O`zbekiston musulmonlari idorasi

Imom Termiziyning hayoti va ilmiy faoliyati

02.03.2020 4292 14 min.

Imom Termiziyning nasabi: Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn Zahhok bo‘lib, manbalardagi eng ishonchli bobolarining ismi kelgani mana shudir. Ayrim tarjima kitoblarda Muhammad ibn Iso ibn Yazid ibn Savra deb ham kelgan. “Irshod ila ma’rifati ulamoi-l-hadis” kitobining sohibi Imom Termiziyni Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Shaddod deb keltirgan. Lekin ko‘pchilik tarixchi olimlar Muhammad ibn Iso ibn Savraga ittifoq qilganlar.

Kunyasi: Imom Termiziyning kunyasi Abu Iso bo‘lib, Imom Termiziyni o‘zi ham bu kunyani yaxshi ko‘rar edi. U zot bu kunyani o‘z ismiga ixtiyor qilib, o‘zini faqat Abu Iso, deb nomlanishini yaxshi ko‘rgan[1].

Imom Termiziyga al-Bug‘iy, at-Termiziy va as-Sulamiy deb nisbat berilishiga quydagilar sabab bo‘lgan:

- Termiziy – Ushbu nisbat Termiz shahrida tug‘ilgan insonlarga berilgan. Bunday nisbat berish islom olamida juda mashhur bo‘lib, xar bir inson o‘zi tug‘ilgan joyga nisbati berilgan.

- Bug‘iy – Bunga sabab Imom Termiziy tug‘ilgan qishloq bo‘lib, Termiz shahridan olti farsax uzoqlikda joylashgan. Xozirda Surxondaryo viloyatining Sherobod tumani hududidadir. Lekin Markaziy Osiyolik mashhur tarixchi Abu Sa’ad Abdulkarim as-Sam’oniy (1113-1167) Termiziy Bug‘ qishlog‘ida vafot etganligi uchun Bug‘iy taxallusini olgan degan.

- Sulamiy deb nisbat berilishining tarixchi olimlar ikki qabilaga nisbat bergan. Ulardan biri Sulaym ibn Mansur bo‘lib, bu arab qabilalari ichidagi mashhur qabiladir. Bu nisbatni “al-Ansob” kitobi sohiblari bergan[2]. Mulla Ali al-Qori bo‘lsalar Sulaym ibn Fahm qabilasiga nisbat bergan[3]. Shu o‘rinda Imom Termiziyning oilalari va ota-onalari haqida manbalarda aniq ma’lumot yo‘q. Olimlar Imom Termiziydan faqatgina “ Bobom asli Marvlik bo‘lib, Lays ibn Sayyor davrida Marvdan Termizga ko‘chib kelgan ”, degan so‘zini keltiradilar[4].

Tavalludi: Imom Termiziy III hijriy asrning avvalida 209/824 yili Termizdagi Bug‘ qishlog‘ida o‘rta hol bir oilada tavallud topgan. Imom Zahabiy o‘zining "Siyar a’lam an-nubalo" kitobida 210 hijriy sana boshlarida deb keltirgan[5]. Ibn Asir ham o‘zining “ Jome’-al-usul” kitobida 209 hijriy sanada tavallud topgani”[6]ni keltirgan. Imom Termiziyga “Zariyr” degan taxallusni berilishining sababi umrining oxirida ko‘zi ojiz bo‘lib qolgani uchundir[7]. Demak, Imom Termiziy umrining oxirida hadis va boshqa ilmlarni mukammal egallaganidan so‘ng ko‘zi ojiz bo‘lib qolgan.

Imom Termiziyni ilmga yuzlanishi va ilm talabidagi safarlari: Imom Termiziy yoshlik chog‘ida g‘oyatda tirishqoq, idrokli va zakovatli bo‘lib, bu fazilati bilan o‘z tengdoshlaridan batamom ajralib turgan. Imom Termiziyni yoshlik chog‘ida ilmga o‘ta qiziqish va ishtiyoqi o‘sha davrning ko‘pgina ilmlarini, ayniqsa, hadis ilmini chuqur egallashida baralla namoyon bo‘ldi. Imom Termiziy ilm olishda faqat o‘z yurti yoki qo‘shni viloyatlar bilan cheklanmadi. Tarixchi olimlar Imom Termiziyning ilmiy safarga chiqishi 240/850- yildan, ya’ni yigirma olti yoshidan boshlab uzoq yurtlarga, qator xorijiy mamlakatlarga safar qilganini aytishgan. Jumladan, u zot Buxoro, Marv[8], Ray [9], Basra, Kufa va Hijoz ( Makka va Madina)ga safar qilib, ko‘plab muhaddislar, ulamolar bilan muloqotda bo‘lib, ulardan ta’lim olgan. Imom Termiziyning Bag‘dodga kirgani haqidagi ma’lumot borasida olimlar ixtilof qilganlar.

Imom Termiziyning ustozlari: Imom Termiziy o‘zining “Jome’” kitobida besh yuzga yaqin shayxdan rivoyat qilgan.

Imom Termiziyning shogirdlari: Imom Termiziy hayotini asosan hadis eshitish uchun turli yurtlarga safar qilish bilan o‘tkazdi. Shu ilmiy safarlari davomida turli kitoblar yozdi. U kishidan ko‘plab insonlar hadis eshitib rivoyat qildilar. Imom Buxoriy Imom Termiziyning ustozi bo‘lishiga qaramay u kishidan ba’zi hadislarni rivoyat qilgan. Bu ham Imom Termiziyning darajasi muhaddislar o‘rtasida qandayligini bildiradi. Imom Termiziyning yozgan asarlari: Insonni ko‘p yoki oz kitob yozishi ilmi qanday ekaniga dalolat qilmaydi. Balki kitobdan olinadigan foydani ko‘pligi va olimlar orasida tarqalishi o‘sha kitob muallifining ilmi naqadar ulug‘ligidan bir nishona desak xato bo‘lmaydi. Mashhur hanafiy olimi Hofiz Zayla’iy ham ilmda yuqori darajada bo‘lsa ham faqatgina “ Nasbu-r-roya li ahadisi-l-hidoya” va “ Taxrij Ahadisi-l-kashshof” nomli ikki kitobni yozish bilan kifoyalangan. Imom Termiziy ham ko‘p kitob yozmagan. Ammo u zotni birgina kitobini to‘liq ilm va fahm bilan tushunishga har kim ham qodir bo‘la olmaydi. U zot agar “Jome’” kitobidan boshqa kitob yozmaganida ham aqida, hadis, fiqh sohasidagi ilmi qanday darajada bo‘lganini bilib olish qiyin bo‘lmasdi.

“Al- Jome’ al-kabir” Ushbu kitob u zot yozgan eng mashhur hadis kitobi bo‘lib, hadis sohasida olti sahih kitobdan biri hisoblanadi. Ushbu kitobni nomi qandayligi borasida olimlar o‘nga yaqin nomini zikr qilganlar. Ular ichida eng mashhuri “Al-Jome’ al-muxtasar min sunani an rasulillah sollallohu alayhi vasallam va ma’rifatu sahih va-l- ma’mul va ma alayhil amal” dir.
“Ilal (Sag‘ir)” Ushbu kitob Imom Termiziyning “Jome’” kitobini oxirida kelib, “Jome’”kitobi bilan birgalikda nashr qilingan[10].
“Ilal (Kabir)” Kitobni Abu Tolib Qozi fiqh boblariga muvofiq tartiblab chiqqan. Bu kitob1986 yil ustoz Hamza Diyb Mustafo tahqiqi ostida nashr qilingan.
“Tasmiyatu As'habi Rosulillah sollallohu alayhi vasallam” Bu kitob 1986 yil Bayrutda Ustoz Imaduddin Ahmad Haydar tahqiqi ostida nashr qilingan. Bu kitob yana “Asmou-s-Sahobati” ham deb nomlanadi.
“Shamoili Nabaviyya” Bu kitobning to‘liq ismi va u haqidagi boshqa ma’lumotlarni bahsning ikkinchi qismida batafsil keltirib o‘tiladi.
“Zuhd” Ibn Hajar Asqaloniy o‘zining “Tahzibu-t-tahzib” kitobida “Bu kitob bizgacha etib kelmagan” degan [11].
“Tarix” [12]
“Asmo val Kuna” [13]
“Kitab Tafsir”
“Rubaiyyatu fil Hadis”
“Kitob fiy Jarh val Ta’dil”
“Kitob fil Asari al-Mavqufa”[14]

Ismlari zikr qilgan kitoblardan faqatgina to‘rtdan bir qismi bizgacha yetib kelgan. Qolgan kitoblar bo‘lsa tarix zar varaqlarida yo‘q bo‘lib ketgan desak xato bo‘lmaydi.

Imom Termiziyni xotirasining kuchliligi va olimlarni u zot haqida aytgan so‘zlari: Imom Termiziyning zehini o‘tkir, xotirasi juda kuchli bo‘lgan. U sunnatni juda mahkam lozim tutib, dunyodan doimo zuhd qilgan. Imom Termiziyning zehni o‘ktirligi borasida tarixiy manbalarda juda ko‘p ma’lumotlar kelgan. Jumladan Imom Zahabiy (1274-1347) o‘zining “ Tazkiratu-l-huffoz” nomli kitobida quydagi g‘aroyib hikoyani keltirgan:

“Bu hikoyani Imom Termiziyning o‘zi aytib bergan: “Men Makkaga borayotganimda bir shayxdan rivoyat qilgan hadislarni ikkita hadis yozadigan qog‘oz juzlariga yozib olgan edim. O‘sha shayx bizning oldimizdan o‘tib qoldi. U haqida (insonlardan) so‘ragan edim. Ular Falonchi shayx deyishdi. Men u zotni huzuriga bora yotib, u kishidan yozib olgan ikki juz hadisim o‘zim bilan bo‘lsa kerak deb, o‘yladim. Ikki juz solingan xaltamni oldim. Gumonimda bu ikki juz mana shu shayxga tegishli edi. U bilan uchrashish nasib etgach, undan hadisdan saboq berishini so‘ragan edim, u rozi bo‘ldi. O‘zimdagi hadislar yozilgan ikki juzni olsam. Ular oppoq qog‘oz bundan hayratga tushdim. Shayx menga yoddan hadis aytib so‘ngra menga qaradi. Qo‘limdagi ikki juz ham oppoq edi. U menga “Bu ishingdan uyalmaysanmi? dedi. Men “yo‘q” deya unga bo‘lgan voqeani aytib, men ushbu hadislarni hammasini yodladim”, dedim. U “bo‘lmasa ayt” dedi. Men unga menga aytib bergan hadislarini birin ketin aytib berdim. Shunda u meni tasdiqlamadi “ Senga men kelishimdan oldin birontasi aytib bergan bo‘lsa kerak” dedi. Men “bo‘lmasa boshqa hadislarni ayting”, dedim. U menga “noyob hadislaridan qirqtasini aytib, menga shularni qaytarib ayt”, dedi. Men unga aytgan hadislarni boshidan oxirigacha u menga qanday aytgan bo‘lsa shunday aytib biron harfda ham xato qilmadim. U menga senga o‘xshashini ko‘rgan emasman”, dedi [15].

