Kasal ko‘rish savobi ulug‘ fazilatli amallardandir. Barro roziyallohu anhu:
«أمرنا رسول الله صلّى الله عليه وسلم باتباع الجنائز وعيادة المريض»
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizlarni janozaga qatnashish va kasalni borib ko‘rishga buyurdilar”, dedilar.
Imom Termiziy, kasal ko‘rishning naqadar savobli amal ekani haqida Ali roziyallohu anhudan quyidagi rivoyatni keltiradilar: Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَعُودُ مُسْلِمًا غُدْوَةً إِلاَّ صَلَّى عَلَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُمْسِىَ وَإِنْ عَادَهُ عَشِيَّةً إِلاَّ صَلَّى عَلَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُصْبِحَ وَكَانَ لَهُ خَرِيفٌ فِى الْجَنَّةِ»
“Qaysi bir musulmon, musulmon birodari kasal bo‘lganida ertalab borib ko‘rsa, hatto kech kirgunga qadar unga yetmish ming farishta salovat aytib turadi. Agar (qaysi bir musulmon) musulmon birodari kasal bo‘lganida kechasi borib ko‘rsa, hatto tong otgunicha unga yetmish ming farishta salovat aytib turadi va u uchun jannatda bir bo‘ston bo‘ladi”, dedilar.
Kasal ko‘rishga borgan shaxs, kasalni holatini hisobga olmoqligi, uning oldida o‘zoq qolib ketmasligi, unga ozor beradigan narsalardan ehtiyot bo‘lmog‘i, shu bilan birga uning ko‘ngliga uni xursand qiladigan manzur so‘zlarni aytib, tavbaga targ‘ib qilishi va Alloh taolodan uni tezroq sog‘ayib ketishini so‘rab duo qilmog‘i lozim.
Chunki ozgina e’tibor va mehr, kasalni tezroq oyoqqa turishiga sabab bo‘lishi mumkin. Kasal ko‘rishga kelgan kishi ilm ahlidan bo‘lsa, kasalning ruxsati bilan unga Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam qilganlari singari dam solib qo‘yishi ham joiz.
Agar kasal o‘ta og‘irlashib qolmagan bo‘lsa, quyidagi rivoyatga ko‘ra “Ulug‘ Arshning Robbi, Ulug‘ Allohdan senga shifo berishini so‘rayman”, deya yetti marta aytish mustahabdir.
أن النبي صلّى الله عليه وسلم قال: «من عاد مريضاً لم يحضره أجله، فقال عنده سبع مرات: أسأل الله العظيم رب العرش العظيم أن يشفيك، عافاه الله تعالى من ذلك المرض»
Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kimda kim kasal ko‘rishga borsa va uning ajali hozir bo‘lmagan bo‘lsa, uning huzurida yetti marta: “Ulug‘ Arshning Robbi, Ulug‘ Allohdan senga shifo berishini so‘rayman”, desa, Alloh taolo unga o‘sha kasalidan shifo beradi”, dedilar.
Abu Dardo va Abu Zarr roziyalohu anhumodan qilingan rivoyatga ko‘ra, bemor huzurida Qur’on oyatlarini tilovat qilishlikda bemorga yengillik bo‘lishi haqida aytilgan.
قال رسول الله صَلّى الله عَلَيْهِ وَسَلّم: «ما من ميت يموت فيقرأ عنده يس إلا هوّن الله عليه»
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Qaysi bir mayyit (ya’ni, Muhtazar — o‘lim alomatlari zohir bo‘lgan, ammo, joni tanani tark etmagan kimsa) vafot topadigan bo‘lsa-yu, bas, uning huzurida “Yosin” tilovat qilinsa, Alloh unga yengillik beradi”.
Abu Shayx “Fazoilul Qur’on” va Abu Bakr Marvaziy “Janoiz” kitobida Ibn Abbos roziyallohu anhu Ro’d surasini o‘qishni yaxshi ko‘rganlarini va bu mayyitdan yengillik bo‘lishi haqida aytganlarini zikr qilganlar. Sha’biy esa: “Ansorlar mayit huzurida "Baqara" surasini tilovat qilishni yaxshi ko‘rishlarini aytgan”.
Bundan tashqari “Fotiha, Ixlos, Falaq va Nas” suralarini o‘qish ham mustahabdir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam kasal huzuriga kirsalar: “Zarari yo‘q, inshaalloh (gunohlardan poklovchi va xatolarga kafforot) pokizalik”, derdilar.
Kasal inson ham o‘ziga yetgan dardga sabr qilishi va bu kasallik sababidan Alloh taolo uni gunohlardan poklab, darajasini ko‘tarishini umid qilmog‘i lozim.
Yuqoridagi hadisi sharifning to‘lig‘i quyidagicha keltirilgan. Albatta bunda barchalarimiz uchun go‘zal ibrat bor. Zero, yaxshi so‘zlarni aytish va yaxshi gumonda bo‘lish, mo‘minlarning go‘zal sifatlaridir.
عن بن عباس أن رسول الله صلى الله عليه وسلم دخل على أعرابى يعوده فقال لا بأس عليك طهور إن شاء الله قال قال الأعرابي بل هي حمى تفور على شيخ كبير كيما تزيره القبور قال فنعم إذا
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam kasal yotgan bir a’robiyni ko‘rishga keldilar va: “Zarari yo‘q, inshaalloh pokizalik”, dedilar. Shunda a’robiy (tushkun kayfiyat va umidsiz holda, Alloh taologa nisbatan yomon gumon qilib): “Pokizalik?! Yo‘q unday emas, balki qari chol uchun qabrga olib ketmoqchi bo‘lgan qattiq istima”, dedi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Xo‘p, unday bo‘lsa”, dedilar.
Ibn Hajar rahimahulloh o‘z kitoblarida hadisning quyidagicha davomi borligini zikr qilganlar:
أما إذا أبيتَ فهي كما تقول، قضاءُ الله كائن
“Ammo, agar yuz o‘girsang,bas, u sen aytganingdek. Allohning qazosi bo‘lguvchidir” dedilar. Ertasiga qolmasdan u kishi vafot etdi.
Mazkur hadisi sharifdan, kasal ko‘rishga borgan kishi ham, kasal bo‘lgan bemor ham, doimo yaxshi so‘zlarni aytishi va Alloh taolo haqida go‘zal gumonda bo‘lishi matlub ekanini bilishimiz mumkin. Qolaversa bemorning holidan xabar olish va uni ziyorat qilish kishining jannatga kirishiga sabab bo‘ladigan amallardandir.
عن أبى هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من أصبح اليوم منكم صائما قال أبو بكر أنا قال من عاد منكم اليوم مريضا قال أبو بكر أنا قال من شهد منكم اليوم جنازة قال أبو بكر أنا قال من أطعم اليوم مسكينا قال أبو بكر انا قال مروان بلغني أن النبي صلى الله عليه وسلم قال ما اجتمع هذه الخصال في رجل في يوم إلا دخل الجنة
Abu Hurayraroziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Sizlardan qay biringiz bugun ro‘za tutdi”, dedilar. Abu Bakr roziyallohu anhu: “Men”, dedilar. U zot sollallohu alayhi vasallam: “Sizlardan qay biringiz bugun kasalning holidan xabar oldi”, dedilar. Abu Bakr roziyallohu anhu: “Men”, dedilar. U zot sollallohu alayhi vasallam: “Sizlardan qay biringiz bugun janozada ishtirok etdi”, dedilar. Abu Bakr roziyallohu anhu: “Men”, dedilar. U zot sollallohu alayhi vasallam: “Sizlardan qay biringiz bugun miskinga taom berdi”, dedilar. Abu Bakr roziyallohu anhu: “Men”, dedilar.
Marvon: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kishida bir kunda bu xislatlar jam bo‘lsa, u jannatga kiradi”, deb aytganlari menga yetib keldi, dedi.
Olimxon YUSUPOV
Hadis maktabi rahbari
O‘zbek tili xalqimiz uchun milliy o‘zligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli,
bebaho ma’naviy boylik, buyuk qadriyatdir.
Shavkat Mirziyoyev
O‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim siljishlardan biri bo‘lib, ona tilimizning bor go‘zalligi va jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida ham keng imkoniyatlar yaratdi.
Yangi O‘zbekistonda o‘zbek tilining xalqimiz ijtimoiy hayotida va xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini tubdan oshirish, unib-o‘sib kelayotgan yoshlarimizni vatanparvarlik, milliy an’ana va qadriyatlarga sadoqat, ulug‘ ajdodlarimizning boy merosiga vorislik ruhida tarbiyalash, mamlakatimizda davlat tilini to‘laqonli joriy etishni ta’minlashga qaratilgan yangidan-yangi tashabbuslar ilgari surilayotgani juda muhim.
Davlat tili siyosiy, ijtimoiy va madaniy sohalarda xalqni birlashtiruvchi qudratli vosita sanaladi. Ona tilimiz so‘zlashuvchilar soni ko‘pligiga ko‘ra, sayyoramizda eng keng tarqalgan 40 ta tildan biri ekani ham quvonarlidir. Hozirgi vaqtda yer yuzida o‘zbek tilida so‘zlashuvchilar soni qariyb 60 million kishini tashkil etishi esa uning dunyodagi yirik tillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat beradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda barcha soha va tarmoqlar kabi ona tilimiz qadri va nufuzini yanada oshirish borasidagi siyosat va amaliy ishlar ham yangi bosqichga ko‘tarilmoqda. Buni o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi maqomi va obro‘-e’tiborini tubdan oshirish bo‘yicha qabul qilingan tarixiy farmon va qarorlar samaralari yaqqol tasdiqlaydi. Asosiy qonunimiz – Konstitutsiyamizning o‘zbek tilida qabul qilinishi esa ona tilimizning nufuzini yanada yuksaltirdi. Davlatimiz madhiyasi xalqaro maydonlarda o‘zbek tilida yangray boshladi. Ayniqsa, ona tilimiz Birlashgan Millatlar Tashkilotining yuksak minbarida ulkan siyosiy sammit va uchrashuvlarda baralla yangrab, tinchlik, do‘stlik va hamkorlik vositasiga aylanib borayotgani barchamizni quvontiradi. Til – millatning faxri, g‘ururi, ko‘zgusi. Millatlarni ajratib turuvchi asosiy belgilardan biri bu til ekan, har bir inson o‘z tilini bilishi, uni ulug‘lashi va shu bilan birga boshqa millatlarning ona tiliga ham hurmat bilan qarashi lozim.
Vatanimiz mustaqilligining ma’naviy asoslarini mustahkamlash, xalqimiz, avvalo, yosh avlodni milliy qadriyatlarimizga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalashda o‘zbek tilining ahamiyati tobora ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi xuquqiy jixatdan mustaxkamlab qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili to‘g‘risida”gi qonunining qabul qilinishi ona tilimizning taraqqiyoti, rivojlanishi hamda o‘ziga xos va boy bisotini namoyish etishga keng imkoniyat yaratdi.
O‘zbek tili dunyodagi qadimiy, go‘zal va boy tillardan biri hisoblanadi. Tilimizdagi hayo, ibo, andisha, oriyat, mehrni yozuvchilarimiz asarlarida yaqqol ko‘rish mumkin. Mahmud Qoshg‘ariyning "Devoni lug‘atit turk" kitobi, Ahmad Yassaviyning hikmatlari, Alisher Navoiyning "Xamsa"si, Zahiriddin Muhammad Boburning "Boburnoma"si, Abdulla Qodiriyning betakror romanlari-oqibat so‘zlarini boshqa tilga aynan tarjima qilib bo‘lmaydi. Ularni faqat o‘zbek tilida ifodalash mumkin. Chunki bu tushunchalar xalqimizga xos va ularni aytishga faqat shu til qodirdir. Bizning ona tilimiz dunyodagi uch mingga yaqin til orasida turkiy tillar oilasiga mansub bo‘lib, jonli til sifatida qipchoq, qarluq, o‘g‘iz lahjalarida namoyon bo‘ladi. O‘zbek adabiy tili esa ana shu lahjalardagi so‘zlarning ma’lum bir me’yoriga keltirilgan shaklidir. U muttasil o‘sib, rivojlanib bormoqda. Uning rivojida so‘z mulkining sultoni Alisher Navoiyning xizmatlari beqiyosdir. Hazrat Navoiy til xaqida bunday yozadilar: “Ko‘ngil xazinasining qulfi tildir. Ul xazinaning kalitidin so‘z bil”.
O‘z ona tilimizga bo‘lgan muhabbatni xalqimizning, odamlarning samimiy suhbatlarida, yuksak axloqiy fazilatlarida ko‘rib, beixtiyor shunday el farzandi ekanligimizdan faxrlanamiz. O‘z tili uchun qayg‘urayotgan millat dunyo xalqlari safida o‘z o‘rnini, chinakam mustaqilligini asrashga, himoya qilishga jiddu jahd qilayotgan millat sanaladi. Millatning va milliy adabiyotning mavjudlik sharti bo‘lgan ona tilimiz taqdiri uchun kuyinish, uning ravnaqi uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etish har birimizning burchimizdir.
Ona tilimizning xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini yuksaltirishda, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qo‘shishda har birimiz tilimizga chuqur hurmat bilan e’tibor berishimiz kerak.
Shu o‘rinda ma’rifatparvar bobomiz, o‘z davrida o‘nga yaqin dunyoviy tillarni puxta o‘rgangan olim Is'hoqxon Ibratning quyidagi fikrlari e’tiborga molik: “Bizning yoshlar, albatta, boshqa tilni bilish uchun sa’y-harakat qilsinlar, lekin avval o‘z ona tilini ko‘zlariga to‘tiyo qilib, ehtirom ko‘rsatsinlar. Zero, o‘z tiliga sadoqat – bu Vataniy ishdir”.
Biz tilimizni qanchalik asrasak, yuksaltirsak, rivojlanishiga hissa qo‘shsak, o‘zga millatlar ham bizning tilimizni hurmat qilishadi hamda uning dunyo hamjamiyati maydonidagi o‘rni va poydevorini shunchalik mustahkam qo‘ygan bo‘lamiz.
Odiljon Narzullayev,
Yangiyul tumani “Qirsadaq’’ jome masjidi imom xatibi