Hadisi sharif Islom dinining Qur’oni karimdan keyingi asosi hisoblanadi. Hadis ilmini mukammal o‘rganish Islom diniga bid’at-xurofotlar kirishidan himoya qiladi. Bu ilm bo‘lmasa, hadislarning sahih va to‘qimalari aralashib ketadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam va boshqalarning so‘zlari farqlanmay qoladi. Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Kim menga qasddan yolg‘on to‘qisa, o‘z joyini do‘zaxdan tayyorlasin»,- deganlar (Imom Buxoriy). Bu esa muqaddas Islom dini sofligiga salbiy ta’sir qiladi. Shuning uchun hadis ilmini to‘liq va mukammal o‘rganish lozim bo‘ladi.
Yurtimizda barcha sohalar kabi diniy-ma’rifiy sohada ham ulkan islohotlar bo‘lmoqda. Prezidentimizning 2018 yil 16 apreldagi «Diniy-ma’rifiy soha faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmonining ijrosini ta’minlash maqsadida 1 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Hadis ilmi maktabi faoliyatini tashkil etish va qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi.
Azal-azaldan Islom dini ravnaqiga o‘zining munosib hissasini qo‘shib kelayotgan diyorimizda musulmonlar uchun yana bir quvonchli xabar parvoz qila boshladi. Bu Samarqand viloyatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbusi bilan asos solingan Hadis ilmi maktabining ochilishidir. Imom Buxoriy va Imom Termiziylarni yetishtirgan bu o‘lkadan yana ko‘plab dunyoga ustoz bo‘ladigan ulamolar yetishib chiqishiga aslo shubha yo‘q. Ushbu maktabning “Hadis ilmi sultoni”atalmish Imom Buxoriy rahmatullohi alayhi mangu qo‘nim topgan diyorda bunyod etilishi ham bu dargohda ilm oluvchilarga o‘zgacha bir kuch va g‘ayrat baxsh etsa ajab emas. Ma’rifatga oshifta xalqimiz, hadis ilmiga chanqoq bo‘lib turgan paytda, bu bilim dargohi tashna qalblarni qondirgan zilol suvdek halovat baxsh etdi desak ayni haqiqat bo‘ladi. Har qanday farzand ham ota-bobosi bajargan ishni qilishga, ularning izidan borishga moyil bo‘ladi. Yoshlarimizdan kelajakda butun dunyoga mashhur olimlar yetishib chiqishiga hech shubha yo‘q. Chunki bizning avlodlar tomirlarida butun jahonga O‘zbek ilmini taratgan Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Dorimiy kabi buyuk muhaddislarning qoni jo‘shib oqmoqda. Aynan shu xususiyatlarni o‘z vaqtida payqab, ilm eshiklarini keng ochayotgan yurtboshimizning bunday xayrli ishlariga tasannolar bo‘lsin! Ha, bu diyorning farzandlari azaldan dunyoga ustozlik qilib kelgan, shunday ekan bu odat davom etishdan to‘xtamaydi.
Bu ulug‘ yurtdan ko‘plab Buxoriylar, Termiziylar chiqadi. Negaki, bu millatning oqil va dono yo‘lboshchisi xalqiga nurafshon yo‘lni ko‘rsatib, ilm bulog‘iga chorlab turibdi, o‘sha ilmning sharqiroq anhorlaridan yana biri bu - Samarqandda ochilgan hadis ilmi maktabidir. Hadis ilmi bo‘yicha dunyoning eng yirik ulamolaridan biri Shayx Muhammad Avvoma bunday deydi: «O‘zbekistondan yetishib chiqqan Imom Buxoriy, Imom Termiziy kabi allomalarning Islom ilmlariga qo‘shgan buyuk hissasini butun dunyo e’tirof etadi. Bu diyor dunyo mamlakatlariini yoritgan olamga nur taratgan zamin hisoblanadi. Jadal rivojlanib borayotgan O‘zbekistonda adolatli rahbar boshchiligida insonlar farovonligi, ularning to‘kin hayoti yo‘lida xayrli ishlar amalga oshirilmoqda. Hozir O‘zbekiston katta taraqqiyot yo‘lida. Ishonamanki, ushbu mamlakatning kelajagi buyuk bo‘ladi, inshaalloh».
Barcha-barcha Islom shaydolari, hadis ilmi oshiftalariga bu yangi va nurafshon dargoh muborak bo‘lsin!
Ziyouddin MIRSODIQOV,
«Ko‘kaldosh» o‘rta maxsus islom bilim yurti mudiri
Savol: Chatgpt (sun’iy intellekt) orqali diniy savollarimizga javob olsak bo‘ladimi, shu javoblarga amal qilsak bo‘ladimi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Yo‘q, bu joiz emas. To‘g‘ri, Chatgpt platformasi ayrim sohalarda insonlarga foyda bermoqda. Ammo diniy savollarga to‘g‘ri javob berishga ojizlik qiladi. Chunki u ham inson omili tomonidan ishlab chiqilgan bir mahsulot. Qolaversa, ba’zan savollarga taxminiy javoblar, hatto bu masala falon kitobda bor deb, arabiy iboralar ham berishi mumkin. Lekin u keltirgan iboralar na u aytgan kitobda va na boshqa fiqhiy manbalarda uchramaydi. Shu bois shar’iy masalalarga ahli ilm, mutaxassislarga murojaat qilish orqali yechim topish darkor. Alloh taolo oyati karimada bunday marhamat qilgan:
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
“Agar bilmaydigan bo‘lsangiz, zikr ahlidan so‘rangiz!” (Anbiyo surasi, 7-oyat).
Musulmon odam biror narsani bilmay qolsa, uni biladigan kishidan, o‘sha sohaning «zikr ahli»dan o‘rganishi lozim bo‘ladi. Shunday ekan, e’tiqod va dinu-diyonatga tegishli narsalarni ham shu sohaning bilimdonlaridan so‘rash talab etiladi. Buyuk tobeiy Ibn Sirin rahimahulloh bunday deganlar:
إن هذا العلم دين فانظروا عمن تأخذون دينكم. رواه مسلم
“Albatta, bu ilm dindir. Bas, diningizni kimdan olayotganingizga qaranglar” (Imom Muslim rivoyati).
Mazkur iboraning sharhida Mulla Ali Qori rahimahulloh bunday deganlar:
“Bu ilm” so‘zidan murod Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatga olib kelgan Qur’oni karim va hadisi sharifdan iborat bo‘lgan ta’limotdir. Uni ishonchli va adolatli zotlardan olmoqdamisiz yoki yo‘q, shunga nazar solinglar, ya’ni qayerdan, kimdan ilm olayotgangizni aniq bilinglar”. (“Mirqotul mafotih” kitobi). Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.