O`zbekiston musulmonlari idorasi

Yaxshilik nima?

25.10.2018 10495 9 min.

Alloh taolo O‘zining muborak Kalomida shunday marhamat qiladi: “Yaxshilik va taqvo yo‘lida hamkorlik qilingiz”. (Moida,2)

Bu oyatda Robbimiz barcha musulmonlarni ushbu ikki ish ya’ni, yaxshilik va taqvo yo‘lida birgalashib harakat qilishga buyurmoqda. Xo‘sh, yaxshilik nima o‘zi? Uning aniq bir mezoni bormi? Yoki har kim o‘z aqli va saviyasidan kelib chiqib belgilaydimi bu mezonni? Bu savollarning javobi esa quroni karimdagi boshqa bir oyatda keladi.

Islom dinida yaxshilik Alloh yaxshi degan narsalardir. Ularning nima ekani esa ushbu oyatida to‘liq ta’riflab berilgan.

Alloh taolo Baqara surasida:

“Yaxshilik yuzingizni Mashriq yoki Mag‘rib tomonga burishingizda emas”, deb, yaxshilik ma’lum bir harakat yoki gap-so‘zlarni o‘zicha qilish va aytish bilan bo‘lib qolmasligini ta’kidlamoqda. So‘ngra esa, yaxshilik nimaligini ta’riflashga o‘tib:

“Lekin yaxshilik, kim Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitobga Payg‘ambarlarga iymon keltirsa va yaxshi ko‘rgan molini qarindoshlariga, yetimlarga, miskinlarga, vatangadolarga, tilanchilarga, qul ozod qilshga bersa namozni qoim qilsa, zakot bersa. Ahd qilganda ahdiga vafo qiliuvchilar, kambag‘allik, qiyinchilik paytida va shiddat vaqtida ham sabr qiluvchilarga, ana o‘shalar sodiq bo‘lganlardir. Ana o‘shalar taqvodorlardir”, demoqda.

Bu oyat karimada yaxshilik bir necha qismga bo‘linmoqda.

1.Iymon.

“Kim Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitobga, Payg‘ambarlarga iymon keltirsa”

Allohga, uning borligiga, sifatlariga, ismlariga, yagonaligiga, tarbiyachi ekanligiga, ilohligiga iymon keltirish; Oxirat kuniga, ya’ni, qiyomat kuniga iymon keltirish; kitoblar, ya’ni, Alloh taolo tomonidan bandalarni hidoyatga boshlash uchun tushirilgan ilohiy-samoviy kitoblarga iymon keltirish; Alloh taolo yuborgan Payg‘ambarlarning birortasini ham qoldirmasdan hammasiga iymon keltirish.

Ushbu iymon keltirishlar yaxshilikning boshi va asosidir. Chunki, kimning Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitoblarga, Payg‘ambarlarga iymoni yo‘q bo‘lsa, undan yaxshilik chiqmaydi. Chiqsa ham, doimiy bo‘lmaydi. Biror sababga bog‘liq bo‘ladi. O‘sha sabab tugashi bilan yaxshiligi ham tugaydi.

Molu dunyosidan nafaqa qilish.

“Yaxshi ko‘rgan molini qarindoshlariga, yetimlarga, miskinlarga, vatangadolarga, tilanchilarga, qul ozod qilishga bersa”.

Yaxshi ko‘rgan molidan qarindosh-urug‘lariga, boquvchisidan ajrab qolgan yetimlarga, ya’ni boquvchisiz qolgan, balog‘at yoshiga yetmagan yosh bolalarga; miskinlarga, ya’ni, yeb-ichish va yashash uchun yetarli mablag‘i, daromadi yo‘q kishilarga; vatangadolarga, ya’ni, vatanidan uzoqda nafaqasiz qolgan odamlarga; tilanchilarga, ya’ni, yo‘qchilikdan boshqalardan moddiy yordam so‘rashga majbur bo‘lganlarga; qul ozod qilishga, ya’ni, xojasi bilan ma’lum miqdor mablag‘ evaziga ozodlikki chiqishni kelishib qo‘ygan qullarga berish;

