Kel ey komil kamol etsang diyonat
Kishig‘a qilmag‘il xar giz xiyonat
Uzatmas bo‘lsang anga dastu altof
Nechuk bo‘lg‘ay musulmonlig‘da insof.
So‘fi Allohyor
Dinimiz insonlar o‘rtasidagi munosabatlarda hamisha insof, adolat, xalollik xukmron bo‘lishini talab etadi va musulmonlarni shunga chorlaydi. Bu munosabatlar insonni kamolotga yetaklaydi.
Xalqimiz orasida “Dunyoni obod qiladigan ham, barbod qiladigan ham INSON ! Insonni odam qiladigan ham, ado qiladigan ham INSOF !”, degan ajoyib xikmat bor. Insof xaddan oshmaslikdir. Ba’zan insof xaqida gapiramiz-u, ammo asli insofning nima ekanligini ko‘pchiligimiz yaxshi bilmaymiz. Hazrat Alisher Navoiyning “Insof ila adl qasrini kur”degan ishorasida qancha ma’no va mazmun yashiringan.
Xar bir insonning insofli bo‘lishida, avvalam bor, uning oilasidagi muhit, ota-ona va maktabdagi o‘qituvchi ustozlarning ta’lim-tarbiyasi katta ahamiyat kasb etadi. Insonni xar bir ishda xam, gapda xam insofli bo‘lishi kerak. Insof bu faqat xaqiqatni aytish emas, balki kishilarning ko‘nglini topa bilish va ularga mexribonlik ko‘rsatishdir.
Hukamolar aytadilar: “O‘n hislatni qo‘ldan bermaslik lozim: to‘g‘rilik, xalollik, insof, muloyimlik, keksalarni xurmat qilish, kichiklarga shafqat qilish, qanoatlik bo‘lish, vafodorlik, iffat va adolat”
Islom dini kishilarni insofga odatlantirish uchun amaliy bir uslubni yo‘lga qo‘ygan bo‘lib, uning asosi Qur’oni karimda kelganidek, mo‘minlarning o‘zaro aka-uka ekanliklari, shuningdek, hadisi shariflarda aytilganidek, ularning o‘zaro munosabatlarida bamisoli bir tana kabi ekanliklari haqidagi o‘gitlardan iborat. Jamiyat a’zolari bamisoli bir tana ekan, ulardan biriga nisbatan sodir qilingan insofsizlik va zulm jamiyatning boshqa a’zolariga ham ta’sir qilishi muqarrar. Shu bois ham dinimiz ta’limotlarida insof insoniy aloqalarni muhofaza qilishning asosiy vositasi qilib belgilangan.
Hazrati Ali karrmallohu vajhahu o‘z o‘g‘illari Imom Hasan raziyallohu anhuga insof borasida shunday o‘gitlar bilan nasihat qilgan ekanlar: “Ey o‘g‘lim! O‘zing bilan o‘zgalar o‘rtasidagi muomalangda o‘z nafsingni mezon qil. O‘z nafsing uchun yaxshi ko‘rgan narsangni birov uchun ham yaxshi ko‘r. O‘z nafsing uchun yomon ko‘rganing ishni birovga nisbatan ham ravo ko‘rma. O‘zingga zulm qilinishini yoqtirmaganing kabi birovga ham zulm qilma. O‘zingga (Alloh tomonidan) ehson-yaxshilik qilinishini sevganingdek, o‘zgalarga ham ehson-yaxshilik qil. Birovning xulqida xunuk sanaganing ishni o‘z xulqingda ham xunuk sanagin. O‘zganing fe’lida go‘zal sanaganing ishlarni o‘z nafsing uchun ham go‘zal va kerakli deb bil. Bilmagan narsangni gapirma. Bilgan narsangni gapir. O‘zingga qarata aytilishini yoqtirmaganing so‘zni birovga ham gapirma”.
Hazrat Ali raziyallohu anhuning bu so‘zlarida olam-olam ma’no mujassam. Inson o‘zgalar bilan muomalasida o‘z nafsini mezon qilishi. Birov bizga yolg‘on gapirishini, aldashini xohlamaymizmi? Demak, boshqalarga yolg‘on gapirmaylik. Birov biror narsamizni o‘g‘irlashini qabul qila olmaymizmi? Demak, birovdan biz ham hech narsa o‘g‘irlamaylik. Birov bizga kibr qilib, yerga urishini istamaymizmi? Demak, biz ham o‘zgalarga tahqiromuz va takabburona muomala qilmaylik. Shunday qilib, har doim o‘zgalarga nisbatan qiladigan muomalalarimizda o‘zimizga o‘zimiz: “Men shu muomalani o‘zim uchun bo‘lishiga rozi bo‘larmidim?!”, degan savol qo‘yaylik. Mana shu INSOFdir.
Insof, halollik, adolat va vijdonlilik tushunchalari dinimiz Islomning barhayot ta’limotlarida bot-bot ta’kidlangan muqaddas tushunchalar bo‘lib, ularga doimo rioya qilishimiz, odamlar bilan amalga oshiradigan barcha muomala va munosabatlarimizda og‘ishmasdan amal qilishimiz lozim bo‘lgan ma’naviy mezon hisoblanadi. Agar insof va adolatni, halollik va vijdonni o‘zimizga mezon qilsak, dunyoyu oxirat yaxshiliklariga ega bo‘lamiz, jamiyatimiz yanada jips va mustahkam jamiyat bo‘lib, gullab yashnaydi. Alloh taolo barchamizni O‘zidan qo‘rqadigan, insofli, adolatli va halol insonlardan bo‘lishimizni nasib aylasin!
Odiljon Narzullayev
Zangiota tuman “Imomi A’zam”masjidi imom xatibi
Muhtaram vatandoshlar!
Siz, azizlarni, barcha mo‘min-musulmon yurtdoshlarimizni, butun xalqimizni ulug‘ va mo‘tabar ayyom – Qurbon hayiti bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, o‘zimning yuksak hurmatim va ezgu tilaklarimni bildirishdan g‘oyat mamnunman.
Jamiki islom ummati uchun qadrli bo‘lgan ushbu shukuhli bayram – Iyd al-Adhoni el-yurtimiz bilan birgalikda tinch va osoyishta muhitda kutib olayotganimiz uchun, avvalo, mehribon va qudratli Alloh taologa behisob shukronalar aytamiz.
Hech shubhasiz, keyingi yillarda Yangi O‘zbekistonda ijtimoiy, xalqchil davlat barpo etish, uning ma’naviy asoslarini mustahkamlash va ta’sirchanligini oshirishda muqaddas islom dini, uning asosiy bayramlaridan biri bo‘lgan Qurbon hayiti ham muhim rol o‘ynamoqda.
Ayniqsa, bu bayramning insonparvarlik, ahillik, saxovat va olijanoblik kabi fazilatlari yurtimizda “Inson qadri uchun, inson baxti uchun” degan ezgu g‘oya asosida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarga uyg‘un va hamohang bo‘lib, aholining ehtiyojmand qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, keksalar, yoshlar va xotin-qizlar haqida alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan dasturlarimiz samarasini oshirishga xizmat qilayotganini alohida ta’kidlash o‘rinlidir.
Aziz do‘stlar!
Bugungi kunda mamlakatimizda turli millatlar va diniy konfessiyalar o‘rtasidagi hamjihatlikni mustahkamlash, vijdon erkinligini ta’minlash, diniy-ma’rifiy merosimizni asrab-avaylash, yosh avlodni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalash bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Bu haqda so‘z yuritganda, islom dinining ezgu tamoyillarini chuqur o‘rganish, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilayotganini ta’kidlash lozim. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi – Samarqand shahri 2025 yilda islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari qatoriga, shu yil Buxoro shahrida o‘z faoliyatini boshlaydigan Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi ham qo‘shildi.
Poytaxtimiz Toshkent shahrida bunyod etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz va xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida Yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanadi, deb ishonaman.
Hurmatli yurtdoshlar!
Shu saodatli kunlarda 15 ming nafar vatandoshimiz muqaddas haj ziyoratini ado etmoqda. Ezgu duo va niyatlar ijobat bo‘ladigan mana shunday munavvar lahzalarda ularni ham Qurbon hayiti bilan samimiy qutlab, Yaratgandan yurtimizga sog‘-omon qaytib kelishlarini so‘raymiz.
Umid qilamizki, muhtaram hojilarimiz jamiyatimizda birdamlik, oila va mahallalarimizda mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash, yoshlarimiz tarbiyasini kuchaytirish, ularni ilm-ma’rifatga, zamonaviy kasb-hunarlarni egallashga, Vatan himoyachisi bo‘lishga targ‘ib etish, muhtoj insonlarga ko‘mak berishda alohida ibrat va namuna ko‘rsatadilar.
Qalblarimiz quvonchga to‘lgan ushbu fayzli kunlarda xorijiy davlatlarda bo‘lib turgan vatandoshlarimizni ham bugungi ulug‘ ayyom bilan chin dildan qutlab, ularga sog‘lik-omonlik, baxt va omad tilaymiz.
Jahonning uzoq-yaqin o‘lkalaridagi musulmon ummatini ham qizg‘in tabriklab, ularning xalqlari va mamlakatlariga tinchlik, ravnaq va farovonlik tilab qolamiz.
Aziz va muhtaram vatandoshlar!
Hozirgi kunda dunyo naqadar murakkab va tahlikali bo‘lib borayotganini barchamiz ko‘rib turibmiz. Bunday keskin sharoitda yurtimizda tinchlik, o‘zaro hurmat va totuvlik muhitini saqlab, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat qilib ko‘zlagan yuksak maqsadlarimizga yeta olamiz.
Albatta, o‘z tarixida ne-ne sinov va mashaqqatlardan munosib o‘tgan mard va olijanob xalqimiz bunga har tomonlama qodir.
Bu yo‘lda el-yurtimizga mansub mehr-oqibat, o‘zaro birlik va jipslik biz uchun beqiyos kuch-qudrat manbai bo‘lib xizmat qiladi, deb ishonaman.
Siz, azizlarni muqaddas Qurbon hayiti bilan yana bir bor chin dildan tabriklab, barchangizga tinchlik-xotirjamlik, sihat-salomatlik, xonadonlaringizga fayzu baraka tilayman.
Qutlug‘ ayyom barchamizga muborak bo‘lsin!
Shavkat Mirziyoyev,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti