Mashhur imomi A’zam Abu Hanifaning yoshlik yillari edi. U vaqtda Allohga ishonmagan, yaratiqlar o‘zi paydo bo‘lib qolganini iddao qiladigan bir odam bor edi. Bu odam borgan yerida suv haqida tortishar, bahslashardi. U bir kuni Kufa shahriga keldi. Bu yerdagi Musulmonlar bilan ko‘rishgach, ularga dedi:
— Sizlar hamma narsa Alloh tomonidan yaratilganini aytasiz. Men esa yaratiqlar o‘z-o‘zidan paydo bo‘lganini aytaman. Shu haqida kim men bilan bahslashadi?
Musulmonlar unga shunday javob berishdi:
— Bizda bir yosh olim bor. Agar bahsda uni yenga olsang, seni ulug‘ ulamolarimiz bilan ko‘rishtiramiz. Ular seni qabul qilishadi.
Haligi odamga bu gap ma’qul bo‘ldi. Uchrashuv joyi va vaqtini belgilab tarqalishdilar.
Ertasiga belgilangan vaqtda xalq to‘plandi. Ammo Abu Hanifa kelmagan edi. Bahslashishni kutayotgan odam:
— Qani o‘sha siz maqtagan yosh olim, nega bu yerga kelmadi? Yoki men bilan bahslashishdan qochdimi, qo‘rqib ketgandir-da, deb kula boshlagan edi hamki, Abu Hanifa chiqib keldi.
Haligi odam undan: — Nega kech qolding? Bahslashishdan cho‘chidingmi, voz kechgandirsan-a? — dedi.
Imomi A’zam unga shunday javob berdi:
— Yo‘q, voz kechmadim. Hozir senga: Uyimiz daryoning narigi tomonida edi. O‘tish uchun kelsam, ko‘prik buzilib ketibdi. Endi daryodan qanday o‘tsam ekan, deb turgandim, qarasam, daraxtlar o‘z-o‘zidan kesilib, yo‘nilib, birlashib, qayiq bo‘lib qoldi. Qayiq o‘zi kelib, yonimda to‘xtadi. Unga minib, daryoni suzib o‘tdim va keldim” desam nima deysan?
Bu gaplarni eshitgan haligi odam kulgancha:
— Ey nodon bola! Qaysi zamonda daraxtlar o‘z-o‘zidan kesilib, yo‘nilib, qayiq bo‘libdi? Meni shu gaplarga ishonadi, deb o‘ylaysan chog‘i? — dedi. Abu Hanifa esa unga javoban:
— Asl nodon sen ekansan! Modomoki, bir qayiq (sol)ning o‘z-o‘zidan yasalganiga ishonmas ekansan, bu chek-chegarasiz borliqning o‘zi paydo bo‘lib qolganiga qanday ishonasan? Bir qayiqki o‘zidan o‘zi paydo bo‘lib qolmasa, butun borliq qanday qilib o‘zi paydo bo‘ladi?
Abu Hanifaning bu so‘zlaridan lol bo‘lib qolgan haligi odam o‘ylay boshladi. O‘ziga o‘zi: “Bu yosh yigitcha to‘g‘ri aytayapti. Rostdan ham bu olam o‘zi paydo bo‘lib qolmaydi. Demak, hamma narsaning bir yaratuvchisi bor!” dedi. So‘ng hammaning oldida kalimayi shahodatni aytib, musulmon bo‘ldi.
Turk tilidan Abdulatif Abdullayev tarjimasi
Manba
Ayoli vafot etganidan keyin eri juda mayus bo‘lib qoldi. Bir kuni uning yaqin do‘sti uni koyidi:
– Haliyam uylanmadingmi?
– Yo‘q, – dedi u.
– Nega, nahotki boshqa ayollar ichida senga yoqadigani bo‘lmasa?
– Rahmatli ayolimga o‘xshagani topilmasa kerak...
– Qo‘ysang-chi, ayollarning bari bir-biriga o‘xshaydi-ku!..
– Men zohirini aytmayapman. Ichki olamini, botinini aytyapman.
Yigit hayron bo‘lib qarab turgan do‘stiga hayotida bo‘lgan birgina voqeani gapirib berdi:
“Bir kuni ayolim jahlimni chiqardi. Qattiq urishdim va uni ota uyiga haydadim. Jimgina ketdi. Oradan bir necha kun o‘tgach, qilgan ishimdan pushaymon bo‘ldim. Aslida ayb o‘zimdan o‘tganini angladim. Ming andisha bilan qaynotamnikiga bordim. Eshik oldida biroz turib qoldim. So‘ng eshikni taqillatdim. Ayolim ochdi va meni hayratda qoldirib, xuddi oramizda hech gap o‘tmaganday, baland ovozda:
– Assalomu alaykum dadajonisi, safaringiz yaxshi o‘tdimi? – deya tabassum bilan ko‘zini qisib qo‘ydi. Unga bir nimalar demoqchi bo‘lgan edim, u meni qattiq bag‘riga bosib, bunday dedi:
– Gapirmang, ota-onamga sizni “safarga ketdilar”, dedim...
Ana shunday fahmli, oqila edi ayolim. Shuning uchun ham unga hech birini o‘xshatolmay, uylanolmay yuribman, do‘stim”.
Ha, azizlar! Alloh taolo erkakni ayol uchun, ayolni erkak uchun ne’mat qilib bergan. To‘g‘ri, ba’zilar bir-birlarining kamchiliklaridan shikoyat qilib qolishadi. Ammo hech kim benuqson emas. Mukammal ayolni ham, erkakni ham axtarmang bu dunyoda. Hikoyada kelganidek, ba’zida er uchun bir jufti halol butun dunyodagi ayollardan afzal bo‘lishi mumkin. Shunday ekan, ahli ayolimizni qadrlaylik. Zero, u ham kimningdir farzandi, bolalarimizning onasi. Eng muhimi, Allohning bizga bergan omonatidir.
Akbarshoh RASULOV