O‘zi yaxshi ko‘rgan molini birovlarga berishni odat qilgan odam, zaiflik, xirsu baxillik sirtmog‘idan ozod bo‘ladi. Mol-dunyoga qullikdan ozod bo‘ladi. Bu yuksak insoniy fazilatdir. Faqat yuksak insoniy fazilatlar sohibigina muhtojlar toifasidagi kishilarga xolis yordam beradi. Bu ishni qilgan inson haqiqiy yaxshilikni qilgan bo‘ladi.

Namoz o‘qish.

“Namozni qoim qilsa”

Farz namozlarni o‘z vaqtida, ruku’, sajda va boshqa arkonlarni joyiga qo‘yib, xushu’ va xuzu’ bilan yaxshilab o‘qish. Namozda inson ham sirti, ham ichi bilan ya’ni, butkul borlig‘i bilan Allohga yuzlanadi. Unda insonning jismi ham, aqli ham, ruhi ham harakatga keladi. Namoz o‘qimagan odam Alloh ta’riflagan yaxshilikni qilmagan bo‘ladi.

Zakot berish.

“Zakot bersa”.

Musulmonlarning boy-badavlatlari mollaridan ma’lum miqdorini haqdor birodarlariga moliyaviy ibodat sifatida beradilar. Bu ish mol egasiga Alloh tomonidan farz qilingan. Shu farzni ado etadigan odam yaxshilik qiluvchidir.

Ahdiga vafo qilish.

“Ahd qilganda ahdiga vafo qiluvchilar”.

Ahdiga vafodorlik musulmonlikning, iymonining ko‘ziga ko‘ringan belgilaridan bo‘lib, Qur’oni karimda qayta-qayta takrorlangandir. Kim ahdiga vafo qilsa, Alloh ta’riflagan yaxshilikdan nasibador bo‘ladi.

Sabr qilish.

“Kambag‘allik, qiyinchilik paytida va shiddat vaqtida ham sabr qiluvchilar”.

Faqirlik, bechoralik paytida, bemorlik vaqtida, urish, dushmanlar bilan to‘qnashuv paytida inson mashaqqatlarga uchraydi. Shunday hollarda sabr qilish lozim.

Sabr musulmon kishining alohida va zaruriy sifati hisoblanadi. Demak, turli qiyin holatlarda sabr qiluvchilar Alloh ta’riflagan yaxshilik sohiblaridan bo‘lar ekan.

Oyatning oxirida mazkur oliymaqom sifatlarga ega bo‘lganlarni:

“Ana o‘shalar sodiq bo‘lganlardir. Ana o‘shalar taqvodorlardir” deb ta’riflamoqda.

Abu Zarr G‘iforiy roziyallohu anhu Payg‘ambarimizdan iymon nima, deb so‘raganlarida, Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom ushbu oyatni tilovat qilganlar. Keyin yana qayta so‘raganlarida yana shu oyatni tilovat qlganlar.

Shunday qilib, Alloh bitta oyatda e’tiqod asoslarini, jon va mol ibodatlarini birlashtirib, bir-biridan ajramaydigan qilib, ularning hammasiga “yaxshilik” deb nom qo‘ydi.

Shuning uchun ham ushbu nom ostiga kirib, unga amal qilganlarni Alloh taolo “Ana o‘shalar sodiq bo‘lganlardir. Ana o‘shalar taqvodorlardir”, deb ta’riflamoqda.

Ana o‘shalar Allohning aytganini qilib, qaytarganidan qaytgan taqvodorlardir.

Sufyoni Savriy ushbu oyatni o‘qib turib:

“Yaxshilikning barcha turi shu oyatdadir”, deganlar.

Ibn Kasir rahmatullohi alayhi:

“Kim shu oyat bilan sifatlansa, Islomning barcha soxalariga kirib, yaxshilikning boshidan tutgan bo‘ladi”, deganlar.

