Madinai Munavvara yer yuzidagi eng fazilatli shahar bo‘lib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning hijrat qilgan joylaridir. U Qur’oni Karimning ko‘p oyatlari tushgan, sahobai kiromlarni ko‘rgan, Payg‘ambarimizning muborak jasadlarini o‘z bag‘riga olgan, ulug‘ sahobai kiromlar dafn etilgan shahar.
Madina shahri Saudiya Arabistonida joylashgan. Islom tarixidagi birinchi poytaxt. Makkadan keyin ikkinchi muqaddas joy. Makkadan tahminan 400 km shimoliy sharqda joylashgan. Madina shahri hijratdan 1500 yilcha oldin qurilgan. Madina shahrida tahminan 1 300 000 dan ortiq kishi istiqomat qiladi. Madinai munavvara shahrida juda ko‘p tarixiy joylar bor. Ulardan Masjidun Nabaviy, sahobalarning ko‘pchiligi dafn qilingan Baqi’ qabristoni, islomda birinchi qurilgan Qubo masjidi, Qiblatayn masjidi Uhud tog‘i kabilar mavjud.
Islom yoyilishidan oldin “Yasrib” deb tanilgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Yasrib”ismini “Madinaga” o‘zgartirganlar.
وَرَوَى أَحْمَد مِنْ حَدِيث الْبَرَاء بْن عَازِب أن النبي صلى الله عليه وسلم قال
( مَنْ سَمَّى الْمَدِينَة يَثْرِب فَلْيَسْتَغْفِرْ اللَّه , هِيَ طَابَة هِيَ طَابَة )
Barro ibn Ozib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim “Madinani” “Yasrib” deb atasa Allohga istig‘for aytsin. U “Tobadir!”. U “Tobadir!” – dedilar.
عن أبي أيوب أن النبي صلى الله عليه وسلم
"نهى أن يقال للمدينة يثرب"
Abu Ayyub al – Ansoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam Madinani Yasrib deb aytishdan qaytardilar”.
Madinaning fazli haqida
عن جابر بن سمرة رضي الله عنه, عن النبي ﷺ قالَ إِنَّ الله تعالى سَمَّى المَدِينَة طَابَة.
Jobir ibn Samura roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Albatta, Alloh taolo Madinani Toba deb nomlagan”, dedilar.
Sharh: “Toba – “yaxshi”, “pokiza”, “xushro‘y” kabi bir-biriga yaqin ma’nolarni o‘zida mujassam qiladi.
وعن أبي هريرة قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم
" أمرت بقرية تأكل القرى . يقولون : يثرب وهي المدينة تنفي الناس كما ينفي الكير خبث الحديد "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Shaharlarni yeydigan (yengadigan) shaharda turishga amr qilindim. Uni Yasrib deydilar. U Madinadir. U (yomon) odamlarni huddi bosqon temirning kirini surgun qilganidek, surgun qiladi”, dedilar”.
Sharh: Madinai munavvara Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning va xulafoi roshidinlarning davrlarida Islom davlatining markazi bo‘lganligi, shahar-qishloqlar birin-ketin unga qaram bo‘lganligi sababli u “shaharlarni yeydigan shahar” deb vasf qilingan.
Yomon odamlar Madinai munavvarada istiqomat qilish imkoniga ega bo‘lmaganliklari uchun u “odamlarni surgun qiladigan shahar” deb ham atalgan.[1]
وعن أبي هريرة رضي الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم
" إن الإيمان ليأرز إلى المدينة كما تأرز الحيية إلى جحرها "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Albatta, iymon Madinaga huddi ilon iniga kirganidek kiradi”, dedilar”.
Sharh: Qiyomatga yaqin qolganda boshqa taraflarda iymon yo‘qolib ketsa ham Madinada saqlanib qoladi.
