Sayt test holatida ishlamoqda!
06 Iyul, 2025   |   11 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:13
Quyosh
04:56
Peshin
12:33
Asr
17:42
Shom
20:03
Xufton
21:39
Bismillah
06 Iyul, 2025, 11 Muharram, 1447

07.12.2018 y. Huquqimiz kafolati

03.12.2018   7816   14 min.
07.12.2018 y. Huquqimiz kafolati

بسم الله الرحمن الرحيم

Huquqimiz kafolati

الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَمَرَ عِبَادَهُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ، وَنَهَى عَن البَغْيِ وَالظُّلْمِ وَالعُدْوَانِ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّنَا محمد الَّذِي نَشَرَ العَدْلَ وَالأَمَانَ، وَحَفِظَ كَرَامَةَ الإِنْسَانِ، وَعَلَى أَلِهِ وَأَصْحَابِهِ الكِرَامِ، أَمَّا بَعْدُ

Muhtaram azizlar! Ma’lumki, muhtaram Yurtboshimiz bevosita tashabbuslari bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasida “Imom Eshon Muxammad” jome masjidi rekonstruksiya qilinib, xalqimiz ixtiyoriga topshirilishi, Xorazm viloyatining Urganch shahridagi “Oxun bobo” masjidini qayta qurilishi, Qashqadaryo viloyatining Qarshi tumanidagi “Abu Muin Nasafiy” majmuasini tubdan yaxshilanishi, Surxondaryo viloyatida Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Samarqand viloyatida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Buxoro viloyatida “Mir Arab” Oliy madrasasining ochilishi, Toshkent shahrida O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazini hamda O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasini tashkil etilishi, Qur’oni karim musobaqasini yuqori darajada o‘tkazilgani, turli diniy mavzulardagi adabiyotlar yetarli darajada yetkazib berilayotgani, albatta bu – diniy sohada olib borilayotgan islohotlarning amaliy ifodasi hisoblanadi.

Alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, so‘ngi yillarda umra ziyorati faqat bahor fasli va Ramazon mavsumida tashkil etilgan bo‘lsa, fuqarolarimizning vijdon erkinligi va diniy e’tiqodga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquklarini to‘liq ta’minlash maqsadida joriy yildan umra safarini yil davomida amalga oshirish belgilandi. Hozirgi kunda mazkur topshiriq ijrosi to‘liq ta’minlanib, uch mingga yaqin ziyoratchilarimiz hozirgi kunga qadar umra amallarini bajarib, mamlakatimizga qaytib keldilar.

Ziyoratchilarimiz uchun barcha shart-sharoitlar to‘liq yaratilgan bo‘lib, Madina shahrida besh yulduzli “Pulman Zamzam” mehmonxonasi, Makka shahrida esa to‘rt yulduzli “Abraj al-Kisva” mehmonxonlari hizmat ko‘rsatmoqda.

E’tirof etishimiz lozimki, mazkur islohotlar huquqimiz kafolatlangani va erkinligimiz to‘liq ta’minlanayotganligidan dalolatdir.

Bu yutuqlarimizning barchasi yurtimizda hukm surayotgan tinchlik va xotirjamlik sabablidir. Bunda, albatta, yurtimizda qabul qilingan xalqaro me’yorlarga javob beradigan Bosh Qomusimizning o‘rni beqiyos.

Muxtaram jamoat! Bosh Qomusimizda keltirilgan qonun-qoidalarga bo‘ysunish, jamiyat farovonligi uchun mehnat qilish, uning tinchligi va xavfsizligini saqlashdan bo‘yin tovlamaslikdavlatning jamiyat oldidagi haqlaridan sanaladi. Alloh taolo O‘zining Kalomida shunday marhamat qiladi:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ  

ya’ni: “Ey, imon keltirganlar! Allohga itoat etingiz, Payg‘ambarga va o‘zlaringizdan (bo‘lmish) boshliqlarga itoat etingiz! ...” (Niso surasi, 59-oyat).

Ushbu oyatdan Alloh va Uning Rasulining buyruqlariga itoat qilish bilan birga musulmonlar o‘zlaridan bo‘lgan din va davlat boshliqlariga ham itoat qilishning vojibligi ma’lum bo‘ladi. Modomiki rahbar yoki ota-onalar gunoh ishlarga buyurmas ekanlar, ularga itoat etish shar’an vojibdir (Imom Tahoviyning “Aqoid”iga qaralsin).

Asosiy qomusimizning muhim bo‘lgan bandlarida Alloh taolo tomonidan berilgan ulug‘ ne’mat – insonning hayoti daxlsizligi va vijdon erkinligi huquqi haqida ta’kidlanadi. Shuningdek, islom dinida oila va nikohga katta e’tibor qaratilib, jamiyatning ma’naviy holatini yaxshilashning asosiy omili oila deya e’tirof etilgan bo‘lib, qonunimizda ham bu borada oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini ekani, jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega ekani belgilangan.

Islom dini ko‘rsatmalarida ham insonlarning millati, irqiga qarab ajratish qoralanadi. Bu xususda Alloh taolo qo‘yidagicha marhamat qiladi:

 يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ

ya’ni: “Ey insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Xavvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishlaringiz uchun sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila (elat)lar qilib qo‘ydik. Albatta, Alloh nazdida mukarramrog‘ingiz taqvodoringizdir. Albatta, Alloh biluvchi va xabardor zotdir” (Hujurot surasi, 13-oyat).

Jamiyatdagi insonlarning o‘zaro haq-huquq va majburiyatlarni astoydil ado etib, joriy qonun-qoidalarga rioya qilib yashashi ijtimoiy adolat qaror topishida muhim o‘rin tutadi. Har bir shaxs yashash huquqiga ega ekanligi Qur’oni karimning ko‘plab oyatlarida bayon etilgan. Jumladan,

    وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ

ya’ni: “Alloh taqiqlagan jonni nohaq qatl qilmang!” (An’om surasi, 151-oyat). Demak, hech kimsa boshqani yashash huquqidan nohaq mahrum etishi mumkin emas. Shuningdek, ta’lim olish, mehnat qilish, davolanish, e’tiqod, mulkka egalik huquqlari ham dinimizda hamma uchun birdek kafolatlangan. Bosh Qomusimizda ham aynan mana shu huquqlar alohida moddalar bilan kafolatlab qo‘yilgan.

Dinimizda, shuningdek, har bir kishi zimmasida o‘zi yashab turgan jamiyat, undagi odamlar va vatani oldida burch, majburiyatlari borligi ham bayon etilgan. Qur’oni karimda aytiladi:

  وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ

ya’ni: “Allohga ibodat qiling va Unga hech narsani sherik qilmang! Ota-onalarga esa yaxshilik qiling! Shuningdek, qarindoshlar, yetimlar, miskinlar, qarindosh qo‘shni-yu begona qo‘shni, yoningizdagi xamrohingiz, yo‘lovchi (musofir)ga va qo‘l ostingizdagi (qaram)larga ham (yaxshilik qiling)!...” (Niso surasi, 39-oyat).

O‘zbekistonda millatlararo tinch-totuvlik, turli din vakillari o‘rtasida yaxshi munosabatlar, bag‘rikenglik hukm surayotgan oqilona siyosat – asosiy qonunimiz insonparvarlik, adolat tamoyillari asosida ishlab chiqilganini isbotidir. 

Muhtaram jamoat! Mamlakatimiz xalqi murakkab tarixiy jarayonni boshdan kechirdi. Barcha qiyinchilik, jabr-zulm va adolatsizliklarga qaramay, buyuk ajdodlarining munosib avlodlari, jahonga dovrug‘i ketgan mashhur allomalarning qonuniy vorislari ekanini har tomonlama isbotladi. Allohning lutfu karami ila aziz va muqaddas istiqlolga erishdi. Xalqimiz nurli kelajak sari katta ishonch bilan qaramoqda va ulug‘ orzulariga yetmoqda.

