KIRISH

AQOID ILMI HAQIDA TASAVVUR

Olamlar Robbisi Alloh taologa hamdu sanolar, butun olamlarga rahmat qilib yuborilgan Muhammad Mustafoga hamda u zotning oilalariyu sahobalariga salovot va salomlar bo‘lsin.

Dunyoda baxtli hayot kechirish va oxiratda jannatga erishish har bir musulmonning asosiy maqsadi hisoblanadi. Ushbu ulug‘ maqsad esa Yaratuvchini tanish va Uning buyruqlarini ado etish bilan hosil bo‘ladi. Bu haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:

وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ

“Men jinlar va insonlarni faqat O‘zimga ibodat qilishlari uchungina yaratdim”.

Ibn Abbos roziyallohu anhu ushbu oyati karimani “faqat Meni tanishlari uchungina yaratdim” ma’nosini anglatadi, deya tafsir qilgan.

Alloh taologa ibodat qilishning asl mohiyati ham, U zotni tanishning asosi ham aqoid ilmida bayon qilinishi bois, bu ilm bilimlarning oliysi va dinning asli hisoblanadi. Ushbu asl ilmni o‘rganish va unda bayon qilinganlarga e’tiqod qilish xayr-baraka bo‘lsa, undan uzoq bo‘lish yo o‘z-o‘zini qiynab behuda chiranishga, yo noto‘g‘ri e’tiqod qilib dunyo-yu oxiratini boy berishga olib boradi. Chunki e’tiqodi noto‘g‘ri kishining ibodatlari qabul bo‘lmaydi. Sof e’tiqoddagi kishining esa qilgan ozgina amali ham barakali bo‘ladi, ya’ni, Alloh taolo uning to‘g‘ri e’tiqodi barakotidan ko‘plab mukofotlar ato etadi. Shuning uchun avvalo dinning asli hisoblangan aqoid ilmini o‘rganish muhim hisoblanadi.

Aqoid ilmining lug‘aviy va

istilohiy ma’nolari

Aqoid so‘zi lug‘atda “ishonib bog‘langan narsalar” ma’nosini anglatadi. Bu so‘zdan har bir aqli raso va balog‘atga yetgan bandaning qalbini unga mustahkam bog‘lashi lozim bo‘lgan shar’iy e’tiqodiy hukmlar ko‘zda tutilgan. Shar’iy hukmlar ikki turga bo‘linadi:

1. E’tiqodiy hukmlar;

2. Amaliy hukmlar.

E’tiqodiy hukmlar deganda faqatgina qat’iy ishonishga taalluqli bo‘ladigan shar’iy hukmlar tushuniladi.

Amaliy hukmlar deganda qat’iy ishonchdan kelib chiqib bajariladigan amallarning ado etilishiga taalluqli bo‘ladigan shar’iy hukmlar tushuniladi.

Istilohda esa aqoid ilmiga quyidagicha ta’rif berilgan:

دِرَاسَةُ الْأَحْكَامِ الْإِعْتِقَادِيَّةِ فِي الشَّرِيعَةِ الْإسْلَامِيَّةِ

Islom shariatidagi e’tiqodiy hukmlarni o‘rganish – aqoid ilmi deyiladi.

Aqoid ilmining maqsadlari

Aqoid ilmini o‘rganishdan quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi:

Qat’iy dalillar bilan diniy e’tiqodlarni mustahkamlash va ulardan shubhalarni rad qilish;

Boshqalarga taqlid qilib yurishdan aniq ishonch darajasiga ko‘tarilish;

Dunyo va oxirat saodatini hosil qilish.

E’tiqodiy hukmlar Islom dini mohiyatidir

Aqoid ilmining ahamiyati haqida gapirilganda avvalo, muqaddas dinimizning asosi uning aqoidi ekani ta’kidlanadi. Islom aqoidining o‘zagi esa Alloh taoloning borligiga va Uning birligiga iymon keltirish hisoblanadi. Musulmon kishi Islom shariati hukmlarini e’tiqodiga ko‘ra hayotga tatbiq qiladi. Shu ma’noda Islom dinining mohiyati uch qismdan tashkil topadi:

Islom dini mohiyati:

E’tiqodiy hukmlar; Amaliy hukmlar; Go‘zal xulqlar.

E’tiqodiy hukmlar deganda musulmon kishining ishonishi, qalbini ularga mustahkam bog‘lashi lozim bo‘lgan hukmlar tushuniladi. Bu hukmlarning avvalida Alloh taoloning borligiga, birligiga, komil sifatlar bilan sifatlanganiga iymon keltirish turadi. Musulmon kishi nomusulmon kishidan “Ashhadu an la ilaha illalloh” (Allohdan o‘zga ma’bud yo‘qligiga guvohlik beraman) deb guvohlik berishi bilan ajralib turadi. Musulmon kishi uchun ushbu guvohligi musulmonligining asosi hisoblanib, uning hamma qarashlari mazkur asos ustiga quriladi.

Allohga, farishtalariga, kitoblariga, payg‘ambarlariga, oxirat kuniga, qadarning yaxshisi ham, yomoni ham Allohdan ekaniga va qayta tirilishga iymon keltirish Islom aqoidining asoslari hisoblanadi.

Amaliy hukmlar deganda musulmon kishining o‘ziga nima foydali va nima zararli ekanini bilib bajarishi lozim bo‘lgan hukmlar tushuniladi. E’tiqodiy hukmlar va amaliy hukmlar poydevor va uning ustiga qurilgan binodek bir-biriga chambarchas bog‘liqdir. E’tiqodiy hukmlarda insonning Alloh taologa bog‘lanishi tartibga solinsa, amaliy hukmlarda insonnning jamiyat vakillari bilan va butun borliq bilan bo‘ladigan aloqasi e’tiqodiy hukmlar asosida tartibga solinadi. Shuning uchun ham e’tiqodiy hukmlarni o‘rganmasdan turib amaliy hukmlarni hayotga to‘g‘ri tatbiq etib bo‘lmaydi.