وعن أبي هريرة قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم
" آخر قرية من قرى الإسلام خرابا المدينة " . رواه الترمذي وقال : هذا حديث حسن غريب
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Islom shaharlaridan eng oxiri vayron bo‘ladigani Madinadir”, dedilar”.
عن عائشة عن النبي صلى الله عليه وسلم فتحت البلاد بالسيف وفتحت المدينة بالقرآن
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:
Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Shaharlar qilich bilan ochildi. Madina esa, Qur’on bilan ochildi” - dedilar.[2]
عن أبى هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم المدينة قبة الاسلام ودار الايمان وأرض الهجرة ومبوأ الحلال والحرام
. رواه الطبراني
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Madina islomning gumbazi, iymon diyori, hijrat yeri ”[3]
عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :
" لَا يَدْخُلُ الْمَدِينَةَ رُعْبُ الْمَسِيحِالدَّجَّالِ، لَهَا يَوْمَئِذٍ سَبْعَةُ أَبْوَابٍ، عَلَى كُلِّ بَابٍ مَلَكَانِ "
Abu Bakr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytdilar:
“Madinaga Masih Dajjolning qo‘rqinchi kirmaydi. O‘sha kunda uning yeti eshigi bo‘lib, har eshikda ikkitadan farishta turadi”, dedilar”.[4]
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
" عَلَى أَنْقَابِ الْمَدِينَةِ مَلَائِكَةٌ، لَا يَدْخُلُهَا الطَّاعُونُ وَلَا الدَّجَّالُ "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Madinaning yo‘llarida farishtalar bor. Unga o‘lat ham, Dajjol ham kira olmaydi”, dedilar”.[5]
أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :
لَيْسَ مِنْ بَلَدٍ إِلَّا سَيَطَؤُهُ الدَّجَّالُ، إِلَّا مَكَّةَ وَالْمَدِينَةَ، لَيْسَ لَهُ مِنْ نِقَابِهَا نَقْبٌ إِلَّا عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ صَافِّينَ يَحْرُسُونَهَا، ثُمَّ تَرْجُفُ الْمَدِينَةُ بِأَهْلِهَا ثَلَاثَ رَجَفَاتٍ فَيُخْرِجُ اللَّهُ كُلَّ كَافِرٍ وَمُنَافِقٍ "
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Makka va Madinadan boshqa Dajjol oyoqosti qilmaydigan yurt yo‘q. ularning yo‘llari ichida farishtalar saf bo‘lib qo‘riqlamaydigan yo‘l yo‘q. keyin Madina o‘z ahli ila uch marta titraydi va undan barcha kofir va munofiq u (Dajjol) tomon chiqadi”, dedilar.[6]
Sharh: Dajjol Madinai munavvarani qo‘riqlab turgan farishtalarni ko‘rib, tuzli joyda to‘xtaydi. Uning kelganini eshitib, Madinadagi barcha kofir va munofiqlar chiqib, oldiga borishadi.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ
يَأْتِي الْمَسِيحُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ، هِمَّتُهُ الْمَدِينَةُ حَتَّى يَنْزِلَ دُبُرَ أُحُدٍ، ثُمَّ تَصْرِفُ الْمَلَائِكَةُ وَجْهَهُ قِبَلَ الشَّامِ، وَهُنَالِكَ يَهْلِكُ
Abu Hurarya roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Masih Dajjol mashriq tomondan keladi. Madinaga kirishni ko‘zlagan bo‘ladi. U Uhudning orqasiga tushadi. So‘ng farishtalar uning yuzini Shom tomon burib qo‘yadilar. O‘sha yoqda u halok bo‘ladi”, dedilar”.[7]
Nabiy sollallohu alayhi vasallamning Madinaga va uning ahliga duolari
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ : قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :
اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيْنَا الْمَدِينَةَ، كَمَا حَبَّبْتَ إِلَيْنَا مَكَّةَ أَوْ أَشَدَّ، وَانْقُلْ حُمَّاهَا إِلَى الْجُحْفَةِ، اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي مُدِّنَا وَصَاعِنَا
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinad:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Allohim! Bizga huddi Makkaga bo‘lgan muhabbatimiz kabi yoki undan ham shiddatliroq qilib, Madinani mahbub qilgin.
