بسم الله الرحمن الرحيم
HANAFIY – MO‘TADIL MAZHAB
Muhtaram birodarlar! Islom dinining ahli sunna val jamoa yo‘nalishida to‘rtta mashhur mazhab bo‘lib, ular hanafiy, molikiy, shofe’iy va hanbaliy mazhablaridir. Mazkur to‘rt mazhabning barchasi mo‘tabar bo‘lib, musulmon kishi ularning biriga ergashishi vojibligiga islom ummati ittifoq qilganlar. Bizning diyorimizdagi musulmonlar hanafiy mazhabiga amal qiladilar.
Hozirgi kunda dunyo musulmonlarining deyarli yarmi aynan hanafiy mazhabimizga amal qilib, o‘z ibodatlarini shu mazhabga muvofiq ado etib kelmoqdalar. Hanafiy mazhabi asosan Markaziy Osiyo, Pokiston, Eron, Turkiya, Afg‘oniston, Hindiston, Rossiya musulmonlari o‘rtasida, Arab mamlakatlaridan Iroq, Misr, Suriya, Liviya kabi yurtlarda keng tarqalgan. Shu jumladan bizning mintaqamiz musulmonlari ham hanafiy mazhabiga amal qilib keladilar.
Hanafiy mazhabining fiqhiy qarashlari bu qadar rivoj topib, keng hududga yoyilishida yurtimizdan chiqqan allomalardan Abu Hafs Kabir, Burhoniddin Marg‘inoniy, Sadrush-shari’a Ubaydulloh ibn Mas’ud al-Buxoriy kabi allomalarning o‘rni beqiyosdir.
Hanafiy mazhabimizning asoschisi Imomi A’zam Abu Hanifa No‘mon ibn Sobit ibn Zutiy Kufa shahrida hijriy 80-sanada tavallud topdilar. Bu zotning ilmlari, taqvolari, ibodatlari, saxovatlari va hokazo sifatlari barchaga ma’lum va mashhur bo‘lib, bu haqda ko‘plab maqola va kitoblar yozilgandir. Quyidagi hadisdagi bashorat Imomi A’zam r.h.ga tegishli ekanligi haqida ulamolar ittifoqdirlar.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "لَوْ كَانَ الدِّينُ عِنْدَ الثُّرَيَّا لَذَهَبَ بِهِ رَجُلٌ مِنْ فَارِسَ"
(متفق عليه)
ya’ni: Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz s.a.v marhamat qiladilar: “Agar din Surayyoda bo‘lganida uni fors o‘g‘loni olib tushar edi”. Shunday ekan biz u zotning shaxsiyatlariga to‘xtalmasdan asosan, u zotning mazhablari haqida so‘z yuritmoqchimiz.
“Mazhab” so‘zi yuradigan yo‘l degan ma’noni bildiradi. Istilohda esa, bir olim yoki ilmiy maktabning tartibga solingan uslub va fikrlarining majmuasiga mazhab deyiladi. Dunyo musulmonlarining yarmidan ko‘prog‘i aynan hanafiy mazhabiga amal qilishlarining sababi undagi mo‘tadillik va yengillikdir. Imomi A’zam r.h. shar’iy dalillardan masalalar chiqarishda faqat o‘zlari yolg‘iz bo‘lmaganlar, balki ma’lum bir martabalarga yetgan bir nechta shogirtlarining maslahat va mashvaratlari bilan chiqarilgan. Abu Hanifa r.h ma’lum bir maqomga chiqqan shogirdlari haqida shunday deganlar: “ular o‘ttiz olti kishi bo‘lib, yigirma sakkiztasi qozilikka yaraydi, oltitasi fatvo berishga salohiyati yetarli va ikkitasi ya’ni, Abu Yusuf va Zufar esa qozi va muftiylarni tarbiyalay oladigan darajada edi”.
Mazhabimizga tegishli kitoblar ikki uslubda yozilgan bo‘lib, birinchisi, o‘quvchiga yengil va tushunarli bo‘lishi uchun dalillarsiz masalalarning o‘zi yozilgan. Ikkinchisi esa, har bir masala o‘z dalili bilan birga yozilgan. Qanday uslubda yozilmasin mazhabimizdagi har bir masalani shar’iy dalili bor. Bunga misol tariqasida Mulla Ali Qorining “Muxtasarul viqoya” kitobiga yozgan ikki jildli “Sharhi niqoya” nomli asarlarini, shuningdek, Pokistonlik Zafar Ahmad Usmoniyning yigirma bir jildli “E’lous sunan” nomli asarlarini keltirish mumkin.
Imomi A’zam r.h. ibodatga doir ko‘plab masalalarda dinimizning ruhiga monand yengillik yo‘lini tutganlar. Quyida shularga ayrim misollar keltirib o‘tamiz:
Mazhabimiz o‘zining mo‘tadilligi, Islomning asl mazmun-mohiyatini ifodalab berishi bilan asrlar osha diyorimiz musulmonlarining o‘zaro hamjihatligida, turli huquqiy muammolarni oson hal qilinishida, ba’zida yuzaga keladigan har xil ziddiyatlarning bartaraf etilishida muhim asos bo‘lib kelmoqda.
Afsuski, mustaqillik yillarida dinimizga berilgan imkoniyatlarni suiste’mol qilgan ba’zi yot firqalar jamiyatimiz o‘rtasida turli ixtiloflarning avj olishiga sabab bo‘ldilar. Buni birinchi bo‘lib, o‘zini “sof islom ta’limoti himoyachisi” deb nomlagan oqim boshlab berdi.
Bu oqim o‘zining ilk faoliyatini hanafiy mazhabi ko‘rsatmalariga qarshi kurashishdan boshladi. Ular o‘z domlariga hali hayot mazmunini anglab yetmagan, g‘o‘r yoshlarni torta boshladilar. (Chunki umri davomida bir mazhabda ibodat qilib kelgan, ko‘p yillik hayot tajribasiga ega bo‘lgan keksalarni yo‘ldan ozdirish ular uchun mahol edi.) Bu oqim dinga e’tiqod qilishda hech qanday mazhabga yoki imomga ergashishning keragi yo‘q, Qur’on va hadisdan har kim o‘zi mustaqil fatvo olib e’tiqod va ibodat qilishi lozim, degan da’voni ilgari surdi.
Oqim tarafdorlari namozda “Fotiha” surasidan so‘ng “omin” lafzini baland ovoz bilan aytish, “raf’ul-yadayn”, ya’ni, rukudan oldin va keyin ikki qo‘lini ko‘tarish kabi amallarni namozxonlar orasida yoyishga urindilar.
Natijada, musulmonlar orasida g‘oyaviy jihatdan ixtilof yuzaga keldi. Bu narsa sog‘lom e’tiqodli mo‘min-musulmonlarning qalbini larzaga soldi. Ular o‘z mazhablarini himoya qilishga kirishdilar.
Demak, musulmonlarning birligi, ibodatlarning mukammaligi, jamiyatning tinchligi uchun yurtimiz musulmonlarining o‘z ota-bobolari tanlagan bir mazhabga ergashishlari muhimdir.
Alloh taolo yurtimiz mo‘min-musulmonlarini ahil-inoqlikda yashab, mazhabimizni yaxshi o‘rganib, unga amal qilmoqliklariga muvaffaq aylasin. Omin!
Yarmuk – musulmon va Rum qo‘shinlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan jang. Unda asrlar o‘tsa-da, mangulikka yuz tutgan ajib lavhalar bor. Ularning ba’zilari quyidagilardir:
Urushning ayni qizigan pallasi. Bir kishi Abu Ubayda ibn Jarroh hazratlariga yaqinlashdi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: “Men shahid bo‘lishga astoydil bel bog‘ladim”, dedi. Haligi kishi: “Biror-bir gapingiz bo‘lsa ayting, men Rasululloh bilan ko‘rishgan paytim u zotga yetkazib qo‘yaman”, dedi. Abu Ubayda roziyallohu anhu: «Ha, u zotga buni yetkaz: “Rasululloh, bizlar Robbimizning va’dasi haq ekanini topdik”», dedilar.
Rum qo‘shinlarining hujumi kuchaygan paytda Ikrima ibn Abu Jahl roziyallohu anhu musulmonlarning orasida: “Alloh taolo meni hidoyat qilmasidan avval men Rasulullohga qarshi jang qilardim, endi bugun Allohning dushmanlaridan qochib ketamanmi!” – deya jar solardi. Oradan ko‘p o‘tmay, Abu Jahl yana: “Kim o‘limga bay’at qiladi?”[1] – dedi.
Musulmonlarning bir jamoasi u zotga bay’at qilishdi va ularning barchasi birgalikda jang maydoniga kirishdi. Ularning maqsadlari g‘alaba va shahidlik edi. Alloh taolo ularning bay’atlarini qabul qildi va ularning bari Allohning inoyati ila shahidlikka erishdilar.
Tarix zarvaraqlariga e’tibor qarating. Buyuk qo‘mondon Xolid ibn Valid 100 kishilik qo‘shini bilan to‘rt ming kishilik Rum qo‘shinlariga qarshi turdilar. Qarang-a! Yuz kishilik qo‘shin to‘rt mingta askarga qarshi chiqib, ularni yengsa-ya?! Bu ularning qalblari Allohga bo‘lgan iymonlari bilan to‘lib-toshgani ekanining belgisi emasmi?!
Urush biroz tinchib turgan paytda Xolid ibn Validning oldiga Jo‘rja ismli Rum qo‘mondoni keldi va: “Ey Xolid, nimaga da’vat qilyapsan? Ayni paytda Islomni qabul qilgan kishiga ham sizlarga berilgandagi kabi ajru savob nasib qiladimi?” – deb so‘radi.
Sahobiy: “Ha. Undan ko‘prog‘i ham nasib etishi mumkin”, dedi.
“Qanday qilib? Axir sizlar avvaldan musulmon bo‘lib, o‘zib ketgansizlar-ku?!” – dedi Rum qo‘mondoni. Xolid ibn Valid roziyallohu anhu: “Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga yashadik va u zotning mo‘jizalariga guvoh bo‘ldik.
Bizning ko‘rganlarimizni ko‘rib, biz eshitgan narsalarni eshitgan odam Islomni osonlikcha qabul qilishi haqiqat. Lekin sizlar u zotni ko‘rmagansizlar, u zotning gaplarini eshitmagansizlar, bunday holda g‘aybga iymon keltirgan bo‘lasizlar. Agar sizlar niyatingiz, qalbingiz ila Allohga iymonda rostgo‘y bo‘lsalaringiz, sizlarning savoblaringiz buyukroq bo‘ladi”, dedilar. Bu gaplarni eshitgan Rum qo‘mondoni oh urdi va: “Ey Xolid, menga Islomni o‘rgat”, deya o‘zini Xolid roziyallohu anhu tarafga tashladi.
Shunday qilib Rum qo‘mondoni Islomni qabul qildi. Alloh taolo uchun ikki rakat namoz o‘qidi, haqiqatda ikki rakat, bundan boshqacha emas. Ikki taraf yana urushga kirishdi. Jo‘rja endi musulmon askarlar safida shahidlik maqomiga erishish ilinjida jang qilardi.
Ha! O‘sha ikki rakat namoz sababidan Allohning izni ila unga jannat nasib etdi, uning bundan boshqa amali yo‘q edi...
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Buning ma’nosi: “Men o‘lgunimcha shu jang maydonidan ortga chekinmayman, to so‘nggi nafasim qolgunicha musulmonlar safida Allohning dushmanlariga qarshi jang qilaman, meni faqatgina o‘lim to‘xtata oladi” (Tarj.).