulamolarimizni ko‘p toat-ibodat qilishga, bugun qadr kechasi bo‘lishi mumkin degan umidda sergak yurishlariga bir sabab bo‘lgandir... Vallohu A’lam!

Ahmad Saharonfuriyning “Bazlul majhud fiy halli

Sunani Abi Davud” kitobi asosida Nilufar Saidaziz qizi tayyorladi

[1] “Tafsiri Samarqandiy”

[2] Ibn Obidiyn

[3] 264 b

Ramazon-2020

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

Shari’at nomidan gapirishga shoshilmang!

24.12.2025 2876 7 min.

Imom Sufyon ibn Sa’id Savriy rahmatullohi alayh o‘z zamonida hadis rivoyat qiluvchilarning ko‘payib ketganini zikr qilib, shunday degan: “Bir kemada bir nechta boshliq dengizchi bo‘lsa kema g‘arq bo‘ladi!”. Ayni shu gapni hozirgi kunda shariatning nomidan gapirib fatvo berib yurganlarga ham qarata aytsa bo‘ladi. Sahobalar – Alloh ulardan rozi bo‘lsin – Qur’oni karim nozil bo‘lish davriga hamasr bo‘lsalar ham, shariatni Rasuli akram sollallohu alayhi va sallamni shaxsan o‘zlaridan o‘rgangan bo‘lsalarda, shariat nomidan biron gap aytishga shoshilmaganlar. Ulardan biron masala so‘ralsa, xato gapirib qo‘yishdan qo‘rqib, o‘zlaridan ilmliroq bo‘lganlarga havola qilib yuborardilar. Sahih Muslimda rivoyat qilinadi: Bir kishi Zayd ibn Arqam roziyallohu anhudan masala so‘radi. U esa: “Buni Baro ibn Ozibdan so‘ragin”, dedi. Baro ibn Ozib esa: “Zayd ibn Arqamdan so‘ra”, degan ekan. Abu Muhammad Romahurmuziy “Al-Muhaddis al-fosil” kitobida Abdurrahmon ibn Abu Laylodan quyidagini rivoyat qiladi: “Men ushbu masjidda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bir yuz yigirmadan ortiq ansor sahobalar bilan ko‘rishganman. Ular Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning hadislarini rivoyat qilish mas’uliyatini bilganlari sababli o‘rniga boshqa kishi hadis aytib berishini istar edilar. Shunindek, ulardan birontasidan biron masala so‘ralsa, o‘rniga bu masalada boshqa ilmliroq kishi javob berishini hoxlardilar. Imom Sha’biydan bir kishi: “Agar sizlardan biron savol so‘ralsa qanday javob berardingizlar?”, deb so‘ragan ekan. Sha’biy rohmatullohu alayh: “Agar kimdir bizdan bir savol so‘rasa, biz yonimizdagi shergimizga, sen javob ber, deb havola qilar edik. Shu tariqa savol yana birinchi so‘ralgan kishiga qaytib kelar edi”, deb javob bergan ekanlar.

Agar salafi solihlar ilmni yashirib qo‘yish gunohidan qo‘rqmaganlarida edi, umuman fatvo berishga jur’at ham qilmagan bo‘lar edilar. Bu borada salaf ulamolardan juda ko‘p rivoyatlar bor. Ushbu rivoyatlar fatvo berish mas’uliyatidan naqadar ehtiyotkor bo‘lganlarini yaqqol ko‘rsatib beradi. Ammo bugungi kunda ahvol butunlay boshqacha, odamlar fatvo berishga oshiqadigan, mas’uliyatni o‘ylamay, bir-biri bilan birinchi bo‘lib savolga javob berishga musobaqalashadigan bo‘lib qoldilar. Shuningdek, mazhabsizlikni da’vo qiluvchi guruhlarning har bir mav’iza va nasihat majlisida ham aqida va fiqh masalalarida asossiz fatvolar ko‘p aytiladi. Ming afsuslar bo‘lsinki, hozirgi kunda oddiy bir haydovchi ham eng murakkab va chuqur masalalarda odamlarga fatvo berishdan tortinmaydi. “Men katta bobomdan eshitganlarim bor”, yoki “Uyimdagi eski kitoblardan o‘qib olganman”, deb halolni harom, haromni halol qilib qo‘yish holatlari juda ko‘p. Bu kabi shaxsiyatlar o‘qigan kitobidagi ma’lumotlar yoki eshitgan gaplari haqiqatga qanchalik mos, adashish va og‘ishlardan xoli ekani tekshirib o‘tirmaydilar ham. Aslida, bunday masalalarda hatto katta ulamolar ham xato qilib qo‘yishi mumkin, qolaversa, oddiy ustoz ko‘rmagan shaxsiyatlar haqida gapirmasak ham bo‘ladi. Eng xatarli tomoni shundaki, agar kitoblar ustozlarning nazoratisiz o‘qilsa, turli manbalardan chiqqan fatvolar bir masalada “shariat nomidan” biri halol, biri harom, biri to‘g‘ri, biri noto‘g‘ri, deb chiqarveradi. Bu esa birdam, xotirjam jamiyatning parchalanishiga, odamlarning shariatga nisbatan bee’tibor bo‘lib qolishiga olib keladi. Oqibatda, ummat qalbidan fatvoning hurmati, shariatning ulug‘vorligi va ulamolarning obro‘-e’tibori so‘nib boradi. Har kim o‘zicha fatvo beravirishi sababli odamlar orasida, masjid imomlari va yurt ulamolari haqida “Bularni faqat oylik oladigan paytidagina eshitamiz”, “Bularning barchasi haqni gapira olmaydilar”, degan gaplar keng tarqab qoldi. Aslida bu gaplarni tarqatganlarning maqsadi musulmonlar orasida nizo va fitna urug‘ini sochish, o‘z yurtining ulamolarining gapiga ishonmaydigan holatga olib kelib qo‘yishdir. Natijada musulmonlar birodar bo‘lib yelkadosh turish o‘rniga, o‘zaro janjallashib, bir-birini yomonlab, dushmanlashib ketadilar.

21 asr ijtimoiy tarmoq asri deb aytamiz. Musulmonlar diniy masalalarda javob olish uchun ijtimoiy tarmoqqa murojat qilishlari tabiiy. Hechkim, buni inkor ham qilolmaydi, qolaversa bu ishni man qilib qo‘yish mantiqqa to‘g‘ri kelmaydigan ish. Lekin, aziz xalqimiz bilishi lozim bo‘lgan narsa shuki, ijtimoiy tarmoqlardan beriladigan aksar fatvo va savollarga javoblar O‘rta Osiyoda amalda bo‘lib turgan hanafiy mazhabiga tamoman zid bo‘ladi. Bu fatvolarda keltirilayotgan hadislar va shunga o‘xshash siz nomini birinchi marotaba eshitayotgan kitoblardan keltirilgan naqllar sizni aldab qo‘ymasin. Aslida esa bu fikr na biror sahobadan, na biror tobeindan, na salaf ulamolaridan hech biridan rivoyat qilinmagan bo‘ladi.

Ibn Umar raziyallohu anhuning fatvosi, hazrati Ali roziyallohu anhuning qozi sifatida chiqargan hukmi, Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqllar, Abu Zarr roziyallohu anhuning amali va Zubayr ibn Avvom roziyallohu anhuning tutgan yo‘li ishonchli rivoyatlar bilan bizgacha yetib kelgan. Qolaversa, bularning barchasi sahobalar orasida e’tirozsiz qabul qilingan. Demak, sahobalarning barchasi ham o‘zlaricha ijtihod qilmaganlar, balki ichlaridagi eng ilmli kishilarga ergashganlar. Shuningdek, tobeinlar va ulardan keyingi avlod fuqaholarining ijmosi ham bor. Bu ijmo’ ularning fatvolari asosida tuzilgan manbalarda ochiq ko‘rinadi. Bu kabi manbalar sifatidan Abdurrazzoq, Vaki’ning va Ibn Abu Shaybaning “Musannaf”lari, Said ibn Mansurning, Bayhaqiyning “Sunan”lari, Ibn Abdulbarrning “Tamhid”i va “Istizkor”i kabi asarlarni ko‘rsatish mumkin. Bularning barchasi ushbu masalada sohta salafiy va bemazhablar tomonidan aytilgan shoz, ya’ni barchaga xilof gaplarni mutlaqo inkor qiladi. Bunday masala haqida ilm ahli bo‘lgan inson, yuqorida zikr etilgan manbalarga o‘xshash kitoblarni ko‘rmasdan turib, gapirishga haqli emas. Sahobalar va tobeinlarga nisbat beriladigan fikrlarning manbai aynan shu kabi kitoblardir. Kimki bu asarlarni ko‘rmasdan turib, biror fikrni sahoba yoki tobeinlarga nisbat bersa, u ilm ahli oldida uyatli holatga tushadi va ularning nazarida qadri tushadi. Bu esa qanday og‘ir oqibatlarga olib kelishini tushunish qiyin emas.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, biron masalada fikr bildirishdan ehtiyot bo‘ling. Unutmang ilm ota-bobolardan meros bo‘lib qolmaydi. Ilm kitoblardan, ustozlardan o‘rganiladi. Demak, yetti ajdodingiz ulamolar katta eshon bobolar bo‘lsa ham sizda biron masalada shariat nomidan gapirishga haqqingiz yo‘q. Qolaversa, oxiratining g‘ami bo‘lgan musulmon odam fatvo berishdan juda ehtiyot bo‘lishi kerak. Zero, xato aytilgan bir fatvoning oqibati jahannam bo‘lishi hech gap emas. Gapimizini Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqlni keltirib tugatamiz. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytadilar: “Sizlar orasida fatvo berishga eng jur’atli bo‘lganingiz — do‘zaxga kirishga ham eng jur’atli bo‘lganingizdir”. (Dorimiy rivoyati).

Mahmudjon Muxtorov
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati