Qay biri qadimiyroq?
Payg‘ambarimizga (alayhissalom) nozil qilingan Qur’oni karim oyatlari matni hijriy 10 (milodiy 632) yilda to‘la mukammal bo‘ldi. O‘sha paytda nozil bo‘lgan sura va oyatlar turli ashyolarga ko‘chirilib, tartiblanmagan holda Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) xonalarida bir joyga jamlangan edi.
Abu Bakr Siddiq (roziyallohu anhu) xalifaliklari davrida, ya’ni hijriy 11-13 yillari Qur’on karim oyatlarining o‘rama shakldagi bir nusxasini ko‘chirishga qaror qilindi. Bu sharafli vazifa yigirma yoshli sahobiy, vahiy kotibi Zayd ibn Sobitga yuklandi. Zayd ibn Sobit madinalik ansoriylardan edi. O‘n bir yoshida imonga kelib, hamisha Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) yonlarida yurib, duolaridan barakot topdi. Qator tillarni o‘rganib, ilmu hikmat sohibi bo‘lib yetishdi. Madina shahrida Kur’on qiroati qoidalari, shariat ahkomlari va meros taqsimoti masalalarida benazir zot edi. Zayd ibn Sobit Abu Bakr Siddiq topshirig‘i bilan oyatlarni o‘ram-o‘ram terilarga birinchi bo‘lib ko‘chirgan, keyinchalik Mus'hafi Usmonni ko‘chirish ishlariga ham bosh-qosh bo‘lgan.
Ikkinchi xalifa Umar ibn Xattob (roziyallohu anhu) zamoniga kelib Islom dinimiz sharqda Xitoygacha, g‘arbda Andalusiya (Ispaniya)gacha yetib bordi. Hijriy 13-24 yillar oralig‘ida Islom davlati hududi nihoyatda kengaydi. Arablardan tashqari Ajam o‘lkalaridagi xalqlar ham Islom bilan sharaflanishdi. Bu esa Qur’oni karimning yagona quraysh lahjasidagi “andoza rasmixat imlodagi” (etalon) nusxasini ko‘chirish zaruratini yuzaga keltirdi.
Bu tarixiy ish uchinchi xalifa Usmon ibn Affon (roziyallohu anhu) davrlariga to‘g‘ri keldi. Hijriy 25 yili as'hobi kiromdan katta bir guruh nazorati ostida, daqiq tekshiruvlar natijasida Qur’oni karimning yagona andoza nusxasi ko‘chirib yozildi. Teri sahifalarning ikkala yuzasiga ham matn yozilib, barcha sahifalar muqova orasiga olindi. Qur’oni karimning kitob shaklidagi bu nusxasiga “Mus'hafi Imom” deb nom berildi. Teri varaqlarga yozilgan Kur’on nusxasining eng birinchi namunasi Hazrati Usmonga nisbat berilib, “Mus'hafi Usmon” atala boshladi. Xattotlar ana shu mus'hafdan bir necha nusxa ko‘chirib, Islom yetib borgan turli o‘lkalarga yuborilgan. Bugungi kunda Hazrati Usmon mus'haflaridan nodir bir nusxa O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida avaylab saqlanmokda.
Langar Qur’oni esa milodiy sakkizinchi asrda noma’lum bir xattot tomonidan ko‘chirilgan nusxa bo‘lib, u qaysi sahoba ko‘chirib yozganini aytishga ilmiy asoslar yo‘q. Bu nusxada to‘liq bo‘lmasa-da, hamma harflarning nuqta-belgilari qo‘yilgan. Nusxa Kashqadaryo viloyatining Langar qishlog‘ida saqlanib kelingani uchun “Langar Kur’oni” nomi bilan mashhur bo‘lgan. Uning 16 varag‘i O‘zbekistonda, 82 varag‘i Sankt-Peterburgda saqlanmoqpa. Doktor Yefim Rezvan Peterburgda Langar Kur’oni varaqlarining majmuasini rangli kitob holida nashr ettirgan. Bu nashrning O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida ham bir nusxasi mavjud.
Mazkur mus'haflarning Markaziy Osiyoga keltirilgani haqidagi to‘liq ma’lumotlar marhum ustoz Shayx Ismoil maxdumning “Toshkentdagi Usmon mus'hafi tarixi” asarida keltirilgan. Mazkur kitobda sohibqiron Amir Temur va alloma Abu Bakr Qaffol Shoshiy Mus'hafning yurtimizga kelishiga aloqador ekani ko‘rsatiladi. Lekin Mus'hafni aynan kim olib kelgani hamon jumboqligicha qolmokda. Bizningcha, Mus'hafni hijriy 54 yili Samarqandga muhojir bo‘lib kelgan Usmon ibn Affonning o‘g‘li Xolid ibn Usmon olib kelgan, degan fikr ilmiy asosga ega. Samarqanddagi Xoja Abdu Darun maqbarasi aynan Xolid ibn Usmonga mansub me’moriy yodgorlikdir.
Fotima Habibulloh qizi HAQBЕRDIYEVA
O‘MI Matbuot xizmati
Manbalar:
- Shayx Ismoil Maxdum. “Toshkentdagi Usmon Mus'hafi tarixi”, T., “Movarounnahr”, 1995, 37-41-b.
- Xolid Muhammad Xolid. “Rijalun havlar Rasul”, Bayrut, “Dorul fikr”, 387—393-betlar.
Indoneziya haj va umra asossiatsiyalari delegatsiyasi yurtimizda
Bugun, 25 iyun kuni Indoneziya haj va umra asossiatsiyalarining doktor Muslim Iskandar boshchiligidagi vakillari O‘zbekiston musulmonlari idorasida bo‘lishdi. Mehmonlar bilan diniy idora raisining birinchi o‘rinbosari Homidjon domla Ishmatbekov uchrashuv o‘tkazdi.
Sakkiz nafar delegatsiya a’zolari: Doktor Muslim Iskandar, Asip Bisma Supriatna, Zaid Muslim Iskandar, Mustain Xattob, Muhammad Atsir Abdulaziz, Jannatul Ma’vo, Muhammad Iqbol hamda Hilman Parifiy birma-bir o‘zlarini tanishtirib, “Umra +” loyihasini o‘rganish maqsadida 3400 ta turfirma nomidan vakil bo‘lib kelishganini bildirishdi.
Uchrashuv avvalida Homidjon domla mehmonlarni tashrif bilan qutlab, kelganlari uchun minnatdorlik bildirdi. So‘nggi yillarda yurtimizda diniy-ma’rifiy, turizm va boshqa sohalarda bo‘layotgan yangilanishlar haqida aytib o‘tdi. Xususan, 2017 yilda tamal toshi qo‘yilgan Islom sivilaziyasi markazi, qayta bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi, Hazrati Imom dahasida olib borilayotgan bunyodkorlik ishlariga to‘xtaldi.
O‘z navbatida delegatsiya rahbari Muslim Iskandar ularga bu taklifni bildirgan “Real Dreams” sayyohlik firmasidan minnatdor ekanliklarini aytib, O‘zbekiston haqida juda ham ijobiy taassurotlarda ekanini ta’kidladi. Birgina Toshkent shahridagi o‘rganishlari natijasida O‘zbekistonda ziyorat turizmi sohasi istiqbolli ekani, hali Samarqand, Buxoro, Xiva kabi qadim va navqiron shaharlarni ham borib ko‘rishlarini, lekin hozirdanoq “Umra +” loyihasi juda istiqbolli ekaniga amin bo‘lganini bayon etdi.
Delegatsiya a’zosi, “Kasturi” birlashmasi rahbari Muhammad Atir 2017 yilda ham O‘zbekistonga kelganini, o‘sha payt bilan oradan o‘tgan qisqa vaqtdagi ulkan o‘zgarishlardan hayratda ekanini aytib, bu ishlar yurtning allamolariga, ilmiy-ma’rifiy merosga bo‘lgan e’tiboridan darak ekaniga urg‘u berib o‘tdi.
Shuningdek, delegatsiyaning boshqa a’zolari – Indoneziyaning “Amphuri”, “Hagatama”, “NRA Group Ltd.” “Jannatul Ma’wah”, “Himpuh” kabi minglab turfirmalarni birlashtirgan asossiatsiyalari rahbarlari ham musulmon sayyohlar e’tibori va oqimini O‘zbekistonga bemalol yo‘naltirish mumkinligini, bu xayrli ish ikki davlat uchun ham har tomonlama manfaat keltirishini ta’kidlashdi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
