Kun tarixi

Vatanimiz tarixidagi 18 avgust sanasi bilan bog‘liq ayrim voqealar bayoni.

928 yil (bundan 1097 yil oldin) – Quyosh tutilishi ro‘y berdi. Qadimda kishilar Quyosh tutilishlarini oldindan bilganlar. Ularga tutilish takrorlanib turadigan davr ham ma’lum bo‘lgan. Bu saros deb atalib, u 18 yil 11 kun 8 soatga teng. Yer yuzining ma’lum joyida to‘la Quyosh tutilishi kamdan-kam takrorlanadigan hodisa o‘rta hisobda 300 yilda bir marta kuzatilishi mumkin. Ushbu sanada ro‘y bergan Quyosh tutilishini farg‘onalik falakiyotchi olim Abdulloh bin Amajur Turkiy quyidagicha qayd etadi: “Men Quyosh tutilishini o‘g‘lim Abul Hasan va Muflih bilan birga kuzatdim. Quyosh o‘zi tutilgan yuzasining choragidan kamroq mikdorga ko‘tarildi va hatto, Quyosh yuzasining to‘rtdan bir qismi qoraymaguncha uning tutilishi sezilarli darajada ortmadi. Biz Quyoshni suvda, sof va maxsus usulda kuzatdik”.

1412 yil (bundan 613 yil oldin) – hijriy 815 yil jumadulavval oyining o‘ninchi kuni (milodiy 1412 yil 18 avgustda) Hirotning Bog‘i Zag‘on guzarida Mirzo Ulug‘bekning qizi Hasiba sulton Xonzoda begim dunyoga keldi. Temuriylar hukmdori Shohrux mirzo nevarasi sharafiga to‘y-tomoshalar uyushtirib, barchaga sochqilar ulashdi. 

Shohrux saroyidagi tartibga muvofiq Ulug‘bek Mirzoning birinchi xotini malika O‘gi Begini oy-kuni yaqinlashgach, Samarqanddan Hirotga olib kelgan edilar. Shu sababli malika Samarqandda emas, Hirotda dunyoga kelgan. Tug‘ilgan qizga Habiba Sulton deb ism qo‘yadilar. Shuningdek, O‘gi Begi xon avlodiga mansub bo‘lgani tufayli qiziga “Xonzoda begim” unvonini beradilar. Habiba Sulton Hirotda Gavharshod begim murabbiyaligida tarbiyalanadi. 

1912 yil (bundan 113 yil oldin) – monumentalist rassom, O‘zbekiston xalq rassomi Chingiz Ahmarov tavallud topdi (vafoti 1995 yil). U o‘z ijodida Sharq miniatyurasi an’analarini davom ettirib, milliy musavvirlik maktabini yaratdi. Chingiz Ahmarov o‘zbek tasviriy san’atining milliy o‘ziga xosligi borasida xalqning boy va go‘zal badiiy merosining ilg‘or an’analarini hozirgi zamon san’atiga ijodiy singdirishda faol xizmat qildi. Asarlarida ijodkorlik ruhi bilan yashayotgan zamondoshlarining go‘zal va yoqimtoy, tabiati murakkab va nafis qiyofalari tasvirlandi. 

1924 yil (bundan 101 yil oldin) – Tatariston, Boshqirdiston va Turkiston ulamolaridan tashkil topgan sharafli soqchilar kuzatuvidagi maxsus poyezd Usmon Mus'hafini Ufadan Toshkentga olib keldi. U bir qancha vaqt Toshkentdagi masjidlardan birida saqlandi, so‘ngra xavfsizlik maqsadlarini ko‘zlab O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyi (hozirgi O‘zbekiston tarixi davlat muzeyi)ga topshirildi. 1989 yil 14 mart kuni Toshkentda bo‘lib o‘tgan umumiy Musulmonlar to‘rtinchi qurultoyida O‘zbekiston hukumatining qarori bilan Usmon Mus'hafi musulmonlar ixtiyoriga qaytarib berilganligi e’lon qilindi.

Hozirda Toshkentda saqlanayotgan Usmon Mus'hafining Turkistonga kelib qolishi tarixi haqida turli taxminlar bor. Ko‘pchilik tadqiqotchilar uni Amir Temur Basradan Samarqandga olib kelgan, degan fikrni bildiradilar. Boshqa tarixchilar Amir Temur To‘xtamishni mag‘lubiyatga uchratib, Oltin O‘rdani egallaganidan keyin, o‘sha Qur’onni qo‘lga kiritib, Samarqandga keltirgan, degan xulosada. Tarixda yana boshqa farazlarga ham duch kelinadi. 

Ushbu Qur’on 1868 yilda (ba’zi manbalarda 1869 yilda) Samarqanddan Sankt-Peterburgga olib ketiladi va avval Rossiya xalq maorifi vazirligiga, so‘ngra shahardagi Saltikov-Shchedrin kutubxonasiga beiladi. 1905 yilda Sankt-Peterburgda ushbu Mus'hafdan 50 dona nusxa olingan. Oktyabr to‘ntarishidan so‘ng, musulmonlar qurultoyining iltimosiga ko‘ra, RSFSR hukumatining qarori bilan musulmonlarga qaytarib berilgan. Avval Ufada saqlanib, 1924 yilda Toshkentga keltirilgan. 

1936 yil (bundan 89 yil oldin) – geolog olim, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi akademigi To‘rabek Dolimov tavallud topdi (vafoti 2011 yil). U 1996–2004 yillarda O‘zbekiston Milliy universitetining rektori bo‘lgan. Unig ilmiy ishlari burmalangan o‘lkalardagi vulkan jinslarining petrologiyasi va Tyanshanning geodinamikasiga bag‘ishlangan. U 1998 yilda “Mehnat shuhrati” ordeni bilan mukofotlangan.

1980 yil (bundan 45 yil oldin) – Toshkent metropoliteni birinchi yo‘li (hozirgi “Olmazor” – “Buyuk Ipak yo‘li” bekatlari)ning 4,6 kilometrli 2-navbati (3 ta bekat) foydalanishga topshirildi. 

2006 yil (bundan 19 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Futbol bo‘yicha trenerlar va sport hakamlari tayyorlash respublika maktabi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

2020 yil (bundan 5 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi va Turkiya Respublikasi o‘rtasida strategik sheriklik munosabatlarini yanada mustahkamlash va ko‘p qirrali hamkorlikni kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

2023 yil (bundan 2 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Baliqchilik xo‘jaligi ehtiyojlari uchun suv havzalaridan foydalanish tartibini takomillashtirish hamda baliq ovlash va suv bo‘yi turizmi maskanlarini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

Alisher EGAMBЕRDIYEV, 
tayyorladi, O‘zA