Amaliy hukmlar umumiy ikki qimga: “Ibodatlar” va “muomalalar”ga bo‘linadi. “Ibodatlar” qismida musulmon kishining Allohga sevimli banda bo‘lishga urinib bajaradigan amallari bayon qilinadi. Bu amallar uning Allohga bo‘lgan iymonida sodiq ekaniga belgi hisoblanadi. “Muomalalar” qismida esa musulmonlarning umumiy manfaatlarini saqlashga, bir-birlariga yoki boshqalarga zarar berib qo‘yishlarining oldini olishga taalluqli bo‘lgan amallar bayon qilinadi. 

MUNDARIJA

Kirish

Aqoid ilmi haqida tasavvur

Tavhid bayoni

Alloh taologa iymon keltirish bayoni

Borliqning tadbirini qilib turuvchi Zot

Qazoyu qadarga iymon keltirish bayoni

Alloh taoloning sifatlari bayoni

Zotiy va fe’liy sifatlar bayoni

Alloh taoloni “shay” deyish mumkinligi bayoni

Ism egasiga dalolat qilishi bayoni

U zot O‘zi va Rasuli bayon qilganidekdir

Bo‘linmaydigan juzning aqlan mumkinligi bayoni

Qur’oni karimga iymon keltirish bayoni

Arshga istivo haqida

Alloh betimsol zotdir

Yaxshiga mukofot, yomonga jazo beruvchi

Mutlaq ehtiyojsiz Zot

Ulug‘lik va oliylik egasi

Qayta tirilishga iymon keltirish

Eng so‘nggi manzillar

Jannat va do‘zaxning abadiyligi bayoni

Jannatda Alloh taoloni ko‘rish bayoni

Jannatdagi eng oliy ne’mat

Alloh adolatli va rahmatli Zotdir

Payg‘ambarlar va Farishtalarga iymon keltirish bayoni

Xotamul anbiyo haqida e’tiqodimiz

Xotamul anbiyoning sifatlari

So‘nggi mukammal shariat

Isro va Me’roj bayoni

Shafoat tushunchasi bayoni

Payg‘ambarlarning ma’sumliklari bayoni

Payg‘ambarlarning sifatlari bayoni

Zulqarnayn va Luqmon haqida

Qiyomatning katta alomatlari bayoni

Valiylar va ularning karomatlari bayoni

Valiylar Payg‘ambarlarning ummatlaridir

Valiylar sultoni haqida

Tili va qalbiga haq joriy bo‘lgan inson

Farishtalar hayo qilgan inson

Havas qilinadigan inson

Siddiqa va Zahro roziyallohu anhumo fazilatlari

Yazid ibn Muoviya haqidagi bahslar

Muqallid iymonining e’tiborli ekani

Aqli bor kishining Allohni tanishi lozimligi

Jon chiqar vaqtda keltirilgan iymon bayoni

Amal va iymon bayoni

Gunoh sababli kufrga hukm qilmaslik bayoni

Dindan chiqishni niyat qilgan kimsa bayoni

Beparvolikning ayanchli oqibati bayoni

Mastning gapi haqida

Nomavjudning “shay” emasligi bayoni

Takviyn sifati haqida e’tiqodimiz

Rizq tushunchasi haqida e’tiqodimiz

Qabr imtihoni haqida e’tiqodimiz

Qabr azobi haqligi bayoni

Jannatga kirish Allohning rahmati bilan bo‘lishi bayoni

Ulug‘ hisob-kitob bo‘lishi bayoni

Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz

Amallarning o‘lchanishi va Sirot haqidagi e’tiqodimiz

Duolarning ta’sirlari bayoni

Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni

Jannat va do‘zaxning yaratib qo‘yilgani bayoni

Mo‘min bandaning do‘zaxda abadiy qolmasligi bayoni

Go‘zal nazmiy bayon

Xushxabardek qalbga tasalli beruvchi nazm

Aqida bilmagan shaytona eldir

Duo qilish odoblari bayoni

Vasila qilish bayoni

Xotima

“Bad’ul amoliy” matni va nazmiy bayoni

Foydalanilgan manba va adabiyotlar

M a s ’ u l m u h a r r i r:

Jaloliddin Hamroqulov,

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom instituti

“Tahfizul Qur’on” kafedrasi mudiri

T a q r i z ch i l a r:

Shayx Abdulaziz Mansur,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari

Haydarxon Yuldashxodjayev,

Tarix fanlari nomzodi

Abdulqodir Abdur Rahim

A – 13 E’tiqod durdonalari. Mas’ul muharrir / Jaloliddin Hamroqulov. – Ye.: “Sharq” , 2016. – 480 b.

“E’tiqod durdonalari” kitobi diyorimizdagi o‘rta maxsus islom bilim yurtlarida “Aqoid” fanidan saboq berilayotgan “Bad’ul amoliy” asariga yozilgan sharh bo‘lib, dastlab 2012 yilda nashr qilingan edi. Kitobning ushbu qayta ishlangan va to‘ldirilgan ikkinchi nashrida o‘quvchilarga yanada foydaliroq bo‘lishi uchun matnlarning ma’nolar tarjimasi va lug‘aviy izohlari hamda ayrim dolzarb e’tiqodiy masalalar batafsil bayon qilingan.

Ushbu kitob Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom institutining 27.06.2015 yildagi 11 sonli ilmiy kengashida nashrga tavsiya etilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mitaning 4953-raqamli xulosasi asosida nashrga tayyorlandi.