Imom Samoniy “Imom Termiziy hech shubhasiz o‘z asrining imomidir”, degan [16]. Imom Samoniy yana boshqa bir o‘rinda “Imom Termiziy hadis ilmi borasida iqtido qilinadigan imomlardan biri bo‘lib, “Jome’”, “Tavorix” va “Ilal” kabi buyuk asarlar muallifi, u zotni zehni borasida zorbul masallar keltirilgan”, degan [17]. Ibn Asir Jazariy “ Imom Termiziy imom, hofiz bo‘lib, yaxshi kitoblar tasnif etgan hadis borasida “ Jome’ Kabir” shular jumlasidan”,[18]degan. Hokim Abu Ahmad men Umar ibn Alakdan “Muhammad ibn Ismoil Buxoriy vafot etdi. Xurosonda o‘zidan keyin ilm va taqvoda Abu Isoga o‘xshashini qoldirgani yo‘q. U ko‘p yig‘laganidan hatto ko‘r bo‘lib qoldi”, deganini eshitdim” degan[19]. Abul Fazl Baylamoniy “Men Nasr ibn Muhammad Shayrokuhiydan u men Muhammad ibn Iso Termiziydan u Menga “Muhammad ibn Ismoil Men sendan ko‘rgan foyda sen mendan ko‘rgan foydadan ko‘proqdir”, deganini eshitdim”,[20] degan.

Ibn Kasir “ Imom Termiziy bu ish (hadis ilmi) borasida o‘z zamonasining imomlaridan edi”, degan [21]. Hofiz Abul Hajjoj Mizziy “Imom Termiziy ko‘zga ko‘ringan hofiz imomlardan biri bo‘lib, Alloh u bilan musulmonlarni manfaatlantirdi”,[22] degan. Mulla Ali Qori “ Termiziy imom, hujjat, siqo, hofiz, mutqindir”, degan [23]. Bundan tashqi boshqa juda ko‘plab olimlarni imom Termiziy haqida aytgan so‘zlarini keltirish mumkin. Bularni hammasi Imom Termiziyning hadis ilmi borasida katta olimlardan bo‘lganiga va salaf solihlarni fiqhini yaxshi o‘zlashtirganiga dalolat qiladi. U zot ilm va amalni jamlagan insonlardan biri bo‘lgan.

Vafoti: Uzoq yillik ilmiy hayotdan so‘ng Imom Termiziy 279/892 yil Rajab oyining o‘n uchinchisi dushanba kuni vatani bo‘lmish Termizning Bug‘ qishlog‘ida vafot etgan.

[1] Muhammad Abdurahmon ibn Abdurohim. Muqaddima Tuhfatul-Ahvuziy. – Bayrut, Dorul kutub ilmiyya 1990. –B. 242.

[2] Imom Samoniy. Ansob. – Bayrut, Dorul Muhammad Amin, 1401. J.2. – B.361.

[3] Qarang: Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.38.

[4] Taqyuddin Isirdiy. Fazoilal-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamul kutub, 1409 h. – B. 40..

[5] Muhammad ibn Ahmad Zahabiy. Siyaru alomi-n-nubalo. – Bayrut, Muassasatu-r- risola, 1302h. J. 13. –B.371.

[6] Qarang: Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.39..

[7] Taqyuddin Isirdiy. Fazoilal-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamul kutub, 1409 h. – B. 40.

[8] Turkmaniston hududida joylashgan..

[9] Xozirgi kunda Eron poytaxti Tehron.

[10] Imom Termiziy. Sunan Termiziy. – Riyoz, Baytu-l-afkor, 1999. –B. 607.

[11] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l- ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[12] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[13] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[14] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.113.

[15] Taqyuddin Isirdiy. Fazoila-l-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamu-l- kutub, 1409 h. – B. 31-32.

[16] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.51

[17] Imom Samoniy. Ansob. – Bayrut, 1401 h. J.2. –B.45.

[18] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.51.

[19] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389

[20] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389

[21] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.52.

[22] Abul Hajjoj Yusuf.Tahzibu-l-Kamol. – Bayrut, Muassasat-u-risola, 1407 h. J.26. –B. 250.

[23] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.53.

Toshkent islom instituti

"Hadis va islom tarixi fanlari" kafedrasi o‘qituvchisi F.Xomidov

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 885 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov