Alloh Dovud va Sulaymonga (alayhimussalom) yerda hokimlik, mol-mulkda kenglik va ilmda baraka berdi. Yana ularga odamlarga qorong‘i bo‘lgan ko‘p narsalarni bildirdi. Shuningdek, ularga qurol-aslahalar berdi, jinlar, hayvon va hasharotlarni butunlay bo‘ysundirdi. “Qasamki, Biz Dovud va Sulaymonga (yetuk) bilim ato etdik va ular: “Bizlarni ko‘p mo‘min bandalardan afzal qilib qo‘ygan zot – Allohga hamdu sano bo‘lsin”, dedilar. Sulaymon (payg‘ambarlik va ilmda) Dovudga voris bo‘ldi va aytdi: “Ey odamlar, bizga qushlarning (va barcha jonvorlarning) tili bildirildi hamda (payg‘ambar va podshohlarga beriladigan) barcha narsalardan berildi. Albatta, bu ochiq fazlu marhamatning o‘zidir” (Naml, 15–16).
Alloh Dovudga (alayhissalom) tog‘ va qushlarni u bilan birga tasbeh aytadigan qilib bo‘ysundirdi. Yana unga sovut yasashni o‘rgatdi va temirni xamirdek yumshoq qilib berdi: “Aniqki, Biz Dovudga (ulug‘) bir fazl-martaba ato etdik: “Ey tog‘lar va qushlar, (Dovud) bilan birga tasbeh aytinglar!”. Va uning uchun temirni (xamirdek) yumshoq qilib qo‘ydik. (Va unga dedik): “Sovutlar yasagin va (ularni) to‘qishda aniq-puxta ish qilgin! (Ey Dovud xonadoni), yaxshi amal qilinglar! Zero, men qilayotgan amallaringizni ko‘rib turguvchiman” (Saba’, 10–11). Dovud (alayhissalom) bu kabi ne’matlarga shukr qilar, Allohga tavba-tazarru bilan zikr, duo va tasbeh aytar, odamlar orasida haq bilan hukm chiqarar edi.
“Sulaymonga esa bo‘ronli shamolni (bo‘ysundirib) uning amri bilan biz muborak qilgan zaminga (Shomga) esadigan (qilib qo‘ydik). Biz barcha narsani bilguvchimiz. Yana shayton-jinlardan (Sulaymon uchun) g‘avvoslik qiladigan va bundan boshqa ishlarni ham ado etadigan kimsalarni (yaratdik). Va biz ularni (Sulaymonning amridan chiqib ketmasliklari uchun) qo‘riqlab turguvchi bo‘ldik” (Anbiyo, 81).
* * *
Bir qavmning toklari meva tukkan edi. Qavmning qo‘yi kirib uni yanchib tashladi. Dovud (alayhissalom) qo‘yni tok egasiga berishga hukm qildi. Sulaymon (alayhissalom): “Tok novdasini qo‘y egasiga beramiz. Tok uning uyida o‘z holatini tiklab olsin. Qo‘ydan esa tok egasi foydalanib tursin. Tok novdasi oldingi holiga qaytishi bilan o‘z egasiga, qo‘y ham o‘z egasiga qaytarilib beriladi”, dedi.
* * *
Hudhud Sulaymonning (alayhissalom) xabarchisi, suvli yerlar va askarlar manzili haqida xabar beruvchi “ko‘zi” edi. Kunlarning birida Sulaymon (alayhissalom) qushlarni ko‘zdan kechirayotib Hudhudni topa olmadi va g‘azablanib, uni koyidi. Hudhud bir qancha vaqtdan so‘ng qaytib keldi va Sulaymonga (alayhissalom): “Sen va lashkaring ogoh bo‘lmagan narsadan ogoh bo‘ldim va huzuringga Saba’ va ularning malikalari haqidagi xabarni keltirdim. Ularning katta saltanati bor ekan. O‘zlari aqlli, mol-mulkli va shu bilan birga jaholatda ekan. Ular quyoshga sajda qiladi va bu ishlarining mohiyatini tushunmaydi”, dedi.
Allohning payg‘ambarini mamlakatining yonginasida u bilmagan va da’vati yetib bormagan, hanuzgacha quyoshga sig‘inadigan saltanat bor ekani g‘azablantirdi. Unda din va payg‘ambarlik hamiyati junbushga keldi. Shaharga qudratli askarlari bilan bostirib borishdan oldin mamlakatning mushrika malikasini Islomga da’vat qilib, itoat va bo‘ysunishga chorlab, maktub yozdi. Maktubda xushmuomalalik bilan jiddiylik, payg‘ambar tavozesi bilan podshohning qat’iyati jamlangan edi.
Malika oqila edi, hukm chiqarishga oshiqmadi. Lekin hali hidoyat topmagan edi. Saltanat a’yonlarini bu maktub bilan tanishtirdi. Davlat arkonlari e’tibor qozonish va tilyog‘lamalik qilish maqsadida katta qo‘shin tortishni maslahat qilishdi. Ammo malika ularning so‘zlarini qabul qilmadi: “Men Sulaymonga hadyalar jo‘nataman va uni sinab ko‘raman. Agar hadyalarni qabul qilsa, u podshoh bo‘ladi. Shunda u bilan jang qilinglar. Agar tuhfalarni qabul qilmasa, u payg‘ambardir. Unga ergashinglar”, dedi.
Malika Sulaymonga (alayhissalom) hadyalar jo‘natdi. Sulaymon (alayhissalom) yuz o‘girib, ulardan voz kechdi. So‘ng: “Shirkingizda va mulkingizda qoldirishim uchun mol berib, men bilan savdolashmoqchimisiz? Alloh menga bergan mulk, boylik va lashkar siz ega bo‘lgan narsalardan yaxshiroq”, dedi.
Malika va qavmi bo‘ysundi. Sulaymon (alayhissalom) Allohga hamd aytdi. U malikaga Allohning mo‘jizalaridan birini ko‘rsatishni istadi. Jinlarga malikaning taxtiravonini otliq qo‘shin yetib kelguniga qadar keltirishlarini talab qildi. Oz fursat ichida Sulaymonning (alayhissalom) istagan narsasi ro‘yobga chiqdi. Bu mo‘jiza edi. Sulaymon (alayhissalom) malikaning farosatini sinash uchun taxtini tanimaydigan qilib, o‘zgartirib qo‘yishga buyurdi. «Bas, u kelgach: “Taxting shundaymidi?” deyildi. U: “Xuddi o‘shaning o‘zi”, dedi » (Naml, 42).
Sulaymon (alayhissalom) malika uchun oynadan ulkan qasr qurishni va qasr ostidan suv oqizib qo‘yishni buyurdi. Oyna haqida bilmagan kishi uni suv deb o‘ylardi. U oynani oqadigan va to‘lqillanadigan nozik suv deb tushundi, oyoqlarini ochib, uni kesib o‘tmoqchi bo‘ldi. Sulaymon (alayhissalom): “Bu chinnidan silliqlangan suv”, deb uni ogohlantirdi. Shunda malikaning qalb ko‘zidagi parda ochildi: zohirga qarab baholab, quyoshga ibodat qilib, adashganini bildi. Va: “Parvardigorim, darhaqiqat men (quyoshga sig‘inish bilan) jonimga jabr qilibman, (endi) Sulaymon bilan birga barcha olamlar xojasi – Allohga bo‘ysundim”, deyishga oshiqdi” (Naml, 44)
Alloh Sulaymonga (alayhissalom) hikmat berdi. Shuningdek, Alloh unga payg‘ambarlik berdi. Yahudlar tuhmatidan u zotni pokladi: “Sulaymon kofir emas edi. Balki odamlarga sehr o‘rgatadigan shaytonlar kofir edilar” (Baqara, 102). Va yana: “Biz Dovudga Sulaymonni hadya etdik. (Sulaymon) naqadar yaxshi bandadir. Darhaqiqat, u (Alloh rozi bo‘ladigan yo‘lga) butunlay qaytguvchidir” (Sod, 30);
“Shak-shubhasiz (Sulaymon) uchun Bizning huzurimizda yaqinlik va go‘zal oqibat (ya’ni, jannat) bordir” (Sod, 40) deb marhamat qildi.
Afv – o‘ch olishga qodir bo‘la turib, toyilish va xatolardan o‘tib kechirib yuborish demakdir. Buning yana bir ma’nosi adovat va nafrat kabi illatlarni qalbdan ketkazish bo‘lib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu borada: “Qiyomat kunida jarchi nido qilib: “Allohning zimmasida savobi borlar tursin va jannatga kirsin”, deyiladi, dedilar. Sahobalar: “Allohning zimmasida ajri borlar kimlar?” – deb so‘rashdi. Nabiy alayhissalom: “Odamlarni afv qilib yuboruvchilar” [1], deb javob berdilar.
Agarda siz ham Allohning zimmasida ajri borlar qatorida bo‘lishni istasangiz sizga yomonlik qilgan, sizning haqqingiz borasida xato qilgan kishining xato va kamchiliklarini kechirib yuboring. Axir Alloh taolo: «...Bas, kimki afv etib (o‘rtani) tuzatsa, bas, uning mukofoti Allohning zimmasidadir. Albatta, U zolim (tajovuzkor)larni sevmas»[2], deydi.
Sizga nisbatan xato qilgan kishilarga yumshoq munosabatda va sabrli bo‘lish, sizni ulushingizdan mahrum qilganlarga ham ziqnalik qilmaslik, siz bilan aloqani uzmoqchi bo‘lganlar bilan ham aloqani ushlab qolish, uzilganlarini tezlik bilan qayta yo‘lga qo‘yish – bularning bari qandayin axloq ekanini ko‘ringki, ular o‘z sohibini qiyomat kunida yuksak martaba va maqomlarga erishtiradi.
Rivoyatlarda kelishicha, bir a’robiyni tuhmat qilgani sababli sultonning huzuriga keltirishibdi. U yo‘l-yo‘lakay «Mana mening kitobimni o‘qinglar» degan oyati karimani tilovat qilib boribdi. Atrofdagilardan biri unga qarata: “Bu qiyomat kuni aytiladi, bugun emas”, debdi. A’robiy javob berib: “Xudo haqqi, bu kun qiyomat kunidan-da yomonroq. Chunki qiyomat kunida mening yomonliklarim bilan birga yaxshiliklarim ham ko‘rsatiladi va hisobga olinadi. Bugun mening yomonliklarimni e’tiborga olyapsizlar-u, yaxshiliklarimni inobatga olarmidingiz?!” – debdi.
Siz otasiz! Farzandingiz bir marotaba xatoga yo‘l qo‘ydimi, bunday vaziyatda uning barcha yaxshiliklarini unutib yubormang.
Mabodo do‘stingiz sizga nisbatan bir gal xato ish qilib qo‘ysa, siz u bilan birga yelkama-yelka turib o‘tkazgan yaxshi kunlaringiz va uning chiroyli do‘stligi va sadoqatini esdan chiqarmang.
Muhammad ibn Abu Bakr rahmatullohi alayh bunday deydilar: “Ey inson! Sen va Robbing o‘rtasida O‘zidan boshqasi bilmaydigan xato va kamchiliklaring bor. Alloh ularni kechirib yuborishini xohlaysan. Agar rostdan ham shu gunohlaring afv etilishi ishtiyoqida bo‘lsang, u holda U Zotning bandalaridan o‘tgan xatolarni kechir va afv et. Alloh sening xatolaringdan kechishini istasang, sen ham bandalarining xatolarini o‘tib yubor”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Imom Tabaroniy hasan sanad bilan rivoyat qilgan.
[2] Shuro surasi, 40-oyat.