Hamisha kambag‘allikdan shikoyat qilib yurganlarni yoki boylik, pul topish orzusida halovatini yo‘qotganlarni ko‘rganda beixtiyor, «Payg‘ambar alayhissalomning hayotlaridan ibrat oling, u zotning ahli bayti qanday kun kechirganiga nazar soling, sahobiylarning, tobe’inlarning turmushlarini o‘rganing», deging kelaveradi. Bunga Islom tarixida misollar to‘lib-toshib yotibdi: Abu Hurayradan keltirilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kunlarning birida yoki kechalarning birida ko‘chaga chiqqanlarida, Abu Bakr va Umarni (roziyallohu anhumo) uchratdilar. Ularga: «Sizlarni bu soatda uyingizdan nima yetaklab olib chiqdi?», deganlarida, ikkovlari:
«Ochlik, ey Allohning Rasuli», deyishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Allohga qasam, meni ham sizlarni olib chiqqan narsa olib chiqdi, yuringlar», dedilar. Sahobalar u zot bilan ansoriylardan bir kishinikiga borishdi. Borishsa, u uyida yo‘q ekan. Uning xotini bularni ko‘rib: «Xush kelibsizlar, marhabo», dedi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Falon kishi (ya’ni, ering) qayerda?» dedilar. U ayol: «Bizga ichimlik suvi olgani ketdi», dedi. Shu payt haligi ansoriy kelib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va ikki birodarlarini ko‘rib: «Allohga hamd bo‘lsin, bugun mehmon jihatidan mendan ko‘ra hurmatliroq kishi yo‘q», dedi. Va borib, xurmosi bor bir novda ko‘tarib keldi. Unda pishmagan, quritilgan va ho‘l xurmo bor edi. U: «Yenglar», deb iltifot qildi. So‘ng qo‘liga pichoq oluvdi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga: «Qo‘y, sut berib turgan jonivorni so‘yma», dedilar. Keyin xonadon sohibi bir qo‘y so‘ydi. Ular bu qo‘ydanva haligi novdadagi xurmodan yeb, ichimliklar ichishdi. Qorinlari to‘yib va tashnaliklari qonganidankeyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam AbuBakr va Umarga: «Allohga qasam, Qiyomat kuni bune’matlar haqida so‘roqqa tutilasizlar. Sizlarni ochlik uylaringizdan chiqargan edi, sizlar esa bune’matlarga erishib qaytmoqdasiz», dedilar (ImomMuslim rivoyati). Abdulloh ibn Abbosdan (roziyallohu anhumo) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafot etganlarida ortlaridan na bir dinor yo dirham pul, na bir qul, na bir cho‘ri qoldirmay, balki sovutlarini bir yahudiyga o‘ttiz so’ (bir so’ 2,176 kiloga teng) taomga garovda qoldirib dunyodan o‘tdilar» (Imom Ahmad rivoyati).
Mo‘minlar onasi Oisha binti Abu Bakrdan (roziyallohu anho) rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning yostiqlari teridan bo‘lib, ichiga xurmo qipig‘i solingan edi” (Imom Ahmad, Abu Dovud, Termiziy, Ibn Moja rivoyati). Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): «Dinor va dirhamga hamda baxmal va kimxobga (ya’ni boylik va kiyimga) qul bo‘lganlar halok bo‘lishdi. Agar ularga bersang, (sendan) rozi bo‘lishadi, bermasang, rozi bo‘lishmaydi», deganlar (Imom Buxoriy rivoyati). Sahl ibn Sa’d So’idiydan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Agar Alloh huzurida dunyoning pashsha qanotichalik qadri bo‘lganida edi, kofirlarga undan bir ho‘plam suvcha narsani ham bermas edi», deganlar (Imom Termiziy rivoyati). Ka’b ibn Iyozdan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): «O‘ar bir ummatning fitnasi bor. Mening ummatimning fitnasi mol-dunyodir», deganlar (Imom Termiziy rivoyati). Payg‘ambar alayhissalom suyumli qizlari Fotimai Zahroni Hazrati Aliga turmushga uzatishga qaror qilganlaridan keyin undan: «Mahrga biror narsang bormi?», deb so‘radilar. Hazrati Ali: «Yo‘q, ey Allohning Rasuli», dedi. «Hutamiyya sovuting qani?», dedilar Payg‘ambarimiz. «O‘zimda, ey Allohning Rasuli», dedi Hazrati Ali. «O‘shani ber, bo‘lmasa», dedilar. Sovut Usmon ibn Affonga 470 dirhamga «sotildi». Ana shu pulga atir- xushbo‘yliklar, kelinga bir sidirg‘a (!) sarpo xarid qilindi. To‘y ziyofati qilishga mablag‘ yo‘q edi. Sa’d ibn Muoz qo‘y olib keldi. Sahobalar jo‘xori va boshqa yeguliklar topishdi. Payg‘ambarning suyumli qizlari Hazrati Ali xonadoniga kelin bo‘ldi (Imom Abu Dovud va Termiziy rivoyati). Hannod ad-Dinavriy Sha’biydan bunday rivoyatni keltiradi: «Hazrati Ali aytadilar: «Muhammad alayhissalom qizlari Fotimaga uylanganimda mening ham, uning ham bir qo‘y terisidan (po‘stak) boshqa to‘shagimiz yo‘q edi. Kechasi ustida uxlar edik, kunduzi unda suvchi tuyaga yem berardik.