Allohim! Bizning soimizni va muddimizni barakali qilgin. Uni (Madinani) biz uchun sihhat (maskani) qilgin. Uning isitmasini Juhfaga ko‘chirgin”, dedilar.[8]
عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ : قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ وَهِيَ وَبِيئَةٌ، فَاشْتَكَى أَبُو بَكْرٍ، وَاشْتَكَى بِلَالٌ، فَلَمَّا رَأَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَكْوَى أَصْحَابِهِ، قَالَ :
" اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيْنَا الْمَدِينَةَ ؛ كَمَا حَبَّبْتَ مَكَّةَ أَوْ أَشَدَّ، وَصَحِّحْهَا، وَبَارِكْ لَنَا فِي صَاعِهَا وَمُدِّهَا، وَحَوِّلْ حُمَّاهَا إِلَى الْجُحْفَةِ "
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:
“Biz Madinaga kelganimizda uning vabosi ko‘p edi. Abu Bakr va Bilol (roziyallohu anhumo) bemor bo‘ldilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalarning bemor bo‘lganlarini ko‘rib:
“Allohim! Bizga Madinani huddi Makkani mahbub qilganing kabi yoki undan ham shiddatliroq qilib mahbub qilgin. Uni biz uchun sihhat (maskani) qilgin. Uning isitmasini Juhfaga ko‘chirgin”, dedilar.[9]
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ
" اللَّهُمَّ اجْعَلْ بِالْمَدِينَةِ ضِعْفَيْ مَا جَعَلْتَ بِمَكَّةَ مِنَ الْبَرَكَةِ "
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Allohim! Madinada Makkaga bergan barakangdan ikki hissa ko‘p qilgin”, dedilar”.[10]
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ فَنَظَرَ إِلَى جُدُرَاتِ الْمَدِينَةِ أَوْضَعَ رَاحِلَتَهُ، وَإِنْ كَانَ عَلَى دَابَّةٍ حَرَّكَهَا مِنْ حُبِّهَا.
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam qachon safardan kelib, Madinaga nazarlari tushsa, ulovlarini tezlatar va agar biror hayvon mingan bo‘lsalar, unga muhabbatlaridan haligi hayvonni qistar edilar”.[11]
عَنْ أَنَسٍ ، قَالَ : نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى أُحُدٍ، فَقَالَ :
" إِنَّ أُحُدًا جَبَلٌ يُحِبُّنَا وَنُحِبُّهُ "
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Uhudga nazar soldilar va:
“Albatta, Uhud[12] bizga muhabbat qilgan va biz unga muhabbat qilgan tog‘dir”, dedilar”.[13]
عَنْ سُفْيَانَ بْنِ أَبِي زُهَيْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّهُ قَالَ
سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ : " تُفْتَحُ الْيَمَنُ فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَفَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَتُفْتَحُ الشَّأْمُ فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ،وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَتُفْتَحُ الْعِرَاقُ فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ".
Sufyon ibn Abu Zuhayr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Yaman fath qilinur. Qavmlar unga shoshilurlar. Ahllari va o‘ziga itoat qiladiganlari ila unga ko‘churlar. Holbuku, agar bilsalar, Madina ular uchun yaxshidir. Shom fath qilinur. Qavmlar unga shoshilurlar. Ahllari va o‘ziga itoat qiladiganlari ila unga ko‘churlar. Holbuku, agar bilsalar, Madina ular uchun yaxshidir. Iroq fath qilinur. Qavmlar unga shoshilurlar. Ahllari va o‘ziga itoat qiladiganlari ila unga ko‘churlar. Holbuku, agar bilsalar, Madina ular uchun yaxshidir”, dedilar”.[14]
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :
" يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يَدْعُو الرَّجُلُ ابْنَ عَمِّهِ وَقَرِيبَهُ، هَلُمَّ إِلَى الرَّخَاءِ، هَلُمَّ إِلَى الرَّخَاءِ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ، لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا يَخْرُجُ مِنْهُمْ أَحَدٌ رَغْبَةً عَنْهَا ؛ إِلَّا أَخْلَفَ اللَّهُ فِيهَا خَيْرًا مِنْهُ، أَلَا إِنَّ الْمَدِينَةَ كَالْكِيرِ ، تُخْرِجُ الْخَبِيثَ، لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَنْفِيَ الْمَدِينَةُ شِرَارَهَا كَمَا يَنْفِي الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Odamlarga bir zamon kelur. Unda kishi amakivachchasini va yaqinlarini “Farog‘atga kelinglar! Farog‘atga kelinglar!” deb chaqirur. Holbuki, agar ular bilsalar, Madina ular uchun yaxshidir. Jonim qo‘lida bo‘lgan Zot ila qasamki, ulardan birortasi undan bezib chiqqan bo‘lsa albatta, Alloh uning o‘rniga u yerga undan yaxshini kiritadi. Ogoh bo‘linglar! Albatta, Madina huddi bosqon kabi iflosni chiqarib turadi. Toki Madina o‘z yomonlarini huddi bosqon temirning zangini ko‘chirganidek ko‘chirmaguncha qiyomat qoim bo‘lmas”, dedilar”.[15]
أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ :
" يَتْرُكُونَ الْمَدِينَةَعَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، لَا يَغْشَاهَا إِلَّا الْعَوَافِ - يُرِيدُ عَوَافِيَ السِّبَاعِ وَالطَّيْرِ - وَآخِرُ مَنْ يُحْشَرُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ يُرِيدَانِ الْمَدِينَةَ، يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجِدَانِهَا وَحْشًا ، حَتَّى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الْوَدَاعِ خَرَّا عَلَى وُجُوهِهِمَا "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Barcha yaxshiliklariga qaramay Madinani tark qilurlar. Unga o‘lmagudek taom izlagan hayvonu qushlar kelur. Eng oxiri hashr qilinadigan kimsa muzaynalik ikki cho‘pondir. Ular Madinani iroda qilib kelurlar. Qo‘ylarini haydarlar. Bas, ular uni kimsasiz holda toparlar. Toki Saniyatul Vadoga yetganlarida yuzlari tuban yiqulurlar”, dedilar”.[16]
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :
" لَا يَصْبِرُ عَلَى لَأْوَاءِ الْمَدِينَةِ وَشِدَّتِهَا أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِي ؛ إِلَّا كُنْتُ لَهُ شَفِيعًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَوْ شَهِيدًا "
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Ummatimdan birortasi Madinaning qiyinchiligi va shiddatiga sabr qilsa, albatta, qiyomat kuni men unga shafoatchi bo‘lurman”, dedilar”.[17]
عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :
" مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ يَمُوتَ بِالْمَدِينَةِفَلْيَمُتْ بِهَا ؛ فَإِنِّي أَشْفَعُ لِمَنْ يَمُوتُ بِهَا"
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Kim Madinada o‘lishga qodir bo‘lsa, unda o‘lsin. Albatta, kim unda o‘lsa, men uni shafoat qilaman”, dedilar”.[18]
عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ :
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي شَهَادَةً فِي سَبِيلِكَ، وَاجْعَلْ مَوْتِي فِي بَلَدِ رَسُولِكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
“Umar roziyallohu anhu:
“Allohim! Meni O‘z yo‘lingda bo‘ladigan shahidlik ila rizqlantirgin va o‘limimni Rasuling sollallohu alayhi vasallamning yurtlarida qilgin”, dedilar”.[19]
Madinaning harami
عن عبد الله بن زيد بن عاصم عن النبي ﷺ قال:
"إن إبراهيم حرم مكة و دعا لها و إني حرمت المدينة كما حرم إبراهيم مكة و دعوت لها في مدها و صاعها مثل ما دعا إبراهيم لمكة"
Abdulloh ibn Zayd ibn Osim roziyallohu anhumlardan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Albatta, Ibrohim Makkani haram qildi va uning ahlini duo qildi. Albatta, huddi Ibrohim Makkani haram qilganidek men Madinani haram qildim va uning so[20]siga va mudd[21]iga huddi Ibrohim Makkani ahliga duo qilgandek duo qildim”, dedilar”.
Muslim va Termiziy rivoyat qilganlar.
عن عَلِي فقال: مَنْ زَطعَمَ أَنّ عِندَنَا شَيْئاً نَقْرَؤُهُ إِلاّ كِتَابَ الله وَهَذِهِ الصّحِيفَةَ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْنَانُ الاْبِلِ وَأَشْيَاءٌ مِنَ الْجِرَاحَاتِ فَقَدْ كَذَبَ، وقال فيها: قال رسولُ الله صلى الله عليه وسلم:
المَدِينَةُ حَرَمٌ مَا بيْنَ عَيْرٍ إِلَى ثَوْرٍ، فَمَنْ أَحْدَثَ فِيهَا حَدَثاً أَوْ آوَى مُحْدَثاً فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ الله وَالمَلاَئِكَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِينَ، لا يَقْبَلُ الله مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ صَرْفاً ولاَ عَدْلاً، وَمَنْ ادّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ أَوْ تَوَلّى غَيْرَ مَوَالِيهِ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ الله وَالمَلاَئِكَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِينَ، لا يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ ولا عَدْلٌ، وَذِمّةُ المُسْلِمِينَ وَاحِدَةٌ يَسْعَى بِهَا أَدْنَاهُمْ
Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Kim “Bizda Allohning Kitobi va ushbu sahifadan boshqa o‘qiydigan narsamiz bor”, deb gumon qilsa, batahqiq, yolg‘on aytibdi. Unda tuyalarning yoki jarohat (yetganda to‘lanadigan narsa)lar haqida gap bor. Unda Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Madinaning harami Ayr[22] bilan Savr[23] orasidadir. Kim unda bir bid’at paydo qilsa yoki bid’atchiga joy bersa, unga Allohning, farishtalarning va barcha odamlarning la’nati bo‘lsin. Qiyomat kuni Alloh undan naflni ham, farzni ham qabul qilmaydi. Musulmonlarning zimmasi (omonlik berishi) birdir. Uni ularning eng oddiysi ham bera oladi”, dedilar”.
Sharh: Ayr tog‘i bilan Savr o‘rtasidagi masofa tahminan 10 km. U ikkalasi (Ayr va Savr) janub va shimol uzunligida haram chegarasidir.
Harami madaniyning sharq va g‘arb tomondagi chegaralari kelgusi hadisi sharifda zikr qilinadi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Menga Madinani o‘rab turgan ikki toshloq joy[24] haram qilindi”, - dedilar.[25]
Shayxontohur tumani “Eshon Boboxon” jome masjidi
imom noibi Abdulahadov Abdulmo‘min
[1] Hadis va Hayot. 10 – juz. Haj kitobi. Hilol-Nashr 2015-yil. 286-bet Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf.
[2] Haysamiyning “Majmaul – zavoid va manbau favoid” kitobi. Haj kitobi. Madina shahrining fazli bobi. 5776 – hadis. https://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?idfrom=5779&idto=5781&bk_no=87&ID=1115
[3] Haysamiyning “Majmaul – zavoid va manbau favoid” kitobi. Haj kitobi. Madina shahrining fazli bobi. 5777 – hadis. https://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?flag=1&bk_no=87&ID=5780
[4] “Sahihul Buxoriy”. “Dajjol Madinaga kirmasydi” kitobi. 3 – juz. 22 – bet. 1879 – hadis.
[5] “Sahihul Buxoriy”. “Dajjol Madinaga kirmasydi” kitobi. 3 – juz. 22 – bet. 1880 – hadis.
“Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 120 – bet. 1379 – hadis.
Imom Molikning “Muvvato”lari. 2 – juz. 470 – bet. 2605 – hadis.
Imom Ahmadning “Musnad”lari. 12 – juz. 174 – bet. 7234 – hadis.
[6] “Sahihul Buxoriy. “Dajjol Madinaga kirmasydi” kitobi. 3 – juz. 22 – bet. 1881 – hadis.
[7] “Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 120 – bet. 1380 – hadis.
[8] “Sahihul Buxoriy”. Da'vatlar kitobi. 8 – juz. 80 – bet. 6372 – hadis.
[9] “Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 118 – bet. 1376 – hadis.
[10] “Sahihul Buxoriy. 3 – juz. 23 – bet. 1885 – bet.
“Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 115 – bet. 1369 – hadis.
[11] “Sahihul Buxoriy”. 3 – juz. 23 – bet. 1886 – hadis.
“Sunani Termiziy”.5 – juz. 439 – bet. 3441 – hadis.
Imom Ahmadning “Musnad”lari. 20 – juz. 71 – bet. 12619 – hadis.
[12] Uhud – Madinai munavvaradagi mashhur tog‘ning nomi. Madinai munavvaradan chiqqanda shimolda joylashgan. Sharqdan g‘arbga qarab cho‘qilgan. Masjidun Nabaviydan 3 km uzoqlikda. Dengiz sathidan eng baland joyi 1 km. Yerdan eng baland joyi 300 m. Maydoni 19 m2.
[13] “Sahihi Muslim. Haj kitobi. 4 – juz. 124 – bet. 1393 – hadis.
[14] “Sahihul Buxoriy”. 3 – juz. 21- bet. 1875 – hadis.
[15] “Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 120 – bet. 1381 – hadis.
[16] “Sahihul Buxoriy”. 3 – juz. 21 – bet. 1874 – hadis.
[17] “Sahihi Muslim”. Haj kitobi. 4 – juz. 119 – bet. 1378 – hadis.
“Sunani Termiziy”. 6 – juz. 207 – bet. 3924 – hadis.
[18] “Sunani Termiziy”. 6 – juz. 203 – bet. 3917 – hadis.
“Sunani Ibn Moja”. Manosik kitobi. 4 – juz. 545 – bet. 3112 – hadis.
Imom Ahmadning “Musnad”lari. 9 – juz. 319 – bet. 5437 – hadis.
[19] “Sahihul Buxoriy”. 3 – juz. 23 – bet. 1890 – hadis.
[20] Kichik so – imomayn va jumhur ulamolar nazdida = 2,750 litr; vazni = 2,176 kg = 2 qist = 4 mudd = 5,33 ratl.
[21] Mudd – katta hovuch miqdori = 0,6875 litr ≈0,688 litr; vazni = 544 gramm = 0,25 kichik so = 0,5 qist = 1,33 ratl.
[22] Ayr – Madinai Munavvaraning janubidagi tog‘ning nomi.
[23] Savr – Madinai munavvaraning shimolidagi tog‘ning nomi.
[24] Qora toshlar joylashgan yer. U Madinaning sharqiy hamda g‘arbiy qismida joylashgan.
[25] Sahihul Muslim, (1363)
Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan...” (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.
Joriya oyatning davomini o‘qidi: “...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir...”.
U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.
Joriya oyatning oxirini o‘qidi: “Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.
Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: “(Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay!” (Josiya surasi, 14-oyat).
Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.
Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.
Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.
Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.
Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.
Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.
Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.
So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.
Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.
Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.
So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:
- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.
Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:
- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.
Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.
Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.
Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.