Mustaqil ona diyorimizda yashovchi barcha xalqlar tomonidan yakdillik bilan qabul qilingan Asosiy Qonunimizda inson huquqlari, burch va vazifalari kabi vijdon erkinligi ham alohida belgilab qo‘yilgan.

Quyidagi oyatlar insonning qadr-qimmati naqadar yuqori ekanligi, har bir shaxsning haq-huquqlari Alloh tomonidan daxlsiz qilib belgilangani va kafolatlanganini ta’kidlaydi:

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ...  

ya’ni: “Dinda majburlash yo‘q, to‘g‘ri yo‘l yanglish yo‘ldan ajrim bo‘ldi…” (Baqara surasi, 256-oyat).

Demak, har bir shaxs o‘z vijdoni va e’tiqodidan kelib chiqqan holda biror dinni o‘z ixtiyori bilan tanlashi, bunda hech qanday zo‘ravonlik bo‘lmasligi lozim.

Bu ham Konstitutsiyamizda o‘z aksini topgan: “Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan diniga e’tiqod qilish huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi” (31-modda).

Bundan tashqari, islom dini azaldan oila va nikohga katta e’tibor qaratib kelgan. Nasl-nasabni saqlash, jamiyatning ma’naviy holatini yaxshilashning asosiy omili oila deya e’tirof etilgan.

Konstitutsiyaning 63-moddasida ham oilaga alohida to‘xtalib o‘tiladi: “Oila – jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega”.

Shuningdek, shariatimizda ota-onaning farzandi oldida uchta burchi borligi aytiladi. Chiroyli ism qo‘yish, go‘zal xulq-atvorli etib tarbiyalash va voyaga yetgach, agar o‘g‘il bola bo‘lsa, soliha qizga uylantirish, qiz bo‘lsa – imon-e’tiqodli musulmonga turmushga berishdir. Bu borada ham islom dinimizning qarashlariga Asosiy Qomusimiz hamohang.

“Ota-onalar o‘z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar” (64-modda).

Qur’oni karimda shunday deyiladi:

 وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ ...

ya’ni: “...Ularni me’yorida oziqlantirish va kiyintirish otaning zimmasidadir...” (Baqara surasi, 233-oyat).

Ana shunday hamohanglik Konstitutsiyaning deyarli barcha moddalarida sezilib turadi. Unda O‘zbekiston hududida yashovchi har bir fuqaroning manfaatlari, huquq va burchlari qonun asosida belgilab qo‘yilgan. Asosiy Qonunimiz O‘zbekiston fuqarosining millati, irqi va dinidan qat’i nazar teng huquqli deb biladi.

Muhtaram jamoat! Xulosa qilib aytganda, kishilik jamiyatida qonunlarning ahamiyati juda ham katta. Darhaqiqat, adolatli qonunlar xalq farovonligi hamda dunyo va oxirat obodligining asosidir. Demak, muqaddas islom dinimiz qonun-qoidalariga rioya qilish bilan birga davlatimiz qonunlarida qayd etilgan insonparvarlik g‘oyalariga ham rioya qilishimiz zarur bo‘ladi.

Ilova: Muhtaram jamoat! Mav’izamiz davomida ba’zi oilaviy munosabatlar haqida suhbatlashamiz.

Ayollarga go‘zal muomala qilish dinimizda buyurilgan amallardandir. Bu haqda Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qilgan:

وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا...

ya’ni: ...Ular (ayollar) bilan totuv turmush kechiringiz. Agar ularni yomon ko‘rsalaringiz, (bilib qo‘yingki) balkim sizlar yomon ko‘rgan narsada Alloh (sizlar uchun) ko‘pgina yaxshilik paydo qilishi mumkin (Niso surasi, 19-oyat).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ahli oilaga go‘zal muomalada bo‘lish kishining imoni komil ekanini namoyon etadigan, insoniyligini ko‘rsatadigan mezon deya uqtirib, shunday deganlar:

أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِيْنَ إِيْمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا، وَخِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهمْ

ya’ni: “Mo‘minlarning imoni komilrog‘i xulqi go‘zalrog‘idir. Sizlarning yaxshilaringiz – o‘z ayollariga yaxshi bo‘lganlaridir” (Imom Termiziy rivoyati).

Demak, shariatimizning mezoniga ko‘ra, kishi oshna-og‘aynisi, hamkasblari, rahbar-xo‘jayinlari, qarindosh-urug‘i, mahalla-ko‘yi hamda ota-onasi bilan yaxshi munosabatda bo‘lishining o‘zi bilan eng yaxshi inson bo‘la olmas ekan, balki o‘z ahliga yaxshi bo‘lgan kishi odamlarning eng yaxshisi hisoblanar ekan. Haqiqatan ham kishi qo‘l ostidagi, o‘zidan quyi, zaif odamlarga, o‘ziga qaram bo‘lganlarga bo‘lgan munosabat uning haqiqiy axloqini namoyon qiladi. Shuning uchun Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z ahli oilasiga yaxshi bo‘lgan kishini “odamlarning eng yaxshisi” demoqdalar.

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan yili dunyo bo‘yicha 87 mingga yaqin xotin-qiz o‘ldirilgan. Ulardan 50 ming nafari uydagi zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, dunyoda uy zo‘ravonligi soni oshgan. Xususan, 2017 yilda yaqinlari yoki qarindoshlari zo‘ravonligi oqibatida hayotdan ko‘z yumgan ayollar soni 58 foizni tashkil etdi.

Albatta, bu holatlar dinimiz tomonidan qattiq qoralanadi. Lekin, afsuski, mazkur mudhish hodisalar musulmonlar istiqomat qiladigan hududlarda ham kuzatilgan.   

Ma’lumki, kishi o‘z nikohidagi ayoliga yaxshi muomalada bo‘lishidan tashqari, uning yemoq-ichmog‘i, kiyim-kechagi va turar-joyi bilan ta’minlashi erlik vazifasidan hisoblanadi. Bu haqda Allox taolo Baqara surasida bunday deydi:

وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ

ya’ni: “U(ona)larni ma’ruf ila yedirib, kiyintirish otaning zimmasidadir (Baqara surasi, 233‑oyat).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollarning nafaqalariga befarq bo‘lmaslikka undab, ularga berilgan har bir luqmada savob borligini biz ummatlarga bildirganlar:

إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نفقَةً يحتَسبُها فَهِي لَهُ صدقَةٌ

(متفقٌ عَلَيهِ)

ya’ni: “Kishi o‘zining ahli ayoliga savob umidida nafaqa qilsa, bu uning uchun sadaqadir” (Muttafaqun alayh).

Afsuski, hozirgi kunda ba’zi erlar o‘z zimmasidagi vazifalarini unutib, o‘z zimmasida bo‘lgan nafaqai ro‘zg‘orga beparvolik qilmoqda. Natijada ayollar turli yo‘llar orqali o‘zining nozik xilqatiga munosib bo‘lmagan kasblar bilan mashg‘ul bo‘lishi, hatto mardikor bozoriga chiqib, pul topish holatlari uchramoqda. Bundanda achinarlisi – ba’zi ayollar chet ellarga borib, qanchadan-qancha mashaqqatlarni boshidan o‘tkazib, dinimiz va o‘zbekchiligimizga to‘g‘ri kelmaydigan yo‘llar bilan pul topishga urinmoqda.

Ochig‘ini aytganda, hozirgi ba’zi odamlar oilaviy tutumda, er-xotin munosabatlarida, muomala va yurish-turishda ota-bobolarimiz tutgan yo‘lga, milliy va diniy qadriyatlarimizga zid bo‘lgan yo‘lni tutmoqdalar. Qayerdagi shariatimiz va milliyligimizga zid bo‘lgan oilaviy munosabatlarni o‘zlariga namuna qilib, turli muammolarga duch kelmoqdalar. Aslida esa musulmon kishi uchun Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning oilaviy munosabatlari va tutgan yo‘llari har taraflama yetarli namunadir! Unda sevgi-­muhabbat, mehr­-oqibat, axloq-­odob, ta’lim­-tarbiya  va barcha­ go‘zal xislatlar o‘z ifodasini topgandir.

Alloh taolo xalqimiz hayotini bundan ham farovon aylasin! Yurtimizni turli xildagi samoviy va aroziy ofatu balolardan hifzu himoyasida saqlab, barchamizni O‘zi rozi bo‘ladigan amallar bilan yashab o‘tmog‘imizga muyassar qilsin! Omin!

 

Muhtaram imom-domla! Ushbu mavzuni yoritishda Imom Nasafiyning “Madorikut-tanzil” va Abu Lays Samarqandiyning “Bahrul-ulum” nomli tafsirlari hamda undan boshqa mo‘tabar manbalarga murojaat qilgan holda atroflicha bayon qilib berishingiz so‘raladi. 

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar

Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

04.07.2025   4195   9 min.
Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

عَنْ أَنَسٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ وَأَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، قَالَ: يَا بَنِي النَّجَّارِ، ثَامِنُونِي بِحَائِطِكُمْ هَذَا، قَالُوا: لَا وَاللهِ، لَا نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلَّا إِلَى اللهِ تَعَالَى، أَيْ فَأَخَذَهُ فَبَنَاهُ مَسْجِداً. رَوَاهُ الثَّلَاثَةُ.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasulalloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida va masjid bino qilishga amr qilganlarida:

«Ey Bani Najjor! Men bilan mana bu bog‘ingizni baholashinglar», dedilar.

«Yo‘q! Allohga qasamki, uning bahosini faqat Allohdan so‘raymiz», deyishdi.

Bas, u zot uni olib, masjid qurdilar».

Uchovlari rivoyat qilganlar.

Bu rivoyatda Bani Najjor qabilasining o‘zlariga mulk bo‘lgan bog‘ yerini masjid qurish uchun vaqf qilganliklari haqida so‘z bormoqda.

Bani najjorliklarning bu himmatlari keyin ham barcha zamonlar va makonlarning muxlis musulmonlari tomonidan qo‘llab-quvvatlab kelinmoqda. Masjid uchun hech narsasini ayamaslik yaxshi odat bo‘lib qolgan. Faqat musulmonligini emas, balki odamiyligini ham unutganlargina boshqacha tasarruf qilishi mumkin.

عَنْ عُثْمَانَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ حَفَرَ بِئْرَ رُومَةَ فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَحَفَرْتُهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Usmon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Kim Ruma qudug‘ini kovlasa, unga jannat bo‘lur», deganlarida uni men kovladim».

Buxoriy, Termiziy va Nasaiy rivoyat qilganlar.

Boshqa rivoyatlarda:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida u yerda Ruma qudug‘idan boshqa shirin suvli quduq yo‘q edi. «Kim quduqni sotib olib, o‘z chelagini musulmonlar chelagi bilan birga qilsa, unga jannatda yaxshiroq quduq berilur», dedilar. Shunda men uni o‘zimning asl molimdan yigirma besh yoki o‘ttiz besh ming dirhamga sotib oldim», deyilgan.

U Bani g‘iforlik bir kishining bulog‘i edi. Hazrati Usmon roziyallohu anhu uni quduq qilib kovlatdilar, qurilish qildilar va musulmonlar uchun atab, o‘z chelaklarida ular bilan bir qatorda suv olib, ichib yurdilar.

عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمَّ سَعْدٍ مَاتَتْ، فَأَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: الْمَاءُ، فَحَفَرَ بِئْرًا وَقَالَ: هَذِهِ لِأُمِّ سَعْدٍ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ. وَزَادَ: فَتِلْكَ سِقَايَةُ سَعْدٍ بِالْمَدِينَةِ. وَاللهُ أَعْلَى وَأَعْلَمُ.

Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«U kishi roziyallohu anhu:

«Ey Allohning Rasuli, Ummu Sa’d vafot etdi. Qaysi sadaqa afzal?» dedi.

«Suv», dedilar u zot.

Bas, u quduq qazidi va:

«Bu Ummu Sa’dga», dedi».

Abu Dovud va Nasaiy rivoyat qilganlar va:

«Ana o‘sha Sa’dning Madinadagi suvxonasidir»ni ziyoda qilganlar. Alloh oliy va bilguvchiroqdir.

Ushbu rivoyatdan savobini ma’lum kishiga atab vaqf qilish joizligi kelib chiqmoqda.

O‘sha vaqtda musulmonlar jamoasining ehtiyojiga binoan, shu ish qilingan. Keyinchalik ushbu ma’noda turli vaqflar qilingan. Turar joylar, madrasalar, muhtojlarga maosh bo‘ladigan narsalar vaqf qilingan.

Hozirgi musulmonlar ham bu ishlardan o‘rnak olishlari kerak. Chunki vaqf sadaqai joriya bo‘ladi, undan doimiy ravishda savob yetib turadi.

Dinimizdagi vaqflar tushunchasini hozirgi kundagi xayriya jamiyatlari tushunchasiga o‘xshatish mumkin. Albatta, ikkisi o‘rtasidagi farq juda ham katta. Bu nozik farqlarni ularni sinchiklab o‘rgangan kishilar yaxshi anglab yetishlari mumkin.

A’zolari oliymaqom insoniy fazilatlar sohibi bo‘lgan ummatgina hayotga, taraqqiyotga va dunyoda peshqadam bo‘lishga loyiqdir. Mazkur oliymaqom insoniy fazilatlardan yaxshilik, xayr-ehson va mehru shafqat barq urib turadi hamda ulardan jamiyatdagi barcha tabaqalar bahramand bo‘ladilar.

Musulmonlar xuddi ana shu oliymaqom fazilatlar bilan butun dunyoga yaxshilik urug‘ini sochgan jamoa a’zolaridir. Ular Qur’oni Karim va Payg‘ambarlari Muhammad alayhissalomning hadislarida kelgan butun mavjudotga yaxshilik qilish haqidagi ta’limotlarga amal qilgan holda yaxshilik, xayr-ehson va mehr-shafqat ulashib kelganlar.

Musulmonlarning xayriya ishlarining barchasiga dinimizdagi vaqflar haqidagi ko‘rsatmalar asos bo‘lgan.

Mazkur xayriya ishlarini qilishda barcha musulmonlarga Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning o‘zlari bosh o‘rnak bo‘lganlar. U zot turli kishilar tark qilgan yettita bog‘ni miskinlar, faqirlar va hojatmandlar foydasiga vaqf qilganlar.

Keyin u zotga Hazrati Umar, Hazrati Abu Bakr, Hazrati Usmon, Hazrati Ali, Zubayr ibn Avvom, Mu’oz ibn Jabal kabi sahobalar ergashib, katta miqdordagi vaqflarni qilganlar. Asta-sekin bu xayrli ish kengayib borgan va deyarli imkoni bor bo‘lgan barcha sahoblar vaqflar qilganlar.

Bu haqda ulkan sahobiy Jobir ibn Abdulloh: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muhojir bo‘lsin, ansoriy bo‘lsin, qudrati yetgan sahobalaridan biror kishining sotilmaslik, merosga qolmaslik va hadya qilinmaslik sharti ila o‘z molidan vaqf qilmaganini bilmayman», deydilar.

Keyin kelgan musulmonlar ham bu xayrli ishni sharaf bilan davom ettirdilar. Ular hisobsiz bog‘u rog‘larni, yerlarni, hovli-joylarni va boshqa turli-tuman mulklarni vaqf qildilar. Buning oqibatida hamma taraflarga xayriya muassasalari tarqaldi.

Mazkur vaqflar ikki xil bo‘lgan:

Birinchisi – davlat tomonidan tashkil qilingan vaqflar.
Ikkinchisi – shaxslar tomonidan tashkil qilingan vaqflar.

Xayriya muassasalarining eng birinchilaridan bo‘lgani masjidlardir. Musulmonlar masjid qurishda qadimdan bir-birlari bilan musobaqa qilib kelganlar.


Shuningdek, madrasalar ham bu borada Islom ummatining alohida e’tiborga sazovor ishlaridan biridir.

Vaqflar haqida so‘z ketar ekan, shifoxonalar, mehmonxonalar, zoviya – zikrxonalar, takyalar kabi muhtojlarga atalgan muassasalar haqida alohida ta’kidlash lozim bo‘ladi.

Kambag‘alligi tufayli turar-joy qura olmaydigan, uy sotib yoki ijaraga ololmaydigan oila va shaxslarga atalgan turar-joy vaqflari ham ko‘p bo‘lgan.

Yo‘lovchi va muhtojlarga suv tarqatishga atalgan alohida vaqflar ham hamma joylarda yetarli ravishda bo‘lgan. Kishilarga turli taomlar, non, go‘sht, holva va boshqa narsalarni tarqatadigan xayriya oshxonalari ham juda ko‘p bo‘lgan.

Makkai mukarrama va Madinai munavvaraga haj hamda ziyoratga kelganlarga atalgan takiyalar ham juda ko‘p bo‘lgan. Ulardan hozirga qadar ko‘pchilik foydalanib kelmoqda.

Yo‘lovchilar, ziroatlar, hayvonlar va muhtojlarni suv bilan ta’minlash niyatida hamma joylarda quduqlar qaziydigan vaqflar ham ko‘p bo‘lgan.

Musulmonlarning xayriya ijtimoiy muassasalari qatorida yo‘l va ko‘priklarni tuzatish bilan o‘z xizmatlarini taqdim qiladigan vaqflari ham bo‘lgan.

Tashlandiq va yetim bolalarga atalgan vaqflar ularni yedirish, ichirish, kiyintirish, yashash joyi bilan ta’minlash bilan birga, ularni xatna qildirishga ham katta ahamiyat berganlar.


Shuningdek, ko‘zi ojiz, shol va nogiron kishilarga atalgan vaqflar ularning huzur-halovat ila yashashlari uchun barcha kerakli narsalarni hozir qilganlar.

Qamoqdagilarga yordam beradigan, ularga oziq-ovqat va dori-darmon yetkazib beradigan vaqflar ham bo‘lgan.

Oila qurishda qiynalib qolgan yosh yigit-qizlarga oila qurishda kerakli barcha yordamlarni taqdim qiladigan vaqflar ham hamma joylarda muvaffaqiyat bilan ish olib borganlar.

Emizikli onalarni sut va qand bilan ta’minlaydigan xayriya muassasalari bo‘lib, bu kabi vaqfni birinchilardan bo‘lib, Salohuddin Ayyubiy tashkil qilgan edi. U kishi Damashq shahri qal’asi darvozalaridan biri yaqinida ikki tarnov qilib, biridan sut, ikkinchisidan qandli suv oqib turadigan qilgan edi. Onalar har haftada ikki marta kelib, bolalari uchun sut va qandli suv olib ketar edilar.

Idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yordam beradigan vaqflar o‘yinqaroqlik qilib, idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yangi idish berar edilar. Bolalar esa yangi idishlarni olib, xuddi hech narsa bo‘lmagandek, ota-onalari huzurlariga bemalol boraverar edilar.

Musulmonlarning xayriya tashkilotlaridan hamma barobariga foyda topar edi. Hatto qarovsiz qolgan hayvonlarga yordam beradigan xayriya tashkilotlari ham turli joylarda o‘z xizmatlarini ado etar edi.


«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi