O`zbekiston musulmonlari idorasi

Imom Termiziyning hayoti va ilmiy faoliyati

02.03.2020 4279 14 min.

Imom Termiziyning nasabi: Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn Zahhok bo‘lib, manbalardagi eng ishonchli bobolarining ismi kelgani mana shudir. Ayrim tarjima kitoblarda Muhammad ibn Iso ibn Yazid ibn Savra deb ham kelgan. “Irshod ila ma’rifati ulamoi-l-hadis” kitobining sohibi Imom Termiziyni Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Shaddod deb keltirgan. Lekin ko‘pchilik tarixchi olimlar Muhammad ibn Iso ibn Savraga ittifoq qilganlar.

Kunyasi: Imom Termiziyning kunyasi Abu Iso bo‘lib, Imom Termiziyni o‘zi ham bu kunyani yaxshi ko‘rar edi. U zot bu kunyani o‘z ismiga ixtiyor qilib, o‘zini faqat Abu Iso, deb nomlanishini yaxshi ko‘rgan[1].

Imom Termiziyga al-Bug‘iy, at-Termiziy va as-Sulamiy deb nisbat berilishiga quydagilar sabab bo‘lgan:

- Termiziy – Ushbu nisbat Termiz shahrida tug‘ilgan insonlarga berilgan. Bunday nisbat berish islom olamida juda mashhur bo‘lib, xar bir inson o‘zi tug‘ilgan joyga nisbati berilgan.

- Bug‘iy – Bunga sabab Imom Termiziy tug‘ilgan qishloq bo‘lib, Termiz shahridan olti farsax uzoqlikda joylashgan. Xozirda Surxondaryo viloyatining Sherobod tumani hududidadir. Lekin Markaziy Osiyolik mashhur tarixchi Abu Sa’ad Abdulkarim as-Sam’oniy (1113-1167) Termiziy Bug‘ qishlog‘ida vafot etganligi uchun Bug‘iy taxallusini olgan degan.

- Sulamiy deb nisbat berilishining tarixchi olimlar ikki qabilaga nisbat bergan. Ulardan biri Sulaym ibn Mansur bo‘lib, bu arab qabilalari ichidagi mashhur qabiladir. Bu nisbatni “al-Ansob” kitobi sohiblari bergan[2]. Mulla Ali al-Qori bo‘lsalar Sulaym ibn Fahm qabilasiga nisbat bergan[3]. Shu o‘rinda Imom Termiziyning oilalari va ota-onalari haqida manbalarda aniq ma’lumot yo‘q. Olimlar Imom Termiziydan faqatgina “ Bobom asli Marvlik bo‘lib, Lays ibn Sayyor davrida Marvdan Termizga ko‘chib kelgan ”, degan so‘zini keltiradilar[4].

Tavalludi: Imom Termiziy III hijriy asrning avvalida 209/824 yili Termizdagi Bug‘ qishlog‘ida o‘rta hol bir oilada tavallud topgan. Imom Zahabiy o‘zining "Siyar a’lam an-nubalo" kitobida 210 hijriy sana boshlarida deb keltirgan[5]. Ibn Asir ham o‘zining “ Jome’-al-usul” kitobida 209 hijriy sanada tavallud topgani”[6]ni keltirgan. Imom Termiziyga “Zariyr” degan taxallusni berilishining sababi umrining oxirida ko‘zi ojiz bo‘lib qolgani uchundir[7]. Demak, Imom Termiziy umrining oxirida hadis va boshqa ilmlarni mukammal egallaganidan so‘ng ko‘zi ojiz bo‘lib qolgan.

Imom Termiziyni ilmga yuzlanishi va ilm talabidagi safarlari: Imom Termiziy yoshlik chog‘ida g‘oyatda tirishqoq, idrokli va zakovatli bo‘lib, bu fazilati bilan o‘z tengdoshlaridan batamom ajralib turgan. Imom Termiziyni yoshlik chog‘ida ilmga o‘ta qiziqish va ishtiyoqi o‘sha davrning ko‘pgina ilmlarini, ayniqsa, hadis ilmini chuqur egallashida baralla namoyon bo‘ldi. Imom Termiziy ilm olishda faqat o‘z yurti yoki qo‘shni viloyatlar bilan cheklanmadi. Tarixchi olimlar Imom Termiziyning ilmiy safarga chiqishi 240/850- yildan, ya’ni yigirma olti yoshidan boshlab uzoq yurtlarga, qator xorijiy mamlakatlarga safar qilganini aytishgan. Jumladan, u zot Buxoro, Marv[8], Ray [9], Basra, Kufa va Hijoz ( Makka va Madina)ga safar qilib, ko‘plab muhaddislar, ulamolar bilan muloqotda bo‘lib, ulardan ta’lim olgan. Imom Termiziyning Bag‘dodga kirgani haqidagi ma’lumot borasida olimlar ixtilof qilganlar.

Imom Termiziyning ustozlari: Imom Termiziy o‘zining “Jome’” kitobida besh yuzga yaqin shayxdan rivoyat qilgan.

Imom Termiziyning shogirdlari: Imom Termiziy hayotini asosan hadis eshitish uchun turli yurtlarga safar qilish bilan o‘tkazdi. Shu ilmiy safarlari davomida turli kitoblar yozdi. U kishidan ko‘plab insonlar hadis eshitib rivoyat qildilar. Imom Buxoriy Imom Termiziyning ustozi bo‘lishiga qaramay u kishidan ba’zi hadislarni rivoyat qilgan. Bu ham Imom Termiziyning darajasi muhaddislar o‘rtasida qandayligini bildiradi. Imom Termiziyning yozgan asarlari: Insonni ko‘p yoki oz kitob yozishi ilmi qanday ekaniga dalolat qilmaydi. Balki kitobdan olinadigan foydani ko‘pligi va olimlar orasida tarqalishi o‘sha kitob muallifining ilmi naqadar ulug‘ligidan bir nishona desak xato bo‘lmaydi. Mashhur hanafiy olimi Hofiz Zayla’iy ham ilmda yuqori darajada bo‘lsa ham faqatgina “ Nasbu-r-roya li ahadisi-l-hidoya” va “ Taxrij Ahadisi-l-kashshof” nomli ikki kitobni yozish bilan kifoyalangan. Imom Termiziy ham ko‘p kitob yozmagan. Ammo u zotni birgina kitobini to‘liq ilm va fahm bilan tushunishga har kim ham qodir bo‘la olmaydi. U zot agar “Jome’” kitobidan boshqa kitob yozmaganida ham aqida, hadis, fiqh sohasidagi ilmi qanday darajada bo‘lganini bilib olish qiyin bo‘lmasdi.

“Al- Jome’ al-kabir” Ushbu kitob u zot yozgan eng mashhur hadis kitobi bo‘lib, hadis sohasida olti sahih kitobdan biri hisoblanadi. Ushbu kitobni nomi qandayligi borasida olimlar o‘nga yaqin nomini zikr qilganlar. Ular ichida eng mashhuri “Al-Jome’ al-muxtasar min sunani an rasulillah sollallohu alayhi vasallam va ma’rifatu sahih va-l- ma’mul va ma alayhil amal” dir.
“Ilal (Sag‘ir)” Ushbu kitob Imom Termiziyning “Jome’” kitobini oxirida kelib, “Jome’”kitobi bilan birgalikda nashr qilingan[10].
“Ilal (Kabir)” Kitobni Abu Tolib Qozi fiqh boblariga muvofiq tartiblab chiqqan. Bu kitob1986 yil ustoz Hamza Diyb Mustafo tahqiqi ostida nashr qilingan.
“Tasmiyatu As'habi Rosulillah sollallohu alayhi vasallam” Bu kitob 1986 yil Bayrutda Ustoz Imaduddin Ahmad Haydar tahqiqi ostida nashr qilingan. Bu kitob yana “Asmou-s-Sahobati” ham deb nomlanadi.
“Shamoili Nabaviyya” Bu kitobning to‘liq ismi va u haqidagi boshqa ma’lumotlarni bahsning ikkinchi qismida batafsil keltirib o‘tiladi.
“Zuhd” Ibn Hajar Asqaloniy o‘zining “Tahzibu-t-tahzib” kitobida “Bu kitob bizgacha etib kelmagan” degan [11].
“Tarix” [12]
“Asmo val Kuna” [13]
“Kitab Tafsir”
“Rubaiyyatu fil Hadis”
“Kitob fiy Jarh val Ta’dil”
“Kitob fil Asari al-Mavqufa”[14]

Ismlari zikr qilgan kitoblardan faqatgina to‘rtdan bir qismi bizgacha yetib kelgan. Qolgan kitoblar bo‘lsa tarix zar varaqlarida yo‘q bo‘lib ketgan desak xato bo‘lmaydi.

Imom Termiziyni xotirasining kuchliligi va olimlarni u zot haqida aytgan so‘zlari: Imom Termiziyning zehini o‘tkir, xotirasi juda kuchli bo‘lgan. U sunnatni juda mahkam lozim tutib, dunyodan doimo zuhd qilgan. Imom Termiziyning zehni o‘ktirligi borasida tarixiy manbalarda juda ko‘p ma’lumotlar kelgan. Jumladan Imom Zahabiy (1274-1347) o‘zining “ Tazkiratu-l-huffoz” nomli kitobida quydagi g‘aroyib hikoyani keltirgan:

“Bu hikoyani Imom Termiziyning o‘zi aytib bergan: “Men Makkaga borayotganimda bir shayxdan rivoyat qilgan hadislarni ikkita hadis yozadigan qog‘oz juzlariga yozib olgan edim. O‘sha shayx bizning oldimizdan o‘tib qoldi. U haqida (insonlardan) so‘ragan edim. Ular Falonchi shayx deyishdi. Men u zotni huzuriga bora yotib, u kishidan yozib olgan ikki juz hadisim o‘zim bilan bo‘lsa kerak deb, o‘yladim. Ikki juz solingan xaltamni oldim. Gumonimda bu ikki juz mana shu shayxga tegishli edi. U bilan uchrashish nasib etgach, undan hadisdan saboq berishini so‘ragan edim, u rozi bo‘ldi. O‘zimdagi hadislar yozilgan ikki juzni olsam. Ular oppoq qog‘oz bundan hayratga tushdim. Shayx menga yoddan hadis aytib so‘ngra menga qaradi. Qo‘limdagi ikki juz ham oppoq edi. U menga “Bu ishingdan uyalmaysanmi? dedi. Men “yo‘q” deya unga bo‘lgan voqeani aytib, men ushbu hadislarni hammasini yodladim”, dedim. U “bo‘lmasa ayt” dedi. Men unga menga aytib bergan hadislarini birin ketin aytib berdim. Shunda u meni tasdiqlamadi “ Senga men kelishimdan oldin birontasi aytib bergan bo‘lsa kerak” dedi. Men “bo‘lmasa boshqa hadislarni ayting”, dedim. U menga “noyob hadislaridan qirqtasini aytib, menga shularni qaytarib ayt”, dedi. Men unga aytgan hadislarni boshidan oxirigacha u menga qanday aytgan bo‘lsa shunday aytib biron harfda ham xato qilmadim. U menga senga o‘xshashini ko‘rgan emasman”, dedi [15].

Imom Samoniy “Imom Termiziy hech shubhasiz o‘z asrining imomidir”, degan [16]. Imom Samoniy yana boshqa bir o‘rinda “Imom Termiziy hadis ilmi borasida iqtido qilinadigan imomlardan biri bo‘lib, “Jome’”, “Tavorix” va “Ilal” kabi buyuk asarlar muallifi, u zotni zehni borasida zorbul masallar keltirilgan”, degan [17]. Ibn Asir Jazariy “ Imom Termiziy imom, hofiz bo‘lib, yaxshi kitoblar tasnif etgan hadis borasida “ Jome’ Kabir” shular jumlasidan”,[18]degan. Hokim Abu Ahmad men Umar ibn Alakdan “Muhammad ibn Ismoil Buxoriy vafot etdi. Xurosonda o‘zidan keyin ilm va taqvoda Abu Isoga o‘xshashini qoldirgani yo‘q. U ko‘p yig‘laganidan hatto ko‘r bo‘lib qoldi”, deganini eshitdim” degan[19]. Abul Fazl Baylamoniy “Men Nasr ibn Muhammad Shayrokuhiydan u men Muhammad ibn Iso Termiziydan u Menga “Muhammad ibn Ismoil Men sendan ko‘rgan foyda sen mendan ko‘rgan foydadan ko‘proqdir”, deganini eshitdim”,[20] degan.

Ibn Kasir “ Imom Termiziy bu ish (hadis ilmi) borasida o‘z zamonasining imomlaridan edi”, degan [21]. Hofiz Abul Hajjoj Mizziy “Imom Termiziy ko‘zga ko‘ringan hofiz imomlardan biri bo‘lib, Alloh u bilan musulmonlarni manfaatlantirdi”,[22] degan. Mulla Ali Qori “ Termiziy imom, hujjat, siqo, hofiz, mutqindir”, degan [23]. Bundan tashqi boshqa juda ko‘plab olimlarni imom Termiziy haqida aytgan so‘zlarini keltirish mumkin. Bularni hammasi Imom Termiziyning hadis ilmi borasida katta olimlardan bo‘lganiga va salaf solihlarni fiqhini yaxshi o‘zlashtirganiga dalolat qiladi. U zot ilm va amalni jamlagan insonlardan biri bo‘lgan.

Vafoti: Uzoq yillik ilmiy hayotdan so‘ng Imom Termiziy 279/892 yil Rajab oyining o‘n uchinchisi dushanba kuni vatani bo‘lmish Termizning Bug‘ qishlog‘ida vafot etgan.

[1] Muhammad Abdurahmon ibn Abdurohim. Muqaddima Tuhfatul-Ahvuziy. – Bayrut, Dorul kutub ilmiyya 1990. –B. 242.

[2] Imom Samoniy. Ansob. – Bayrut, Dorul Muhammad Amin, 1401. J.2. – B.361.

[3] Qarang: Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.38.

[4] Taqyuddin Isirdiy. Fazoilal-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamul kutub, 1409 h. – B. 40..

[5] Muhammad ibn Ahmad Zahabiy. Siyaru alomi-n-nubalo. – Bayrut, Muassasatu-r- risola, 1302h. J. 13. –B.371.

[6] Qarang: Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.39..

[7] Taqyuddin Isirdiy. Fazoilal-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamul kutub, 1409 h. – B. 40.

[8] Turkmaniston hududida joylashgan..

[9] Xozirgi kunda Eron poytaxti Tehron.

[10] Imom Termiziy. Sunan Termiziy. – Riyoz, Baytu-l-afkor, 1999. –B. 607.

[11] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l- ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[12] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[13] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389.

[14] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.113.

[15] Taqyuddin Isirdiy. Fazoila-l-kitab al-Jome’. – Bayrut, Olamu-l- kutub, 1409 h. – B. 31-32.

[16] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.51

[17] Imom Samoniy. Ansob. – Bayrut, 1401 h. J.2. –B.45.

[18] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.51.

[19] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389

[20] Ibn Hajar Asqaloniy.Tahzibu-t-tahzib. – Bayrut, Doru-l-ma’rifa, 1395 h. J.9. – B.389

[21] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.52.

[22] Abul Hajjoj Yusuf.Tahzibu-l-Kamol. – Bayrut, Muassasat-u-risola, 1407 h. J.26. –B. 250.

[23] Iyod Xolid. Imom Termiziy. – Damashq, Doru-l-qalam, 2001. –B.53.

Toshkent islom instituti

"Hadis va islom tarixi fanlari" kafedrasi o‘qituvchisi F.Xomidov

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Kataraktaning davosi

21.05.2025 2205 7 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

(Qur’oniy dori)

Savol: Ko‘zga oq tushganda jarrohlik yoki dori tomizishdan boshqa muolajalar ham bormi?

Javob: Ilmiy qo‘llanma va ilmiy nazariyalarda umumiy urinishlar bor. Ular ko‘proq proteinni almashtirishga, xususan, oq tushgan ko‘zni avvalgi holatiga qaytarishga qaratilgan. Gohida kimyoviy yo‘l bilan imkon topiladi. Bu o‘zgartirish juz’iy xolos, mukammal bo‘lmaydi. Ammo kimyoviy yo‘lni ko‘z gavharidagi proteinga qo‘llash mumkin emas.

Savol: Mana shunday nuqsonli yechimlargina mavjud bo‘lgan kasallikka qanday qilib siz Qur’oni karim orqali davo topdingiz?

Javob: Yuqorida aytib o‘tganimdek, ko‘z gavharining tashqi yuzasi parda bilan qoplangan bo‘lib, unda protein bor. O‘sha proteinning tarkibi o‘zgarsa, gavharning holati ham o‘zgarib, oqibatda xiralik kelib chiqadi. Shuning uchun biz o‘sha proteindagi fiziologik o‘zgarishni tiklashning tabiiy uslubini qidirdik. Bunda bizga Yusuf surasidagi quyidagi oyatlar yordam berdi:

«U bulardan yuz o‘girib, «Esizgina Yusuf!» dedi va qayg‘udan ko‘zlariga oq tushdi. U dardini ichiga yutdi (ojiz bo‘lib qoldi)» (84-oyat). Yusuf alayhissalom Robbimizdan kelgan vahiy sababli akalaridan otalari huzuriga ko‘ylagini olib borishni talab qildilar:

«Mana bu ko‘ylagimni olib borib, otamning yuziga tashlangiz, ko‘zi ochilur. So‘ng barchangiz ahlingiz ila huzurimga kelinglar. Karvon (Misrdan) yo‘lga chiqqan vaqtda otalari (Ya’qub alayhissalom o‘z uylarida turib, huziridagi kishilarga): «Meni aqldan ozgan demanglar u, lekin men Yusufning hidini sezmoqdaman», dedi. Ular: «Allohga qasamki, albatta, sen eski adashuvingdasan», dedilar. Xushxabarchi kelib, (ko‘ylakni) uning yuziga tashlagan edi, u yana ko‘radigan bo‘ldi. U: «Men sizlarga: «Allohdan sizlar bilmaydigan narsani bilaman», demaganmidim?» dedi» (Yusuf surasi, 93–96-oyatlar).

Yusuf alayhissalomning ko‘ylaklarida qanday shifo bo‘lishi mumkin edi? Bu haqda o‘ylab-o‘ylab, terdan boshqa narsani topmadik. Shundan so‘ng inson tanasidan ajraladigan terning tarkibiy elementlarini o‘rgandik. An’anaviy jarrohlik yo‘li bilan ko‘zdan chiqarib olingan, xiralashgan gavharni olib, terga botirib ko‘rganimizda uning biroz shaffoflashganini ko‘rdik. So‘ngra savol tug‘ildi: bu holatda terdagi barcha moddalarning shunday ta’siri bormi yoki undagi qaysidir bir moddaningmi? Javob shuki, bu uning tarkibidagi bir moddaning – karbamidning («mochevina») ta’siri ekan. Bu moddani kimyoviy usul bilan ham tayyorlab, laboratoriya sharoitida ko‘zi xiralashgan yoki ko‘ziga oq tushgan hayvonlarda sinab ko‘rildi. Biroq kuzatuvlar davomida kimyoviy yo‘l bilan tayyorlangan o‘sha malham bu kasallikni tuzatmadi, balki ko‘z gavhariga oq tushishiga sabab bo‘ldi. Bu narsa yo‘naltirilgan maxsus chiroq (slit lamp), ultratovush hamda ko‘z gavharidan akslangan ultrabinafsha nur yordamida tekshirib ko‘rildi. Bundan keyin kompyuterdagi fiziologik okulyarda 250 ming dollar to‘lab, yarim soat tajriba o‘tkazilganida uning yorug‘lik akslantirish darajasi 2 foizdan oshmadi. Lekin inson teridan tayyorlangan tomchi quyilganda 15 daqiqada 2 foizdan 60 foizga yorug‘lik darchasi ochildi. 20 daqiqada 90 foizga ziyodalashdi. 30 daqiqada 95 foizga ziyodalashdi. 60 daqiqada 99 foizga ziyodalashdi.

Savol: Bu tomchida nojo‘ya ta’sirlar kuzatildimi?

Javob: Mutlaqo. Ter tanadan ajralib chiqadigan modda bo‘lib, yuqorida aytganimizdek, uning tarkibi karbamidning tarkibi bilan deyarli bir xil. Shuning uchun bu malham konsentratsiyasini o‘n barobarga oshirib, hayvonlarda tajriba o‘tkazish lozim. Bunda malham organizmga og‘iz orqali yoki bevosita yurakning protein pardasiga kiritish orqali singdirildi. Ushbu tajribada ham nojo‘ya ta’sirlar kuzatilmadi, malham jigar, buyrak, miyaga yoki qon tarkibiga umuman ta’sir ko‘rsatmadi.

Savol: Bu tajriba quyonlar ustida o‘tkazilgan ekan. Agar buni insonning fiziologik ko‘zi ustida o‘tkazilsa, nima bo‘ladi?

Javob: Bunday tajriba 250 ta ko‘ngilli ishtirokchi ustida o‘tkazilganida 90 foizdan ko‘proq kishilarning ko‘zidagi oqlik ketib, ko‘rishi avvalgi holiga qaytdi. Klinik tekshiruvlar shuni ko‘rsatdiki, qolgan 10 foiz kishilarning ko‘z gavharida shaffoflik kuzatilgan, biroq ko‘z to‘rida boshqa kasallik bo‘lgani uchun ularning ko‘rishi yaxshilanmagan.

Savol: Ana shu tomchi ko‘zdagi kataraktadan boshqa ko‘z kasalliklariga shifo bo‘la oladimi?

Javob: Ha, ko‘zdagi shox pardaga ham shifo bo‘ladi. Ko‘z zaiflashganda oqlik yuzaga kelishi ana shu shox parda sirtida sodir bo‘ladi. Bu qon quyilgandagi yoki shox parda tarkibidagi proteinining tabiatida o‘zgarish bo‘lgandagi holatdir. Tajribalardan sobit bo‘ldiki, ushbu tomchini ikki hafta davomida har kuni ikki martadan quyib borilsa, ko‘rish xususiyati yaxshilanib, asl holiga qaytadi.

Savol: Shox pardadagi oqlik avvallari qanday muolaja qilinar edi?

Javob: Avvallari o‘lgan kishining ko‘z shox pardasini ko‘chirib o‘tkazish orqali muolaja qilinar edi. Ilova qilib aytadigan bo‘lsak, bunda ko‘rish quvvati avvalgi holiga qaytmas edi.

Savol: Siz o‘zingizni qanday his qildingiz? Chunki siz butun insoniyatga Qur’on voqeligidan muolaja taqdim qildingiz. Vaholanki, ichimizdagi ba’zi kishilar dunyoviy ishlarga yoki ilmiy bahslarga Qur’onning aloqasi yo‘q deb hisoblashadi.

Javob: Men bu ishim bilan ilmning zakotini ado qildim, deb hisoblayman. Axir molning zakoti chiqarilganidek, ilmning ham zakoti chiqariladi-ku? Axir ilm insonlarning yaxshi kuniga xizmat qilishi kerak! Bundan tashqari, ushbu amaliy tajriba sababli Qur’oni karimning azamatini va ulug‘ligini yana bir bor his etdim. «Qur’onni mo‘minlar uchun shifo va rahmat o‘laroq nozil qilurmiz. U zolimlarga ziyondan boshqani ziyoda qilmas» (Isro surasi, 82-oyat). Shunga binoan, bu ulug‘ Kitobga qaytishni umid qilaman. Agar haqiqiy ma’noda qaytsakkina, avvalgi davrimizni qo‘lga kiritib, butun insoniyatni hidoyatga chorlay olamiz.

Savol: Bu dori bozorlarga chiqarilganida unga «Qur’oniy dori» deb ishora qilinadimi?

Javob: Ha, biz bu dorini ishlab chiqaruvchi shirkatga «Bu Qur’oniy dori», deb yozib qo‘yishni shart qilganmiz. Toki butun olam ana shu Qur’onning rostligini, dunyo va oxiratda odamlarni baxtli qilishda faol ekanini bilsin. Suhbatimiz oxirida yangi bir bahsni, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) hadisi sharifda vasf qilganlaridek, ko‘z tibbiyotidagi boshqa bir dorini taqdim etmoqchiman. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) «Qo‘ziqorin ham bir ovqat turi bo‘lib, uning suvi ko‘z uchun shifodir», deganlar.

Inshaalloh, Allohning izni bilan mana shu bahs ham kelajakda keng qamrovli ilmlarni ochib beradi.

“Qur’on va Sunnatdagi ilmiy mo‘jizalar” kitobidan