Demak, yaxshilik ba’zi bir ishlarga o‘zicha har hil sifatlar berib, ado etish bilan emas, balki taqvo asosida, ya’ni, Allohning buyurganini qilib, qaytarganidan qaytish bilan xosil bo‘lar ekan.

Odam qaysi ish yaxshi va savobli ekanini bilmoqchi bo‘lsa farz, vojib, sunnat amallariga qarasin , agar unga o‘xshashini topsa yaxshi bo‘ladi. Aks holda esa garchi kishiga yaxshilikdek ko‘ringan amallar ham inson uchun befoyda, balki, gunohkor bo‘lib qolishiga yetarli asos bo‘lib qoladi.

Boshqa bir oyati karimada Alloh taolo marhamat qiladi:

"Kimki biror yomonlik qilsa, unga (oxiratda o‘sha yomonligi) barobaridagi jazo berilur. Erkakmi, ayolmi - kimki mo‘minlik holida biror yaxshilik qilsa, aynan o‘shalar jannatga doxil bo‘lurlar. U joyda ularga behisob rizq berilur". ("G‘ofir"surasi 40-oyat).

An-Navvos ibn Sam’on al-Ansoriy roziallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Rosululloh sollollohu alayhi vasallamdan yaxshilik va yomonlik haqida so‘radim. Shunda u zot: "Yaxshilik husni xulqdur. Yomonlik ko‘ksingda to‘qilgan va odamlar uni bilib qolishini yoqtirmagan narsangdir.", dedilar ".

(Muslim va Termiziy rivoyati)

Sharh: Siz bilan bizga yaxshilik va yomonlik ma’nolarini chuqurroq anglab yetishimizda Vosila ibn Ma’bad roziyallohu anhudan rivoyat qilingan quyidagi hadisi sharif ham yordam beradi:

"Rasululloh sallolohu alayhi vasallamning xuzurlariga u zotdan yaxshilik nimaligini so‘rab bordim. Shunda u zot: "Yaxshilik haqida so‘ragani keldingmi ? " dedilar. "Ha", dedim. "Yaxshilik ko‘ngling to‘lgan va qalbing rozi bo‘lgan narsadir. Yomonlik ko‘nglingda to‘qilgan, ko‘ksingda taraddudlangan narsadir. Agar odamlar senga fatvo bersalar ham " dedilar.

Yaxshilik haqida keltirilgan ta’riflarning birida:

"Yaxshilik - farz va vojiblarni qilish. Xaromdan hazar qilish. Odamlarga ochiq yuz bilan qarab, ularga ehson qilish", deyilgan.

Yomonlik - uni qilishing xayolga kelganda ko‘ngli to‘lmaydigan va o‘sha ishni qilishini odamlar ko‘rib qolishini istamaydigan narsadir.

Darhaqiqat, razm solib muloxaza qiladigan bo‘lsak, yomonlarning o‘zi ham o‘zlari yomonlikni qilayotganda ko‘ngillari to‘lmaydi va odamlardan berkitadi.

Bu hadisi sharifda "Yaxshilik husni xulqdir" deyilmoqda. Albatta, bu gap husni xulqning naqadar katta narsa ekanini ko‘rsatadi.

Shu bilan birga, bu hadis sharifdan yaxshilik va yomonlikning turlari ko‘pligini bilib ham olamiz. Yomonlikning turlari qancha ko‘p bo‘lmasin biz yaxshilikka intilishimiz va xarakat qilishimiz kerak. Zero Payg‘ambarimiz sollollohu alayhi vasallam:

"Har bir qilinadigan yaxshilikka sadaqa savobi beriladi", deganlar.

(Imom Buxoriy va Ahmad rivoyat qilishgan).

Shunday ekan har bir mo‘min musulmon uchun yaxshilik qilishlik lozim bo‘ladi.

Alloh taolo barchalarimizni haqiqiy yaxshilik qiluvchilardan aylasin.

Olmazor tumanidagi “Mevazor” masjidi imom noibi: Islomov Yorbek

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 650 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan