O`zbekiston musulmonlari idorasi

Adabiyot qalblarni, ellarni bir-biriga tutashtiruvchi ko‘prikdir

06.08.2018 4339 11 min.

Adabiyot paydo bo‘libdiki,odamzod qalbidagi eng go‘zal kechinmalarning, orzu-umidlarning hamda inson va tabiat, borliq haqidagi tafakkur va tasavvurlar, ezgu da’vatlarning ifodachisi bo‘lib kelgan.

Minhojiddin MIRZO,

O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi

raisining birinchi o‘rinbosari

Shu ma’noda u nafaqat dillarni, balki ellarni bir-biriga bog‘lashda muhim ko‘prik vazifasini ham o‘tagan. Kurrai zaminning turli burchaklarida yashayotgan, turfa tillarda so‘zlashayotgan xalqlar bir-birlarining qalb ovozini adabiyot vositasida eshitgan, tuyg‘ulari, orzu va armonlarini, his-tuyg‘ularini adabiyot vositasida his etgan va bunga hamisha ehtiyoj sezganlar.

Ana shu buyuk xabardorlik ehtiyoji, xalqlarni do‘st qilishga, jamiyatlarning taraqqiy qilishiga, yer yuzida ezgulikning bardavom bo‘lishiga xizmat qilib kelmoqda. Birgina Sharq va G‘arb renessanslari davri insoniyatning aqliy va ma’naviy taraqqiyotida naqadar ulkan rol o‘ynaganini tarixdan bilamiz. Bashariyatning bu tafakkur va ijod parvozining eng asosiy sababi – bir-birlarining adabiyot va san’at sohasidagi durdonalarini o‘rganish, ulardagi umuminsoniy g‘oyalarni o‘z tafakkurlarida boyitgani, qayta ishlaganlaridir. Shuning uchun ham daholar paydo bo‘lgan, buyuk asarlar paydo bo‘lgan.

Qadimdan adabiyot va ilmu ma’rifatni dunyo taraqqiyotining asosi, deb bilgan saltanatlarda adiblar va olimlar, tarjimonlar jam bo‘lgani, akademiyalar tashkil etilgani ham bejiz emas. Eramizdan oldin Afinada paydo bo‘lgan Aflotun akademiyasi, IX-X asrlarda Bog‘dod va Xorazmda yuzaga kelgan Ma’mun akademiyalari yoki XV asrda Hirotda Alisher Navoiy rahnamoligida gullab-yashnagan adabiy muhit adabiyot va san’at, me’morchilik va boshqa ilmiy sohalarda qanchalar buyuk asarlarning yaratilishiga zamin bo‘lganini, dunyo xalqlari yaratgan adabiyotni, ilmu ma’rifatni bir-birlariga yetkazishda naqadar beqiyos xizmat qilganini hammamiz bilamiz. Biri-biriga ustozlikning buyuk mevalari haqida adoqsiz misollar keltirish mumkin. Bir paytlar Farobiy va Ibn Sino bobolarimiz Aristotel va Ptolomey asarlariga sharh yozib o‘zlarining falsafiy kitoblarini bitgan bo‘lsalar, so‘ngra shu bobolarimizdan G‘arb faylasuflari Foma Akvinskiy va Frensis Bekonlar mantiq ilmini o‘rganganlar. Buyuk shoir Umar Xayyom ruboiynavislik bobida Ibn Sinoni o‘ziga ustoz deb bilgan. Yoinki Nizomiy Ganjaviy, Xusrav Dehlaviy, Alisher Navoiy, Abdurahmon Jomiy bobolarimizning “Xamsa”lari ham ana shu adabiy robitalar, ustoz-shogirdlik, o‘zaro bahramandlik mevalaridir. O‘z o‘rnida G‘arb adabiyoti ham dunyo adabiyoti uchun juda katta ta’sir ko‘rsatdi. Gomerning “Illiada”sidan tortib Dantening “Ilohiy komediya”sigacha, Gyotening “Faust”idan tortib Shekspirning mashhur dramalarigacha yuzlab durdonalar boshqa xalqlar adabiyotining gurkirab yuksalishiga, buyuk shoir va yozuvchilar yetishib chiqishiga poydevor bo‘ldi.

Bugun ham bu adabiy va abadiy an’analar davom etmoqda. Chunki, yaxshilik va ezgulik, mehr va muhabbat, adolat va ozodlik, dunyo mukammalligi haqidagi Adabiyot atalmish bu qalb ovozi barcha xalqlarda hamohangdir. Chunki, maqsadlar bir, orzular bir – bahamjihatlikda taraqqiy etish, do‘stlik rishtalarini mustahkamlash, inson ma’naviy, ruhiy kamoliga xavf solib turgan ma’naviy tahdidlarni bartaraf etish, aziz va mukarram insonni ma’naviy tanazzuldan asrab-avaylash va komil holda ko‘rish, eng asosiysi – qalblarni poklashdir.

“Bugun odamlarimizning qonini tozalashimiz kerak, bu ma’naviy tozarish jarayonida adabiyotning o‘rni beqiyos. Adabiyotga, kitobxonlikka katta e’tibor qaratayotganimiz ham shundan. Bu borada adiblarimizga suyanamiz“. Mamlakatimiz Prezidentining 2017 yil 23 dekabr kuni Adiblar xiyobonida barpo etilgan Yozuvchilar uyushmasining yangi binosi bilan tanishish chog‘ida aytgan bu so‘zlari mohiyatida ijod ahliga bo‘lgan katta ishonch, e’tirof va ehtirom mujassam topgan, desak yanglishmaymiz. Darhaqiqat, adabiyotning bosh vazifasi hamisha, hamma zamonlarda inson kamoli, jamiyatning ma’naviy tozarishiga xizmat qilish hisoblanadi. Yozuvchilar uyushmasi uchun milliy va zamonaviy me’moriy uslublar uyg‘unligida muhtasham bino qurib berilgani, ehtiyojmand ijodkorlar uchun poytaxt markazida ko‘pqavatli turar joylar, Parkent va Zomin tumanlarida dam olish maskanlari bunyod etilayotgani, vaqtli adabiy nashrlar, nashriyot-matbaa korxonalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, “Ijod” fondiga qo‘shimcha mablag‘lar ajratish, kitob savdosi tizimini yo‘lga qo‘yish, qalam haqi miqdorini oshirish, Oliy adabiyot kurslarini qayta tiklash, adiblarning yubiley va xotira kechalarini nishonlash... Bular barchasi milliy adabiyotimiz va ijod ahliga nisbatan g‘amxo‘rlikning oliy namunasi hisoblanadi. Shuningdek, Adiblar xiyobonida adabiyotimizning buyuk namoyandalariga bag‘ishlab yodgorlik majmualari o‘rnatilayotgani, shuningdek, Namangan viloyatida ulkan ma’rifatparvar Is'hoqxon Ibrat, Jizzaxda atoqli ijodkorlar Hamid Olimjon va Zulfiya, Nukus shahrida atoqli qoraqalpoq adibi Ibroyim Yusupov, Farg‘ona, Qashqadaryo va Andijon viloyatlarida ulug‘ shoirlarimiz Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Muhammad Yusuf nomidagi ijod maktablari tashkil etilgani adabiyot kelajagini, demakki, millat, xalq kelajagini o‘ylab amalga oshirilgan dadil qadamlar bo‘lgani shubhasizdir.

Davlatimiz rahbarining 2018 yil 5 apreldagi “O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida adabiyotimizni xalqaro miqyosda targ‘ib etish, bu borada dunyoning turli mintaqalarida turib adabiyotimiz tarixini o‘rganayotgan, adiblarimiz asarlarini tarjima qilayotgan barcha tarjimonlarni hamkorlikka chorlash masalalari ham o‘rin olganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Qarorda ushbu yo‘nalishdagi ishlarni kuchaytirish maqsadida bir qator vazifalar belgilandi. Jumladan, milliy adabiyotimizning sara namunalarini tanlab tarjima qilish, yosh tarjimonlarni tayyorlash, tarjima qilingan asarlarni “Ijod” jamoat fondi mablag‘lari hisobidan chet ellarda chop etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ko‘zda tutilgan edi. Tabiiyki, bu ishlarni amalga oshirish, tarjimalarning sifati o‘zbek adabiyotiga mehr qo‘ygan xorijlik mutaxassislarning, ya’ni tarjima qilinayotgan til sohiblarining hamkorligisiz kutilgan natijani bermaydi. Shu jihatdan oldimizda xorijlik olim va tarjimonlar bilan aloqa o‘rnatish vazifasi ko‘ndalang turardi.

7-8 avgust kunlari poytaxtimizda «O‘zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotini xalqaro miqyosda o‘rganish va targ‘ib qilishning dolzarb masalalari» mavzuidagi xalqaro konferensiya o‘tkazilishi bu boradagi muhim amaliy qadam bo‘ladi. Ushbu ijodiy anjuman milliy adabiyotimiz rivoji yo‘lida amalga oshirilgan ishlarni sarhisob etish, jahon adabiyoti muhitiga kengroq nazar tashlash, o‘zbek mumtoz va zamonaviy adabiyoti durdonalari bilan kengroq tanishish, ularni xorijiy davlatlarda muntazam chop etib borish, ijodkorlarning o‘zaro fikr almashishi, domimiy do‘stona, ijodiy aloqalar o‘rnatishi yo‘lidagi qulay imkoniyatdir.

Konferensiyada alohida sho‘balarda “O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalarining xorijda o‘rganish va targ‘ib etish masalalari”,“O‘zbek zamonaviy adabiyoti namunalarining xorijda o‘rganish va targ‘ib etish masalalari”, “O‘zbek adabiyotini xorijiy tillarga tarjima qilish va tarjima asarlarni targ‘ib qilish masalalari”, “Badiiy tarjima sohasi mutaxassislari tayyorlashdagi xalqaro ilg‘or tajribalar” mavzularida alohida ma’ruzalar tinglanadi, o‘zaro fikr va tajriba almashiladi. Shuningdek, anjuman yakunida barcha qatnashchilar ishtirokida Xalqaro adabiy aloqalarni kuchaytirishga doir dolzarb masalalar yuzasidan ijodiy muloqot tashkil etiladi.

Konferensiyaga 30 ga yaqin davlatdan o‘zbek adabiyoti bilan shug‘ullanib kelayotgan 40 ga yaqin mashhur olim va adiblar, o‘zbek adabiyotini yaxshi biladigantarjimonlar, o‘zbek adabiyoti namunalarini chop qilgan noshirlar tashrif buyurishadi. Ozarbayjon Yozuvchilar birligi raisi, atoqli adib Anor, Qozog‘iston Yozuvchilar uyushmasi raisi Ulug‘bek Yesdavlat, Tojikiston Yozuvchilar uyushmasi raisi Nizom Qosim, Qirg‘iziston Fanlar akademiyasi vitse-prezidenti Abdullajon Akmataliyev, “Roman-gazeta” jurnali bosh muharriri Yuriy Kozlov, “Inostrannaya literatura” jurnali bosh muharriri, “Mastera xudojestvennogo perevoda” gildiyasi raisi Aleksandr Livergant, “Literaturnaya gazeta”ning “Pesn Xumo” loyihasi muallifi Aleksey Shavlov, Hindistonning Panjob shtati Yozuvchilar assotsiatsiyasi raisi Dev Bxadraj, shvetsiyalik o‘zbek mumtoz adabiyoti bo‘yicha yirik mutaxassis Muhammad Halim Yorqin hamda boburshunos olim Abdulhakim Shar’iy Juzjoniy, eronlik navoiyshunos olim Muhammadzoda Husayn Sidig‘, afg‘onistonlik O‘zbek madaniy markazi rahbari, navoiyshunos Abdulla Ro‘yin, shuningdek, AQSH, Germaniya, Turkiya, Ukraina, Kanada va boshqa davlatlardan keladigan nufuzli vakillar shular jumlasidandir.

Tadbir doirasida o‘zbek adabiyoti namunalarini chet ellarda nashr qilish masalasida ham bir qancha muzokaralar o‘tkaziladi. Ozarbayjon, Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston Yozuvchilar uyushmalari raislari bilan hamkorlik memorandumlari imzolanadi. O‘zbekistonda chop etiladigan adabiy nashrlar bilan bir qancha xorijiy adabiy nashrlar o‘rtasida hamkorlik o‘rnatilishi ham ko‘zda tutilgan. Bu o‘zbek mumtoz va zamonaviy adabiyoti namunalarini tarjima hamda tadqiq qilish, xalqaro miqyosda targ‘ib etish bilan bog‘liq olib borilayotgan ijodiy izlanishlardan muntazam xabardor bo‘lish, ularni muvofiqlashtirish imkoniyatini yaratadi.

Mehmonlar dunyo madaniyat va ma’naviyat markazlaridan biri bo‘lgan Samarqand shahrida ham bo‘lib, imom Buxoriy, Sohibqiron Amir Temur, Hazrati Xizr maqbaralari, Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov qabrini ziyorat qilishadi. Registon maydoni, Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi, Shohi Zinda ansambli va Imom Moturidiy maqbarasi singari tarixiy maskanlar ularda yorqin taassurot qoldirishiga ishonchimiz komil.

Ushbu nufuzli anjuman Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida bo‘lib o‘tishi alohida mazmunga ega. Chunki mazkur universitet ulug‘ maqsad bilan, ya’ni o‘zbek tili va adabiyotini xalqaro miqyosda ilmiy o‘rganish, uning nufuzini oshirish choralarini ko‘rish, universitetni o‘zbek tili va adabiyotini o‘rganishning jahoniy markaziga aylantirish kabi o‘ta mas’uliyatli va sharafli vazifani amalga oshirish maqsadida tashkil etilgan edi.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2017 yilning 3 avgust kuni O‘zbekiston ziyolilari bilan bo‘lgan uchrashuvda: "Havas qilsa arziydigan ulug‘ ajdodlarimiz bor. Havas qilsa arziydigan beqiyos boyliklarimiz bor. Va men ishonaman, nasib etsa, havas qilsa arziydigan buyuk kelajagimiz, buyuk adabiyotimiz va san’atimiz ham albatta bo‘ladi”, deb aytgan so‘zlari zamirida ulkan faxr bilan birga katta umidvorlik va ishonch ham mujassamdir. Tarix, san’at va adabiyot millat ruhi, g‘ururi, tafakkurini, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o‘zida aks ettiradi. Bugun mamlakatimiz barcha sohada jahon afkor ommasi e’tirofi, ehtiromiga sazovor bo‘layotgan bir paytda uning qadim madaniyati, yuksak ma’naviyatini, bugungi nafasini adabiyot orqali jahon xalqlariga tanishtirish o‘zbek xalqining buyuk millat sifatidagi tarixiy maqomini mustahkamlashga xizmat qiladi.

O‘zA

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 11176 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan