2018 yil 13 aprel kunining juma mav’izasi tezisi

بسم الله الرحمن الرحيم

KASBGA SADOQAT 

Muhtaram jamoat! Inson hayoti davomida kasb qilishi zaruriy amal bo‘lgani uchun Qur’oni karim va hadisi shariflarda bunga katta ahamiyat qaratilgan. Alloh taolo Jum’a surasida shunday marhamat qilgan:

 فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ

وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

(سورة ﺍلجمعة/10آية).

ya’ni: “Bas, qachonki, namoz ado qilingach, yerda tarqalib, Allohning fazli (rizqi)dan istayveringiz! Allohni ko‘p yod etingiz! Shoyad (shunda) najot topsangiz” (Juma surasi 10-oyat).

Ushbu oyatda Alloh taolo mo‘minlarni ibodatlarini ado etib bo‘lgandan keyin yer yuziga tarqalib, rizq yo‘lida sa’y-harakat qilib, halol yo‘l bilan rizq topishga targ‘ib qilmoqda. Alloh taolo rizqning yo‘llarini ko‘paytirib qo‘ygan. Banda o‘sha yo‘llarga kirishi, rizq kelishi sabablarini bajo keltirib, zaminga sochib qo‘yilgan rizqini isrof qilmay terib yeyishi kerak.

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "إِنَّ مِنْ أَطْيَبِ مَا أَكَلَ الرَّجُلُ مِنْ كَسْبِهِ"

 (رواه الإمام أحمد)

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Shubhasiz, kishi rizqlanadigan narsalarning eng haloli o‘z kasbi orqali yegan narsasidir”, deganlar (Imom Ahmad rivoyati).

Kasblar har xil bo‘ladi. Halol – pokiza kasblar ham bor, harom – jirkanch kasblar ham bor. Shari’atimiz insonning kasb-kori faqat halol bo‘lishi, rizq-ro‘zining manbai biror shubha aralashmagan halol mablag‘dan bo‘lishiga chaqiradi.

عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم  يَقُولُ: إِنَّ الْحَلالَ بَيِّنٌ ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ، كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلا وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، ألا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلا وَهِيَ الْقَلْب"

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

Mashhur sahoba No‘mon ibn Bashir roziyallohu anhodan rivoyat qilinishicha u zot shunday deganlar: “Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday deganlarini eshitdim: “Darhaqiqat, halol narsalar ochiq – oydindir. Harom narsalar ham ochiq oydindir. U ikkisining o‘rtasida esa shubhali narsalar ham borki, ko‘pchilik ularni bilmaydi. Kim shunday shubhali narsalardan o‘zini ehtiyot qilsa dinini va obro‘sini pokiza asrab qoladi. Ammo kim shubhali narsalarga o‘ralashib qolsa, haromga ham tushib qoladi. Buning misoli birovning qo‘rg‘oni atrofida podasini o‘tlatib yurgan cho‘ponga o‘xshaydi-ki, uning qo‘ylari sal qolsa o‘sha qo‘rg‘onga kirib ketadi. Ogoh bo‘ling, har bir podshohning o‘z qo‘g‘oni bo‘ladi. Ogoh bo‘ling Allohning qo‘rg‘oni uning harom qilgan narsalaridir. Ogoh bo‘ling jasadda bir parcha go‘sht bor, agar u sog‘lom bo‘lsa butun jasad sog‘-salomat bo‘ladi. Agar u aynisa, butun jasad buzuladi. Ogoh bo‘ling o‘sha bir parcha go‘sht qalbdir” (Muttafaqun alayh).

Ushbu hadis mazmunidan inson nafaqat haromdan saqlanishi, balki halol yoki haromligi ishtibohli, noaniq bo‘lib qolgan shubhali narsalardan ham ehtiyot bo‘lishi zarur ekani tushuniladi. Halol-haromligi noaniq bo‘lgan narsalardan yiroq yurish kishining taqvosiga dalolat qiladi.

Dinimizda haloldan rizq qidirish hatto ibodat darajasiga ko‘tarilgan. Bunga quyidagi hadisi sharif ham dalolat qiladi.

عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ أَخْبَرَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم  قَالَ: "إِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَةً تَبْتَغِي بِهَا وَجْهَ اللَّهِ إِلَّا أُجِرْتَ عَلَيْهَا، حَتَّى مَا تَجْعَلُ فِي فَمِ امْرَأَتِكَ"

(رَوَاهُ الإمَامُ مُسْلِم)

Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Albatta sen ahlingga Allohning roziligi yo‘lida qilgan har qanday nafaqaga ajr olasan. Hattoki, ayolingni og‘ziga tutgan luqmaga ham”, dedilar (Imom Muslim rivoyat qilgan).

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَنْ أَمْسَى كَالَّا مِنْ عَمَلِ يَدَيْهِ أَمْسَى مَغْفُورًا لَهُ.

(أَخْرَجَهُ ابْنُ أبِي شَيْبَةَ فِي الْمُصَنَّفِ وَالطَّبَرَانِي فِي الأَوْسَطِ)

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Kim mehnat qilib, xorib charchagan holda tunasa gunohlari kechirilgan holda tunaydi”, deganlar (Ibn Abi Shayba “musannaf”da, Tabaroniy “mo‘jamul avsat”da rivoyat qilgan).

Demak, kishi rizq talabida va halol kasb izlab, qandaydir tashvish va mashaqqat cheksa, mana shu holatning o‘zi ham gunohlarga kafforat bo‘lishi aytilmoqda. Bu kabi hadisi shariflar halol rizq talabida harakat qilib, vaqtincha bir qiyinchilik holatini boshdan kechirayotgan kishilarning ruhiyatiga tetiklik bag‘ishlaydi. Inson ushbu ko‘rsatmalarga amal qilar ekan maishiy hayoti tartibga tushadi, ham ajr savob oladi, ham gunohlardan poklanadi.

Dinimiz peshona teri bilan topilgan mol-mulkni eng yaxshi amallardan ekanligini ta’kidlash balan birga ishyoqmaslik, tanballik, bekorchilik, tilanchilik, o‘zgalarga yuk bo‘lish kabi illatlarni qattiq tanqid ostiga oladi.

عَنْ أَبِي هُرْيَرَةَ  رضي الله عنه قَالَ :  قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم" لأَنْ يَحْتَزِمَ أَحَدُكُمْ حُزْمَةً مِنْ حَطَبٍ فَيَحْمِلَهَا عَلَى ظَهْرِهِ فَيَبِيعَهَا خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ رَجُلا فَيُعْطِيَهُ أَوْ يَمْنَعَهُ "

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollalohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar: “biringiz arqonini olib, o‘tin terib, yelkasida ko‘tarib keltirishi va uni sotib (kun kechirishi) birovning oldiga kelib, tilanishidan yaxshiroqdir. Holbuki u kishi beradi yoki bermaydi” (Muttafaqun alayh).

Dangasalik illati qaysi xalqda ildiz otsa uni zaiflashtiradi, taraqqiyotdan ortda qoldiradi va vayron qiladi. Odamlari tanbal, dangasa va  ilmu-fanga qiziqmaydigan yurt umuman rivoj topmaydi. Xalqi o‘zgalarga qaram bo‘ladi, dushmanlar bunday yurtni istagancha toptaydilar, talaydilar.

Muhtaram jamoat! Dinimizda barcha sohaning yo‘l-yo‘riqlari va odoblari juda ham aniq tarzda bayon qilingan. Jumladan kasbu-kor qilishning ham o‘ziga yarasha odoblari, me’yorlari mavjud. Quyida kasb odoblaridan ba’zilarini zikr qilib o‘tamiz:

• Tanlamoqchi bo‘lgan kasbi-kori shariat ruxsat bergan kasb bo‘lishi lozim.

Kasb tanlamoqchi bo‘lgan inson birinchi navbatda o‘sha kasb shari’at nuqtayi nazardan mumkin bo‘lgan ish bo‘lishi lozim. Shariat esa insonga, jamiyatga, vatanga, atrof muhitga zarar yetkazadigan, yomonlik va fahshga da’vat etadigan barcha narsani harom qilgan.

• Birinchi navbatda o‘zi yaxshi bilgan va yaxshi ado eta oladigan ishiga kirishish lozim.

Ya’ni har bir kishi o‘zi yaxshi mutaxassis bo‘lgan, yaxshilab ado eta oladigan ishni topib, ishga kirishishi uning zimmasida omonat ekanini, Qiyomatda ham Alloh taolo oldida mas’ul ekanini yaxshi his qilishi lozim.

• Ishni yaxshi niyat bilan boshlashi va unda bardavom bo‘lishi kerak.

Ya’ni, “Alloh taolo menga ahli-ayolimning nafaqasini vojib qilgan, U zot buyurganidek halol yo‘l ila nafaqa topay”, degan niyatda o‘z kasbini ado etishi va bundan ajr-savob umid qilishi lozimdir.

• O‘z kasbini bajarganda puxta ado etishi kerak.

Musulmon kishi har bir ishida, ayniqsa o‘zining kasbu-korini ado etishda uni puxta, mukammal va go‘zal tarzda bajarishi lozim. Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisi sharifda Payg‘ambar alayhissalom “Alloh sizlardan biringiz ish qilganda, uni puxta bajarishini yaxshi ko‘radi”, deganlar. 

• Aldamchilik, xiyonat va ko‘zbo‘yamachilikdan saqlanishi lozim.

bajarmagan ishini bajargan etib ko‘rsatish, taqdim etayotgan xizmat yoki maxsulotini aybini yashirib, uni sifatli qilib ko‘rsatish kabi odatlardan saqlanish lozim. Sahih hadisi shariflardan birida payg‘ambar alayhissalom “Kim bizni aldasa u bizdan emas”, deganlar (Imom Muslim rivoyat qilgan).

• Va’dasiga vafo qilishi, u bilan birga muomala qilayotganlarga go‘zal odob-axloqda namuna bo‘lishi lozim.
• O‘z kasbiga doir shariat hukmlarini o‘rganib olishi.

Shuning uchun ham hazrati Umar roziyallohu anhu tijoratchilarga qarata “Bozorimizda dinda faqih bo‘lmagan odam savdo qilmasin”, deganlar. 

• Rizqi kelishiga sabab bo‘lib turgan kasbni sabr va matonat bilan ado etishi.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qachon Alloh biringizga biror tarafdan rizq joriy qilib qo‘ysa, uning o‘zi o‘zgarmagunicha, o‘sha narsani tark qilmasin”, dedilar (Imom Ahmad va Imom Ibn Moja rivoyat qilgan).

Ya’ni, Har bir ishni boshlaganda o‘ziga yarasha mashaqqati, qiyinchiligi bo‘ladi. O‘sha qiyinchiliklarni yengib o‘tib, to u foyda bermaydigan bo‘lib qolmagunicha tark qilmaslik kerak.

• Kasbu-kori farz ibodatlarini bajarishiga to‘sqinlik qilmasligi.

Tirikchilik uchun sa’y-harakat qilish, nafaqayi ro‘zg‘or erkak kishilarning zimmasida vojib amal. Lekin u Alloh taolo buyurgan boshqa farz amallarga xalal bermasligi kerak. Ushbu ma’noni quyidagi hadisi sharif ham qo‘llab-quvvatlaydi:

عن عبد الله بن مسعود رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :"طَلَبُ كَسْبِ الحَلاَلِ فَرِيضَةٌ بَعدَ الفَرِيضَة"

(رواه الإمام البيهقي في  شعب الإيمان).

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Halol kasb talab qilish farzdan keyingi farzdir”, dedilar (Imom Bayhaqiy rivoyat qilgan).

Xulosa qilib shuni aytish kerakki, o‘z kasbiga nisbatan sadoqati bo‘lmagan shaxsning na ishida, na kasbu korida baraka bo‘ladi, balki uning butun hayoti beqarorlikda o‘tadi. Modomiki, biz buyuk kelajak sari intilar ekanmiz, har birimiz o‘z vazifamizga sadoqat bilan yondashmog‘imiz lozimdir.

Alloh taolo barchamizni kasbu korimizga baraka berib, rizqimizni halol yo‘llar bilan topishimizga o‘zi madadkor bo‘lsin! Omin!