Sayt test holatida ishlamoqda!
06 Iyul, 2025   |   11 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:13
Quyosh
04:56
Peshin
12:33
Asr
17:42
Shom
20:03
Xufton
21:39
Bismillah
06 Iyul, 2025, 11 Muharram, 1447

Mazhablar o‘rtasida qarz masalasi

02.05.2018   9976   4 min.
Mazhablar o‘rtasida qarz masalasi

Zakoti beriladigan molga qo‘yiladigan shartlardan biri bandalar tarafidan talab qilinadigan qarzdan ortiq bo‘lishidir.

Bandalar tarafidan talab qilinadigan qarz bo‘lmaslik” deganda – qarzlar ikki qismga bo‘linadi: Alloh taolo tomonidan talab qilingan qarzlar; bandalar tomonidan talab qilinadigan qarzlar;

Bir kishining zimmasida nazr, kafforat, sadaqai fitr, tamattu’ hajining qurbonliklari, qurbon hayitining qurbonligi kabi qarzi bor bo‘lsa va zakot nisobiga yetadigan mablag‘i ham bo‘lsa, avval zakotini ado qiladi, chunki bu qarzlar bandaning haqqi emas, Allohdan talab qilinadigan qarzlardir. Zakot farz bo‘lishi uchun mol egasining nisobini kamaytirib yuboradigan darajada qarzi bo‘lmasligi kerak. Bir odamning qo‘lida nisobga yetadigan moli bor. Shu bilan birga, boshqa odamlardan qarzi ham bor. Agar qarzni berganidan keyin ham qolgan moli nisob miqdorida bo‘lsa, zakot beradi. Ammo qarzni berganda o‘ziga mol qolmaydigan yoki moli nisob miqdoridan kamayib qoladigan bo‘lsa, zakot berish farz bo‘lmaydi. Chunki odamlardan qarzi bor odam boy hisoblanmaydi.

Qarz borasida mazhab ulamolari turlicha bayon qilishgan:

Hanafiylar: “Qarz uch qismga bo‘linadi: Birinchi qismi – bandalarga xos qarz. Ikkinchi qismi – Alloh taologa xos qarz. Uchinchi qismi – Bandalar tomonidan talab qilinmagan qarz.

Qarzni bandalar tomonidan talab qiluvchisi (yig‘ib oluvchi) bo‘ladi. Huddi o‘tgan yilda berilmagan zakot qarzi kabi. Zohiriy (ko‘rinib turuvchi) mollarni, ya’ni chorva mollari va yerdan chiqqan narsalarni o‘sha paytda talab qiluvchi boshliq bo‘lgan. Yoki oltin va kumushga o‘xshash tijorat mollari kabi botiniy mollarni talab qiluvchi boshliq yordamchisi bo‘lgan. Boshliq yordamchilari zakotni idora qiluvchilardir. Chunki boshliq Usmon roziyallohu anhu zamonlarigacha zakotni  yig‘ib olar edi. Bas, u zot roziyallohu anhu botiniy mollarda zakot berishni o‘z egalariga topshirganlar. Uchinchi qismi – uni bandalar tomonidan talab qiluvchisi bo‘lmagan nazr, kafforat, fitr sadaqasi va hajning nafaqasi kabi Alloh taologa xos bo‘lgan qarzlardir. Zakotni farz bo‘lishini man qiladigan qarzlar avvalgi ikki qism qarzlaridir. Agar bir kishi zakot nisobiga ega bo‘lib, so‘ng o‘sha nisob bir yil aylansa, o‘sha yili undan zakot chiqarmay, boshqa yilga o‘tib ketsa, ikkinchi yili unga zakot farz bo‘lmaydi. Chunki o‘sha qarz ana shu yilning nisobidan kamaytiradigan, o‘tgan yilgi zakotning qarzi edi. Shuningdek, molga ega bo‘lsa va uning zimmasida boshqa shaxsga qarzi bo‘lib, qarz – oldi-sotdi pul yo naqd pul yoki o‘lchov mollari bo‘ladimi yoxud hayvonlarmi yoki bulardan boshqa qarzlar bo‘ladimi, ularning orasida hech qanday farq yo‘q. Mazkur qarzlarning barcha navlari zakot farz bo‘lishligini man qiladi. Illo, ziroat va mevalarning zakoti – ushr va xiroj bundan mustasno. Ammo uchinchi qismi zakot farz bo‘lishligini man qiladi”, deganlar.

Molikiylar: “Bir kishini nisobini kamaytirib yuboradigan darajada qarzi bo‘lsa, yashash joyiga o‘xshash zaruriyatda unga ehtiyoji tushmaydigan narsalardan boshqa zakot mollaridan o‘zida qolgan nisob to‘liq bo‘lmay qolsa,  o‘zidagi molda zakot farz bo‘lmaydi. Bu shart oltin va kumush zakotlariga tegishlidir. Ma’dan oltin yoki kumush rudasidan bo‘lmagani uchundir. Ammo chorva va ekinlarda zakot farz bo‘ladi”, deganlar.

Shofe’iylar: “Molning qarzdan forig‘ bo‘lishligi shart qilinmaydi. Bas, kimning zimmasida qarzi bo‘lsa, unga zakot farz bo‘laveradi. Agar ana shu qarz nisobni kamaytirib yubormasa”, deganlar.

Hanbaliylar: “Zimmasidagi qarzni berganda o‘ziga mol qolmaydigan yoki nisob miqdoridan kamayib qoladigan kishiga zakot farz bo‘lmaydi. Garchi qarz zakoti beriladigan molning jinsidan boshqa bo‘lsa ham. Agar qarz xiroj yoki o‘rib yig‘ilgan yo yer ijarasi yoxud haydalgan yer bo‘lsa ham (zakot farz bo‘lmaydi). Qarz naqd pullar, tijorat mollarining qiymati yoki ma’dan kabi botiniy mollarda, mevalar, donlar va chorva mollari kabi zohiriy mollarda zakot farz bo‘lishligini man qiladi. Bir odamning nisobga yetgan moli bor. Shu bilan birga, qarzi ham bor. Avval qarziga yetadigan miqdori undan chiqariladi. Agar qarzni berganidan keyin ham qolgan moli nisob miqdorida bo‘lsa, zakot beradi”, deganlar.

 “Al-Fiqhu alal-Mazohibil-arba’a” kitobi asosida
Yangiyo‘l tumani “Imomi A’zam” jome masjidi
imom noibi Nuriddin Akromov tayyorladi

 

Fiqh
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

ANKASAM: “Yangi O‘zbekiston: Diniy sohadagi islohotlarning muvaffaqiyat formulasi”

03.07.2025   5786   2 min.
ANKASAM: “Yangi O‘zbekiston: Diniy sohadagi islohotlarning muvaffaqiyat formulasi”

Turkiyaning nufuzli tahlil markazi ANKASAM (Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi) mamlakatimizda vijdon erkinligini ta’minlash, diniy ta’limni takomillashtirish, islom merosini ilmiy asosda o‘rganish va jahonga tanitishga qaratilgan keng qamrovli ishlarga yuqori baho berdi.

Turkiyaning nufuzli tahlil markazi ANKASAM (Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi) O‘zbekistonda so‘nggi yillarda diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlarga bag‘ishlangan tahliliy maqola e’lon qildi. 


“Yangi O‘zbekiston: Diniy sohadagi islohotlarning muvaffaqiyat formulasi” deb nomlangan ushbu tahliliy maqolada mamlakatimizda vijdon erkinligini ta’minlash, diniy ta’limni takomillashtirish, islom merosini ilmiy asosda o‘rganish va jahonga tanitishga qaratilgan keng qamrovli ishlarga yuqori baho berilgan.


ANKASAMga ko‘ra, O‘zbekistonda qabul qilingan yangi siyosat va inson qadrini ustuvor qiymat sifatida belgilagan yondashuv so‘nggi yetti yilda diniy sohada chuqur, tizimli islohotlarni amalga oshirishga poydevor bo‘ldi. Xususan, tahlilchilarning tomonidan davlat va din munosabatlarini demokratiya va ma’rifat asosida qayta yo‘lga qo‘yish, diniy ta’lim muassasalarini xalqaro andozalarga mos ravishda rivojlantirish, ilm-fan va ma’rifatni islom dini bilan uyg‘unlashtirish yo‘lidagi sa’y-harakatlar e’tirof etilgan.

Maqolada ayni paytda O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy va Imom Moturidiy  xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, Hadis ilmi maktabi, Mir Arab oliy madrasasi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi kabi muassasalarning faoliyati, ular orqali islom dinining haqiqiy insonparvarlik va ma’rifiy mohiyati keng yoritilayotgani ta’kidlangan. Ushbu markazlar faqat diniy emas, balki ilmiy-tadqiqot, madaniy-tarixiy merosni saqlash va ommalashtirish vazifasini ham bajarmoqda.

ANKASAM tahliliga ko‘ra, Yangi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan diniy-ma’rifiy islohotlarning muvaffaqiyati – bu siyosiy iroda, strategiyali yondashuv, ilmiy asos va xalqaro hamkorlikni o‘zida uyg‘unlashtirgan modeldir. Shu jihatdan, O‘zbekiston tajribasi mintaqa davlatlari va islom olami uchun o‘rganishga arziydigan namunalardan biri sifatida e’tirof etilmoqda.

ANKASAM kabi xalqaro nufuzga ega tahlil markazlari tomonidan bu kabi tahliliy maqolalar e’lon qilinishi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning ochiqligi, xalqaro standartlarga mosligi va jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilayotganini yana bir bor tasdiqlaydi.

https://cisc.uz/ky/news-item/328/

MAQOLA