Mening undan (Fotimadan) boshqa xizmatchim yo‘q edi». Rasululloh alayhissalom qizlari Fotimani Hazrati Aliga nikohlab berganlarida u bilan birga teridan bo‘lgan to‘shak, ichiga xurmo qipig‘i solingan bolish, tosh tegirmon, suv idishi va ikkita meshcha yuborgan ekanlar. Tarixchilar bunday hikoya qilishadi: Bir kuni Hazrati Ali Fotimai Zahroga: «Quduqdan suv tortaverib ko‘kragim og‘rib ketdi. Otangizga Alloh ko‘p asirlarni bergan, birorta xizmatchi so‘rasang qandoq bo‘larkin?», dedi. Fotima ham: «Men esa tegirmon aylantiraverib qo‘llarim qavarib ketdi, borib xizmatchi so‘rayman», dedi.
Fotima birinchi gal otalaridan hayo qilib so‘rolmay qaytdilar. Keyin er-xotin ikkovlashib xizmatchi so‘ragani borishdi. Suv tortaverib, tegirmon aylantiraverib qiynalib ketishganidan arzi hol qilib, xizmatchi berilishini so‘rashdi.
Endi Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) suyumli qiz va kuyovlariga qilgan javoblarini tinglang: «Allohga qasam, sizlarga berib ahli suffani och qoldirolmayman. Hozir mablag‘ topa olmay asirlarni sotib, tushgan mablag‘ni ahli suffaga sarflamoqchiman». Ular noiloj orqaga qaytishdi.
Keyin Rasululloh xizmatchi o‘rniga qizlari va kuyovlariga namozdan so‘ng o‘ttiz uch martadan tasbeh, tahmid, takbir aytishni maslahat berdilar. Rasulullohning xonadonlari haddan ziyod kamtarona, faqirona yashar edi. Tobe’inlardan Urva ibn Zubayrning rivoyat qilishicha, Hazrati Oisha jiyani Urvaga Hujrai saodatda qanday yashaganlari haqida shunday degan: «Oydan-oyga qarab turardik. Rasul alayhissalom uylarida ko‘pincha qozon osilmasdi. Yemagimiz asosan xurmo va suv bo‘lardi. Rasulullohning ansoriy qo‘shnilari ba’zan bizga sut keltirib berishardi. Biz shuni ichardik». Payg‘ambar alayhissalom Madinada zavjai mutohharalari bilan masjidga yonma-yon qurilgan hujralarda yashar edilar. Hasan ibn Ali (r.a.)
aytadiki: «Usmon xalifaligi davrida Nabiy alayhissalom zavjalari yashagan hujralarga kirsam, qo‘lim shiftlariga tegar edi». Valid ibn Abdulmalik zamonida bu hujralar masjidga qo‘shib yuborilgan edi. Said ibn Musayyib aytadi: «Agar bu hujralar shu holida buzmasdan qoldirilganida edi, dunyoning xazina kalitlari qo‘llarida bo‘laturib, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) rozi bo‘lgan narsalarni odamlar o‘z ko‘zlari bilan ko‘rishar edi».
Allohning suyukli payg‘ambari, butun Islom olamining rahbari va yo‘lboshchisi, Alloh taolo «agar xohlasangiz, tog‘larni oltinga aylantirib beraman», deya va’da qilib turgan zot eng suyumli qizlariga qo‘sha-qo‘sha ko‘rpa-to‘shaklar, ko‘plab chorva mollari, keragicha uy jihozlari, son-sanoqsiz kiyim-kechaklarni sep qilib berishlari mumkin edi. Butun Madina ahlini, hatto boshqa o‘lkalardan mehmonlarni chorlab shohona to‘ylar qilib berishlari mumkin edi.
Ammo u zot bunday qilmadilar. Chunki, bunga axloqlari yo‘l qo‘ymas edi, dinlari, diyonatlari ijozat bermas edi. Aksincha qizlari va kuyovlarini kamtarlikka chaqirdilar, buyuk qanoatga yo‘lladilar. Muhammad alayhissalomning ummatlari bo‘lgan bizlar bugun nima qilyapmiz? Nega u zotdan, Payg‘ambar oilasidan o‘rnak olmaymiz, ibratlanmaymiz? Aksincha, qizimizni uzatsak, qo‘sha-qo‘sha jihozlar, behisob kiyim-kechaklardan iborat sep qilishga urinamiz.
O‘g‘limizni uylasak, buncha mebel qilasan, falondaqa uy olib berasan, buncha odamga ziyofat berasan, to‘yga falon artistni chaqirasan, degan shartlar qo‘yamiz. Nikoh to‘ylarini serhasham, dabdabali qilib o‘tkazishda kimo‘zarga musobaqalashamiz. Farzandlarimizning baxt-saodatini, iymonini, insofini, diyonatini o‘ylamaymiz. Bu mol-dunyo, hasham va dabdabalar ularga yaxshilik keltiradi, deb o‘ylaymizu bularning oxiratdagi hisob-kitobi haqida mutlaqo bosh qotirmaymiz. Agar bu dabdabayu- as’asalar dinimizga, axloqimizga, oxiratdagi ahvolimizga foyda berganida Alloh ham, Uning Rasuli ham bunga buyurgan bo‘lur edi. Yo‘q, aksincha Rasululloh alayhissalom hayotda buning butunlay ziddiga targ‘ib qilgalar.
Xadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta
maxsus islom bilim yurti
O‘MI Matbuot xizmati
Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan...” (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.
Joriya oyatning davomini o‘qidi: “...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir...”.
U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.
Joriya oyatning oxirini o‘qidi: “Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.
Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: “(Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay!” (Josiya surasi, 14-oyat).
Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.
Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.
Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.
Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.
Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.
Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.
Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.
So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.
Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.
Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.
So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:
- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.
Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:
- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.
Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.
Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.
Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.